4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na göre; SSK (4/a) statüsünde çalışan kişiler zorunlu işsizlik sigortası kapsamında olup, her ay maaşlarından işçi ve işveren payı olarak işsizlik sigortası primi kesilerek İş-Kur’a ödenmektedir.
Bu şekilde İş-Kur’a zorunlu işsizlik sigortası primi ödeyen kişiler ileride işsiz kaldıklarında gerekli şartları taşımaları halinde kendilerine İş-Kur tarafından işsizlik ödeneği ödenmektedir.
İşsizlik ödeneğine hak kazanma şartları
İşsizlik ödeneği alabilmek için aşağıdaki şartlar aranmaktadır.
- Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak,
- Hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde hizmet akdine tabi olarak çalışmış olmak,
- Son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
- Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İş-Kur birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvuru yapmak,
Şartlarını yerine getiren kişiler işsizlik ödeneği alabilmektedir.
İşsizlik ödeneği süresi
İşsizlik ödeneği süresi, işsizlik sigortasına prim ödenen süreye kademelendirilmiştir.
Buna göre;
- 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
- 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
- 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün,
süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir.
İşsizlik ödeneğinin tutarı
İşsizlik ödeneğinin günlük tutarı, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %40’ı olarak hesaplanmaktadır. Ancak, bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçememektedir.
2023 yılının ikinci altı aylık döneminde de en düşük işsizlik ödeneği tutarı aylık 5.325,07 TL, en yüksek işsizlik ödeneği tutarı aylık 10.650,15 TL’dir.
İlk işsizlik ödeneği ödemesi, ödeneğe hak kazanılan tarihi izleyen ayın sonuna kadar yapılmakta olup, TC Kimlik Numaralı Nüfus Cüzdanı ile birlikte herhangi bir PTT şubesine başvurularak işsizlik ödeneği alınabilmektedir.
Ödeneğe hak kazanmada fesih nedeni önemli
İşsizlik ödeneğine hak kazanılıp kazanılmadığında işçinin işten çıkış nedeni belirleyici olmaktadır.
Sosyal güvenlik mevzuatına göre işverenler tarafından SGK’ya sigortalının fesih tarihini izleyen günden başlayarak on gün içinde Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi (İAB) ile işten çıkış bildirimi yapılması gerekmektedir.
Bu çerçevede, işsizlik ödeneği hak sahipliğinin belirlenmesinde; İAB ile bildirim yapılmışsa sigortalı hizmet dökümünde (Aylık Prim ve Hizmet Belgesi’nde) farklı bir bildirim yapılmış olsa dahi aksi somut bir belge ile ispatlanana kadar İAB ile yapılan bildirimdeki fesih nedeni esas alınmakta, eğer İAB ile bildirim yapılmamışsa bu durumda hizmet dökümündeki işten çıkış bildirimi esas alınmaktadır.
İşsizlik ödeneğine hak kazandıran nedenler 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 51. maddesinde tek tek belirtilmiştir.
01.08.2009 (dâhil) tarihinden sonraki fesihlerde kullanılan nedenler ve işsizlik ödeneğine hak kazanılıp kazanılmayacağı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
İşverenler tarafından SGK’ya bildirilen fesih nedeni (fesih kodu) işçinin işsizlik ödeneği alıp almayacağını doğrudan etkilediğinden, bildirilen fesih nedeninin fesih belgeleri ve fesih gerekçesiyle uyumlu olması gerekmektedir.
Fesih nedeninin SGK’ya hatalı bildirilmesi, İş-Kur’un yanlış ve yersiz işsizlik ödeneği ödemesine ya da işçinin işsizlik ödeneği alamaması sonucu mağdur olmasına yol açmaktadır.
İşten çıkış nedenine yönelik itirazlar ve fesih nedeni değişikliği
İşten çıkış nedeni konusunda sonradan işçi veya işverenin itirazı ya da değişiklik yapılması talebi gündeme gelebilmektedir.
Bu çerçevede, SGK’ya verilmiş olan İAB’deki fesih nedeni işveren tarafından fesih tarihinden sonraki on gün içinde elektronik ortamda güncellenebilmektedir.
Eğer, on günlük süre geçirilmiş ise, bu defa işverenlerce fesih nedeni değişikliğinin İş-Kur’a somut belgelerle ispatlanması (işverenin işçiye gönderdiği fesih ihbarnamesi, ihbar ve/veya kıdem tazminatı bordrosu/banka dekontu, kesinleşmiş mahkeme kararı, arabuluculuk tutanağı, iş sözleşmesinin 4857/24’üncü maddesinde yer alan haklı nedenlerle feshedildiğini gösterir noter ihtarnamesi, denetim raporları vd.) halinde değişiklik yapılmaktadır. Böyle bir durumda İş-Kur kayıtlarında gerekli değişikliğin yapılması yeterli olup, SGK kayıtlarında ayrıca düzeltme yaptırılmasına gerek bulunmamaktadır.
İstifa, ikale ve ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan durumlar
İşveren tarafından kişinin istifa ettiğinin belirtilmesi ve istifa dilekçesinin İş-Kur’a verilmesi halinde kıdem ya da ihbar tazminatının ödendiğini kanıtlayan somut bir belge (bordro veya dekont) ibraz edilse dahi ilgili kişi işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlandırılmamaktadır. Bu gibi durumlarda sigortalı işsizin işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanabilmesi için mahkeme kararı aranmaktadır.
İkale sözleşmesi ile fesih işleminin yapılması, her iki tarafın da iradesini ortaya koyarak yani karşılıklı anlaşılarak sözleşmenin sona erdirilmesi durumudur. İkale sözleşmesinin varlığının belgelenmesi halinde kıdem ya da ihbar tazminatının ödendiğini kanıtlayan somut bir belge (bordro veya dekont) ibraz edilse dahi fesih 4447/5’inci madde kapsamında değerlendirilmemekte ve bu gibi durumlarda sigortalı işsizin işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanabilmesi için mahkeme kararı aranmaktadır.
4857/25-II’inci madde (ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri) kapsamında fesih işleminin işveren tarafından yapıldığını gösterir tutanakların İş-Kur’a verilmesi halinde kıdem ya da ihbar tazminatının ödendiğini kanıtlayan somut bir belge (bordro veya dekont) ibraz edilse dahi fesih 4447/51’inci madde kapsamında değerlendirilmemekte ve bu gibi durumlarda sigortalı işsizin işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanabilmesi için mahkeme kararı aranmaktadır. Celal ÖZCAN
