Kıymetli okurlarım bugün 06 Şubat 2023 günü 11 ilimizde yaşanan ve yüzyılın felaketi olarak da adlandırılan depremler nedeniyle, kanuni defter ve belgeleri yok olan deprem bölgesindeki vergi mükelleflerimizin gerek Ticaret Kanunu gerekse Vergi Usul Kanunu yönünden büyük önem arz eden ZAYİ BELGESİ müracaatlarına ilişkin önemli bir hatırlatmayı yapmak için bu yazımı kaleme aldım.
Yazımızın en sonunda da vurgu yapacağımız hususu şimdiden de söylemekte yarar var. “ 6 Şubat 2023 Depremleri nedeniyle kanuni defter ve belgeleri yok olan mükellefler Zayi Belgesi müracaatlarını en geç 31 Temmuz 2023 günü sonuna kadar, ilgili Ticaret Mahkemesine veya İl veya İlçe Kurullarına yapılması gerekmektedir. ”
Yazımızın siz değerli okuyucularıma yararlı olması dileklerimle…
Zayi Belgesi Nedir ve Niye Alınır?
Zayi Belgesi, Türk Ticaret Kanunu’nun 82/7 inci maddesi uyarınca talep edilen bir belge olup, kullanılması, muhafaza ve ibrazı zorunlu olan kanuni defter ve belgelerin mükellefin iradesi dışında kaybolduğunu (bir başka ifade ile zayi olduğunu) ispat ve tevsik etmek için alınması gerekli bir belge olarak belirtilebiliriz.
Kanuni defter ve belgeleri elinde olmayan sebeplerle zayi olan mükellefler, zayi belgesi için müracaat etmediğinde ve zayi belgesi almadığında, daha sonradan yetkili makamlar tarafından kanuni defter ve belgeler talep edildiğinde bu kanuni defter ve belgelerin kendi iradesi dışında kaybolduğu hususu tevsik ve ispat olunamayacak ve söz konusu kanuni defter ve belgeleri muhafaza etmemiş ve ibrazdan kaçınmış durumuna düşebilecektir. Bu fiiller gerek idari gerekse hürriyeti bağlayıcı cezalar gerektirebilecek sonuçları olabilmektedir.
Bu nedenle, mükellefin iradesi dışında kanuni defter ve belgeler zayi olduğunda, mutlaka ilgili makamlara süresinde başvurup kendisine bir zayi belgesi verilmesi talep edilmeli ve bu zayi belgesi kanuni defter ve belgeleri talep eden ilgili makamlara sunulabilmelidir.
Zayi Belgesi İçin Müracaat Süresi Nedir?
Bu konuda genel hüküm Türk Ticaret Kanunu (TTK) 82/7 nci maddesinde aşağıdaki şekilde yer almaktadır:
“Bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defterler ve belgeler; yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama süresi içinde zıyaa uğrarsa tacir zıyaı öğrendiği tarihten itibaren otuz gün içinde ticari işletmesinin bulunduğu yer yetkili mahkemesinden kendisine bir belge verilmesini isteyebilir. Bu dava hasımsız açılır. Mahkeme gerekli gördüğü delillerin toplanmasını da emredebilir.”
Türk Ticaret Kanununa göre zayi belgesi müracaatı için son tarih; ziyaın öğrenildiği tarihten itibaren en geç 30 gün ve müracaat yeri yetkili Mahkemedir.
Deprem Bölgesindeki Mükelleflerin Zayi Belgesi Müracaatları İçin Özel Bir Süre Belirlenmiş Midir?
Yaşanan depremin büyüklüğü, bulunduğu illerde pek çok kamu kurum ve kuruluşunun da faaliyetlerini olumsuz etkileyecek boyutu ve en nihayetinde çok sayıda mükellefi doğrudan etkilemesi nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce 6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan depremler için TTK 82/7 de belirtilen genel hükme ilave olarak yeni ve daha kapsamlı bir düzenleme hayata geçirilmiştir. Söz konusu düzenleme 7740 Sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin 22 nci fıkrasında yer almakta olup, hükmüne aşağıda yer verilmiştir:
“(22) 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa ve 213 sayılı Kanuna göre tutulması ve tasdiki zorunlu defterleri ile kullanmak mecburiyetinde bulunduğu belgeleri 6/2/2023 tarihinde Kahramanmaraş İlinde meydana gelen depremler nedeniyle zayi olan mükellefler, durumu öğrendiği tarihten itibaren 31/7/2023 tarihine kadar (bu tarih dâhil) yetkili mahkemeden kendisine bir belge verilmesini isteyebilir. Mahkeme bu talebi ivedilikle görüşür ve gerekli gördüğü delillerin toplanmasını da emredebilir. Ancak bu yerlerde bulunan mükellefin il veya ilçe idare kurullarından defter ve belgelerinin zayi olduğuna ilişkin olarak alacağı belge de yetkili mahkemeden alınmış belge hükmündedir. Böyle bir belge almamış olan mükellef, defterlerini ve belgelerini ibrazdan kaçınmış sayılır. Defter veya belgelerinin iş yerinde veya 3568 sayılı Kanun uyarınca yetkili meslek mensubunun faaliyetlerini yürüttüğü yerde zayi olduğunu beyan eden mükellef, ilgili mahkemeye veya il/ilçe idare kuruluna başvurduğunu gösteren belge ile yeni defterlerin açılış onayını notere yaptırabilir. Şu kadar ki ilgili mahkeme veya kurullarca defter ve belgelerin zayi olmadığına karar verilmesi halinde mükellef, defter ve belgelerini ibrazdan kaçınmış sayılır. Bu fıkra kapsamında yapılan yeni defterlerin tasdiki işleminden 492 sayılı Kanun hükümlerine göre noter harcı, 18/1/1972 tarihli ve 1512 sayılı Noterlik Kanununa göre her ne adla olursa olsun noterlik ücreti alınmaz. 6102 sayılı Kanun ve 213 sayılı Kanun kapsamında tutulması ve tasdiki zorunlu olup elektronik ortamda tutulan defterlerden, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından muhafaza edilen ya da muhafaza edilmek üzere anılan Bakanlığa elektronik ortamda iletilen defterler bakımından bu madde hükümleri uygulanmaz. Mükelleflerin talebine istinaden bu defterlerin teslimine ilişkin usul ve esaslar, Ticaret Bakanlığının görüşü alınarak Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir.”
Bu düzenleme kanuni düzenleme olup, söz konusu sürenin uzatılmasına ilişkin olarak ilgili Kanunda ayrı bir hükme yer verilmemiştir. Bu nedenle yeni bir yasal düzenleme olmadığı müddetçe deprem bölgesindeki mükellefler ZAYİ BELGESİ müracaatlarını en geç 31 Temmuz 2023 günü sonuna kadar, yetkili Mahkemeye ya da (ilgili kanuni düzenlemede yer verilen yeni imkân çerçevesinde) İl veya İlçe İdare Kurullarına yapmaları gerekmektedir.
İlgili yasal düzenlemede de belirtildiği üzere konuya ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair 7440 Sayılı Kanun Genel Tebliği (Seri No: 2)” ile detaylı olarak düzenlenmiştir. Genel Tebliğe https://www.gib.gov.tr/node/168675 linkinden ulaşılabilecektir. Genel Tebliğin “Mükelleflerin Tutulması Zorunlu Defterleri ile Kullanmak Mecburiyetinde Bulunduğu Belgelerinin Depremlerde Zayi Olması” başlıklı altıncı bölümünde detaylı açıklamalara yer verilmiştir. Genel Tebliğde de açıkça, defter ve belgeleri depremler nedeniyle zayi olan mükelleflerin 31 Temmuz 2023 günü sonuna kadar Zayi Belgesi müracaatlarını yapması gerektiği belirtilmiştir.
Zayi Olan Defterler Yerine Yeni Defterler Hangi Süre İçinde Tasdik Ettirilerek Kullanılması Gerekmektedir?
“Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair 7440 Sayılı Kanun Genel Tebliği (Seri No: 2)” nde konuya ilişkin özel bir açıklamaya yer verilmiştir.
“(2) Defterlerinin işyerinde veya 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu uyarınca yetkili meslek mensubunun faaliyetlerini yürüttüğü yerde zayi olduğunu beyan eden mükellef, ilgili mahkemeye veya il/ilçe idare kuruluna başvurduğunu gösteren belge ile yeni defterlerin açılış onayını/tasdikini notere yaptırabilecektir.
(3) Deprem nedeniyle defterleri zayi olan mükellefler, söz konusu defterlerini kullanmaya başlamadan önce ve her halükarda mücbir sebebin sona erdiği tarihten itibaren en geç 15 gün içinde yeni defter tasdik ettirerek bu defterleri tutacaklardır.”
Yer verilen bu açıklamalarda dikkat çeken önemli hususlar;
- Yeni defter tasdiki için ZAYİ BELGESİ müracaatının zorunlu olduğu,
- Yeni defterlerin kullanılmaya başlanmadan önce tasdikinin zorunlu olduğu ancak bu sürenin her halükârda MÜCBİR SEBEBİN SONA ERDİĞİ tarihten itibaren 15 inci günün sonunu geçemeyeceği.
Deprem Nedeniyle İlan Edilen Mücbir Sebep Hali Ne Zaman Sona Eriyor?
Depremin meydana gelmesinden hemen kısa bir süre içinde (08/02/2023) Hazine ve Maliye Bakanlığınca, 11 ilimiz ve Sivas ilinin Gürün ilçesinde 6/2/2023 ila 31/7/2023 tarihleri arasını mücbir sebep hali olarak kabul edileceğini ve bu sürelere ilişkin beyanname ve bildirimlerin 15 Ağustos 2023 günü sonuna kadar verilmesi gerektiğini ve bu beyanlar üzerine tahakkuk edecek vergilerin de 31 Ağustos 2023 günü sonuna kadar ödenmesi gerektiği belirtilmişti. ( https://www.gib.gov.tr/hazine-ve-maliye-bakanligi-tarafindan-kahramanmarasta-meydana-gelen-depremden-etkilenen-yerler-icin)
Aynı mücbir sebep hali kapsamına 14/2/2023 tarihli duyurusu (https://www.gib.gov.tr/kahramanmaras-ilinde-meydana-gelen-depremden-etkilenen-elazig-ili-icin-ilan-edilen-mucbir-sebep) ile Elazığ ili ve 21/2/2023 tarihli duyurusu ile (https://www.gib.gov.tr/kahramanmaras-ilinde-meydana-gelen-depremden-etkilenen-sivas-ili-gurun-ilcesinde-ilan-edilen-mucbir) Sivas ilinin Gürün ilçesi dahil edilmişti.
Yaklaşan 31 Temmuz 2023 tarihinden önce (28.7.2023 tarihinde) Hazine ve Maliye Bakanlığı yeni duyurusu ile (https://www.gib.gov.tr/hazine-ve-maliye-bakanligi-tarafindan-kahramanmarasta-meydana-gelen-depremlerden-etkilenen-yerler) 31 Temmuz 2023 te sona erecek mücbir sebep halinin; sadece Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya illeri ile Gaziantep İlinin İslahiye ve Nurdağı ilçelerindeki mükellefler için 30.11.2023 Perşembe günü sonuna kadar uzatılmış olduğu belirtilmiştir.
Bu yönüyle;
- Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya illeri ile Gaziantep ilinin İslahiye ve Nurdağı ilçelerindeki mükellefler için mücbir sebep hali 30 Kasım 2023 günü sonuna kadar devam etmekte,
- Ancak Adana, Diyarbakır, Elâzığ, Gaziantep (İslahiye ve Nurdağı ilçeleri hariç), Kilis, Osmaniye ve Şanlıurfa illeri ile Sivas İlinin Gürün ilçesinde mücbir sebep hali 31 Temmuz 2023 günü sonu itibariyle sona ermiş olacaktır. Bu illerdeki mükelleflerin mücbir sebep hali ilan edilen dönem aralığına ilişkin verilmesi gereken vergi beyan ve bildirimlerini 15 Ağustos 2023 günü sonuna kadar vermeleri ve tahakkuk edecek vergilerini de 31 Ağustos 2023 günü sonuna kadar ödemeleri gerektiği hususunu hatırlatmakta yarar görüyoruz.
Mücbir Sebep Hali Durumu Zayi Belgesi Müracaat Süresini Uzatır mı?
Kıymetli okurlar, deprem bölgesindeki mükelleflerin zayi belgesi müracaatlarına ilişkin özel düzenleme yukarıda da belirttiğimiz üzere 7440 sayılı Kanunun 10’uncu maddesinin 22 inci fıkrasında yer almakta olup, bu süre 31 Temmuz 2023 olarak açıkça belirtilmiş ve ayrıca bu sürenin uzatılma yetkisi kanunda yer verilmemiştir.
Ayrıca Hazine ve Maliye Bakanlığınca yapılan mücbir sebep hali duyurularında vergi beyan ve bildirimlerine ilişkin uzayan sürelere ilişkin açıklamalarda bulunulmuş, zayi belgesi müracaatlarına ilişkin ise herhangi bir açıklama yer almamaktadır.
Bu nedenle mücbir sebep hali süresinin zayi belgesi müracaatları için öngörülen süreye herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Bu yönüyle deprem bölgesinde yer alıp, kanuni defter ve belgeleri deprem nedeniyle zayi olan tüm mükelleflerin 31 Temmuz 2023 günü sonuna kadar yetkili birimlere (Mahkemeye ve İl veya İlçe İdare Kurullarına) müracaatta bulunmaları büyük önem arz etmektedir. Bizden hatırlatması.
Kanuni Defterlerini Elektronik Ortamda Tutmakta Olan Mükellefler Nasıl Bir Yol İzleyecek?
Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair 7440 Sayılı Kanun Genel Tebliği (Seri No: 2)’nin “Elektronik ortamda tutulan defterleri depremler nedeniyle zayi olan mükelleflerin yapacakları işlemler” başlıklı 16 ncı maddesinin bu üçüncü fıkrasında,
“(3)… e-Defter uygulamasına dahil olup 7440 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin yirmi ikinci fıkrası uyarınca 6/2/2023 tarihinde vuku bulan depremlerde e-Defter (yevmiye defteri ve defteri kebir) dosyaları zayi olan mükelleflerden 2020/Ocak ila 2023/Ocak aylarına (bu aylar dâhil) ilişkin e-Defter dosyaları ile bunlara ilişkin berat dosyalarının ikincil kopyalarını muhafaza edilmek üzere Gelir İdaresi Başkanlığı bilgi işlem sistemlerine iletenler, söz konusu e-Defter dosyaları ile bunlara ilişkin berat dosyalarını, zayi belgesi aranmaksızın, www.edefter.gov.tr adresinde yayımlanan e-Defter Uygulama Kılavuzunda açıklanan usullere uygun olarak e-Defter uygulaması üzerinden 31/7/2023 tarihine kadar (bu tarih dâhil) indirebileceklerdir.”
açıklamalarına yer verilmiştir. Burada da önemli tarih 31 Temmuz 2023 günü.
Buna göre 6/2/2023 tarihinde vuku bulan depremler dolayısıyla Hazine ve Maliye Bakanlığınca mücbir sebep ilan edilen yerlerde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illeri ile Sivas ili Gürün ilçesinde) deprem tarihi itibarıyla mükellefiyet kaydı bulunan mükelleflerden, 2020/Ocak ila 2023/Ocak aylarına (bu aylar dâhil) ilişkin e-Defter dosyaları ile bunlara ilişkin berat dosyalarının ikincil kopyalarını muhafaza edilmek üzere Başkanlık bilgi işlem sistemlerine iletenler; mali mühürleri/elektronik imzaları ile e-Defter uygulamasına giriş yaparak “e-Defter Saklama Listesi” bölümünden dönem seçmek suretiyle bahse konu e-Defterlerini 31/7/2023 tarihine kadar (bu tarih dahil) indirebileceklerdir.
Bu sürenin geçirilmemesi ve belirtilen tarihten önce, depremler nedeniyle e-Defter ve Berat dosyaları zayi olan mükelleflerce GiB sistemlerinden ikinci nüshaları indirip tekrar muhafaza etmeye başlamaları önem arz etmektedir.
Zayi belgesi alınmasını gerektirecek durumların ülkemizde yaşanmaması dileğimle…
Abdullah KİRAZ
Yeminli Mali Müşavir
