MUHASEBE TÜRLERİ: Genel muhasebe, Maliyet muhasebesi, Yönetim muhasebesi ve İhtisas muhasebesi [banka, tarım, sigorta, ulaştırma, konaklama ve inşaat muhasebesi] şeklindedir.

Bitki: Bulunduğu toprağa kökleriyle tutunan, gelişip döl veren, yaşama süresi dolduktan sonra kuruyarak varlığı sona eren yosun, ot, ağaç gibi canlı varlıkların ortak adıdır.

Türkiye Muhasebe Standartlarından TMS 16 Maddi Duran Varlıklar, TMS 41 Tarımsal Faaliyetler ve TMS 36 Varlıklarda Değer Düşüklüğü Standartlarına göre muhasebe kayıtlarını nasıl yapması gerektiği ifade edilmektedir.

Taşıyıcı bitkiler, “KGK’nin 12.11.2014 gün ve 30 ve 31 sıra no.lu tebliğleri ile TMS 41’in kapsamından çıkarmış ve TMS 16 Maddi Duran Varlıklar Standardının kapsamına alınmıştır.

 Taşıyıcı bitkilerin özellikleri:

(a) Tarımsal ürünlerin üretimi veya temini için kullanılması,

(b) Bir dönemden fazla ürün vermesinin beklenmesi ve

(c) Önemsiz kalıntı satışları dışında tarımsal ürün olarak satılma olasılığının çok düşük olması

Taşıyıcı bitkilerin muhasebeleştirme işlemleri:

İlk kayda alma, değerleme ve aşınma payı hesaplama olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilmektedir.

I - Taşıyıcı Bitkilerin İlk Kayda Alınması

Taşıyıcı bitkilerin kayda alınabilmesinin şartları şunlardır.

Gelecekte işletmeye ekonomik yarar sağlayacağının tahmin edilmesi,

Maliyeti veya değerinin güvenilir bir şekilde ölçümlenebilir olması

Bir taşıyıcı bitki kaleminin maliyeti TMS 16’nın 16. Maddesine göre aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır:

 (a) İndirimler ve ticari ıskontolar düşüldükten sonra, ithalat vergileri ve iade edilmeyen alış vergileri dâhil, satın alma fiyatı,

(b) Taşıyıcı bitkinin dikileceği yere ve yönetim tarafından amaçlanan koşullarda çalışabilmesini sağlayacak duruma getirilmesine ilişkin her türlü maliyeti,

(c) Taşıyıcı bitkinin sökülmesi ve taşınması ile yerleştirildiği alanın hazırlanmasına ilişkin tahmini maliyeti,

TMS 16’nın 17. Maddesine göre taşıyıcı bitki ile doğrudan ilişkilendirilebilecek maliyetler şunlardan oluşmaktadır:

(a)  Taşıyıcı bitkinin elde edilmesi ya da yetiştirilmesi ile ilgili çalışanlara sağlanan faydalardan kaynaklanan maliyetler,

(b) Taşıyıcı bitkinin dikileceği yerin hazırlanmasına ilişkin maliyetler,

(c) Taşıyıcı bitkinin ilk teslimatına ilişkin maliyetler,

(d) Taşıyıcı bitki dikim maliyetleri,

(f) Taşıyıcı bitkinin dikimi ve yetiştirilmesi ile doğrudan ilişkili mesleki ücretler.

II - Taşıyıcı Bitkilerin Değerlemesi

Kayda maliyet bedeliyle alınan taşıyıcı bitkiler, sonraki dönemlerde TMS 16 çerçevesinde “maliyet modeli” veya “yeniden değerleme modeli” seçeneklerinden birisi tercih edilerek değerlemeye tabi tutulur.

Maliyet modelinin seçilmesi halinde; taşıyıcı bitkiler maddi duran varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, finansal tablolarda maliyetinden birikmiş aşınma payı ve varsa birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonraki değeri ile gösterilir.

Yeniden değerleme modelinin kullanılması durumunda ise gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen taşıyıcı bitkiler, varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden gösterilir.

Yeniden değerlenmiş tutar, yeniden değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden, Müteakip birikmiş yıpranma payı ve müteakip birikmiş değer düşüklüğü zararlarının indirilmesi suretiyle bulunan değeri ifade etmektedir.

Eğer taşıyıcı bitki olarak sınıflanan bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda artmışsa, bu artış diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilmelidir ve doğrudan öz kaynak hesap grubunda yeniden değerleme değer artışı adı altında toplanmalıdır.

Ancak, bir yeniden değerleme değer artışı, aynı varlığın daha önce kâr ya da zarar ile ilişkilendirilmiş bulunan yeniden değerleme değer azalışını tersine çevirdiği ölçüde gelir olarak muhasebeleştirilir. Eğer bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda azalmışsa, bu azalma gider olarak muhasebeleştirilir. Ancak, bu azalış diğer kapsamlı gelirde bu varlıkla ilgili olarak yeniden değerleme fazlasındaki her tür alacak bakiyesinin kapsamı ölçüsünde muhasebeleştirilmelidir.

Diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilen söz konusu azalış, yeniden değerleme fazlası başlığı altında öz kaynaklarda birikmiş olan tutarı azaltır.

Örnek: İşletme maddi duran varlıklarını maliyet modeli ile değerlemektedir. İşletmenin 31.12.2021 tarihi itibariyle kayıtlı değeri 500.000,00TL olan Elma ağaçlarını değerlemeye tabi tutmuştur. ELMA ağaçlarının 31.12.2021 tarihi itibariyle geri kazanılabilir değeri 480.000,00 TL’dir. 2022 yılının kazanılabilir değeri 510.000,00 TL’dir. İşletmenin 2021 ve 2022 yıllarına ait değerleme kaydı aşağıdaki gibidir:

……………………..  31/12/2021………………………..

654 KARŞILIK GİDERLERİ HESABI                              20.000,00

Taşıyıcı Bitkiler Değer Düşüklüğü Karşılık Giderleri

   25X M.D. VARLIKLAR DEĞER DÜŞÜKÜLÜĞÜ KARŞILIĞI           20.000,00

   Taşıyıcı Bitkiler Değer Düşüklüğü Karşılığı

Elma ağaçlarına ilişkin değer düşüklüğü karşılığı

………………………… 31/12/2022……………………

25X M.D. VARLIKLAR DEĞER DÜŞÜKÜLÜĞÜ KARŞILIĞI 20.000,00

 - Taşıyıcı Bitkiler Değer Düşüklüğü Karşılığı

            644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR               20.000,00 

            - Taşıyıcı Bitkiler Değer Düşüklüğü Karşılık İptalleri

E ağaçları değer düşüklüğü karşılıklarının iptali

………………………………/……………………………

III - Taşıyıcı Bitkilerin Amortismanı

TMS 16 Standardına göre işletmelerin, maddi duran varlıklarını normal (doğrusal) aşınma payı, azalan bakiyeler ve üretim miktarı yöntemlerinden birisini tercih ederek yıpranma payına tabi tutmaları gerekmektedir.

 Normal yıpranma payı ve azalan bakiyeler yöntemi VUK’da da yer alan bir yöntemdir.

Örnek: İşletme şeftali bitkisi üretimi yapmaktadır. İşletmenin 2021 yılı başında aktifleştirilmiş ve kayıtlı değeri 500.000,00 TL olan şeftali bahçesi bulunmaktadır. Şeftali ağaçlarının yararlı ömrünün 25 yıl olacağı tahmin edilmektedir. Şeftali bahçesinin 25 yıl yararlı ömrü sonundaki kalıntı değeri sıfırdır. İşletme 2021 yılı sonunda normal aşınma payı yöntemine göre Şeftali ağaçları amortismana tabi tutmuştur.

Amortisman Oranı = 1 / 25 = % 4’dir.

Amortisman Tutarı = 500.000,00 TL x % 4 = 20.000,00 TL

………………….. 31/12/2021…………………..

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI              20.000,00

 - Şeftali Ağaçları Amortismanı

           257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR                                20.000,00

         - Taşıyıcı Bitkiler Amortismanı

Şeftali Ağaçlarının aşınma payı kaydı

……………………………../…………………………………

Sonuç olarak; Taşıyıcı bitkilerin verim çağına ulaşabilmesine kadar katlanılacak maliyetler 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar hesabına kaydedilir. Taşıyıcı bitkiler olgunluk çağına ulaşınca, 258 hesap 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar hesabına aktarılır ve kapatılır.

 Taşıyıcı bitkileri daha iyi anlamak için Zeytin yetiştiriciliği ve Muhasebesi ile ilgili Uygulama:

 Özellikleri: Zeytin ağacı 500 ile 1000 yıl arasında yaşayabilme özelliğine sahiptir. Üç veya dört yaşından itibaren mahsul vermeye başlayan zeytin ağacı, 12-20 yaşlarında istenen verime ulaşmakta ve ekonomik olarak 80-100 yaşına kadar verim verebilmektedir. Budama yoluyla gençleştirildiğinde çok uzun yıllar mahsul vermektedir. Zeytin ağaçları yılın her mevsimi aktif yaşamlarıyla toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik ortamını iyileştirirler. Yörede toprağın yapısını ve su tutma kapasitesini geliştirirler. Zeytin ağaçları kökleri sayesinde topraktaki patojenleri ve hastalıkları engelleyici rol oynarlar. Erozyonu önleme açısından yetişme koşulları ve toprak seçiciliğinin az olması nedeniyle önemlidir

Örnek: SANCAK ZEYTİNCİLİK A.Ş; Ayvalık’ta zeytin yetiştiriciliği üzerine faaliyet göstermektedir. Zeytin bahçesi tesisi için 02.05.2019 tarihinde 100 dönüm arazi satın almıştır.

Bu monografide KDV ihmal edilmiştir.        

Maliyet Kalemleri Maliyetler (TL)

Tarlanın Satın Alma Bedeli: 1.130.000,00

Tapu Harcı (% 2)          :    22.600,00

…………………………….02.05.2019………………………..

250 ARAZİ VE ARSALAR 1.152.600,00

250.01 Taşıyıcı Bitki Arazisi:

                102 BANKA                                  1.152.600,00

          Tarlanın satın alınması

…………./…………………………………… 

TMS 16 standardının 17. maddesine göre taşıyıcı bitkilerin elde edilmesi, bu bitkilerin dikilmesi için yerin hazırlanması, taşıyıcı bitkilerin dikilmesi ile ilgili olarak ortaya çıkan her türlü maliyet taşıyıcı bitkilerin maliyetine eklenmelidir.

SU DEPOSU YAPISI

31.05.2019 tarihinde 3*8*5= 120 metreküp hacminde depo inşaatına başlanmış ve inşaat 20.08.2020 tarihinde tamamlanmıştır. Bu arada elektrik abonelik işite tamamlanmıştır.

……………………31.05.2019…………………

252 BİNALAR                                          400.000,00

252.01 Taşıyıcı Bitki İçin

 Yaptırılan Depo

                         102 BANKA                                    400.000,00

Taşıyıcı Bitki İçin Depo Yaptırılması

…………….31.05.2019………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 14.000,00

258.01Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları:

         102 BANKA               14.000,00

Elektrik Abonesi Tesisi

……………………………………/…………………………………………….

SONDAJ KUYUSU TESİSİ

Fidanların su ihtiyacını karşılamak amacıyla bahçeye dalgıç pompa ve damlama sistemleri yaptırılmıştır.

………………………..15.06.2019………………..

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 120.000,00

258.01Yapılmakta Olan Taşıyıcı

 Bitki Yatırımları:

                            102 BANKA        120.000,00

Dalgıç Pompa ve Damlama Sistemlerinin Yaptırılması

…………………………………/……………………………….

OT MAKİNASI SATIN ALINMASI

Bahçede kendiliğinden büyüyen otların biçilebilmesi için ot biçme makinesi satın alınmıştır.

………………….10.07.2019 ……………..

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR 8.000,00

253.01 Taşıyıcı Bitki İçin Alınan

Ot Biçme Makinesi:8.000,00

                                102 BANKA                8.000,00

Ot biçme makinesi alınması

…………../……………………

 ARAZİNİN HAZIRLANMASI

Zeytin ağaçlarının kök yapılarının iyi oluşabilmesi için toprak hazırlığı önemlidir. Tesis kurulacak arazide varsa büyük taşlar temizlenir, daha sonra derin işlenerek (90–100 cm) sürüm yapılarak kök gelişmesine imkân sağlayacak duruma getirilir. Taban suyu sorunu varsa topraktaki fazla suyun akıtılması su birikiminin önlenmesi için drenaj yapılır. Bu işlemler yapıldıktan sonra artık arazi hazır duruma gelmiştir. Araziye fidan dikmeden önce arazinin farklı yerlerinden üç ayrı derinlikten (0–30) cm, 30–60 cm ve 60–90 cm) toprak örneği alınarak, yaprak ve toprak analizi yaptırılarak, dikim öncesi verilmesi gereken temel gübre miktarı belirlenir.

 Bu şekilde Arazinin hazırlanması yapılmış ve toplam bankadan 460.000,00 TL ödenmiştir.

…………………………………27..07.2019……………………………….

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 460.000,00

258.01Yapılmakta Olan Taşıyıcı

Bitki Yatırımları: 460.000,00 TL

                 102 BANKA     460.000,00

Zeytin bahçesinin hazırlanması maliyet işlemi

……………………./………………………………………

Araziye fidan dikmeden önce arazinin daha verimli olması için işaretlenen her dikim çukurlarına temel gübreleme maliyetlerine katlanmıştır.

………………01.08.2019………………………………….

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 165.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                102 BANKA      165.000,00

Taşıyıcı bitkinin yetişmesine olanak sağlamak amacıyla

85 ton yanmış çiftlik gübresi ve 2 ton diamonyum fosfat kullanılması

……………………/………………………………

FİDAN SEÇİMİ VE ALIMI

 Seçilecek çeşitlerde öncelikle; değerlendirme amacına, bölgeye adapte durumuna, iklim şartlarına, dikkat edilmelidir. Seçilecek çeşitlerde verimsizlik dönemi kısa olan, erken ürüne yatan çeşitler tercih edilmelidir. Çeşitlerin taç gelişme durumları önceden belirlenmeli ve tesis sırasında tozlayıcı çeşitlerinde yer verilmelidir. Zeytinlikler tesis edilirken fidan seçiminde, fidanların homojen olmasına, fidanların sağlıklı olmasına, fidanların sertifikalı olmasına dikkat edilmelidir.

………………………………….25.08.2019…………………………………….

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 150.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları

           102 KASA 150.000

Zeytin fidanı satın alınması

………………………………………./…………………………………….

 KDV ORANLARI

• I sayılı listenin 5 inci sırasında; "... İle sertifikalı meyve fidanları" sayılmış̧ , bunların ithal veya teslimi %1 oranında KDV ye tabi tutulmuştur. “monografide ihmal edilmiştir”
• İnşaat, Elektrik ve Tesisat Malzemelerinde KDV oranı %18 oranında KDV ye tabi tutulmuştur. “monografide ihmal edilmiştir”

 FİDAN DİKİMİ

 Tüplü fidanların dikiminin, ilkbahar don tehlikesi olan yerlerde don tehlikesi geçtikten sonra başlayıp eylül ortalarına kadarki vejetasyon döneminde, ilkbahar don tehlikesinin olmadığı yerlerde ise yıl içindeki her dönemde yapılabilir. Fidanların dikimi sırasında, çukurun fidanın konacağı kısma kadarki dip kısmına potasyum ve fosforlu gübreler, hayvan gübresi ve üst toprak iyice karıştırılarak veya bir kat gübre bir kat toprak şeklinde konur. Bunların üstüne fidan kökünün gübre ile direkt teması önlemek için bir miktar toprak konur. Tüplü fidan torbalarından tutularak çukurların yanına getirilir. Toprağı dağıtılmadan fidan tüpten çıkartılır ve çukurun ortasına konur. Kenar boşluklar doldurularak sıkıştırılır. Sıkıştırma işlemi iki seferde yapılır. Önce çukur yarı dolu iken sonra tam dolu iken iyice toprak sıkıştırılır. Bu işlem yapılırken fidanın hakim rüzgar yönünde ortalama 1,5 m. boyunda herek dikilerek fidanla birlikte sıkıştırılıp fidan başına 20-25 litre civarında can suyu verilir.

Dikim işlemi bittiğinde, fidanın aşı noktası toprak seviyesinin en az 10-15 cm üzerinde kalmalıdır. Aşı noktası kesinlikle gömülmemelidir.

.............................01.09..2019……………………………………………..

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 3.850       13.000,00

258.01Yapılmakta Olan

 Taşıyıcı Bitki Yatırımları: 3.850 TL

                                 102 BANKA 3.850                   13.000,00

Fidanların ve Fidan Destek Kazıklarının Alınması

…………………………………01.09.2019…………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 160.000,00

258.01Yapılmakta Olan

 Taşıyıcı Bitki Yatırımları: L

                            102 BANKA                                  160.000,00

Fidanların Dikilmesi Aşamasında Katlanılan Maliyetler

Dikim işçilerine yapılan ödemeler.

……………………………………/…………………………………

Zeytin ağaçlarında yetişecek olan mamullerin kalitesini arttırmak ve ağaçların temizliğini sağlamak amacıyla budama, çapalama, sürgünleri kırma ve dal toplamadır.

…………………………………… 20.03.2020……………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 50.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

 Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                                 102 BANKA                      50.000,00

Zeytin ağacının temizliği için yapılan işlemler

………………27.03.2020………………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 178.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                102 BANKA      178.000,00

Taşıyıcı bitkinin yetişmesine olanak sağlamak amacıyla

85 ton yanmış çiftlik gübresi ve 2 ton diamonyum fosfat kullanılması

…………………………………… 20.03.2021……………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 70.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

 Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                                 102 BANKA                    70.000,00

Zeytin ağacının temizliği için yapılan işlemler

……………………27.03.2021………………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 220.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                102 BANKA      220.000,00

Taşıyıcı bitkinin yetişmesine olanak sağlamak amacıyla

85 ton yanmış çiftlik gübresi ve 2 ton diamonyum fosfat kullanılması

  …………………….20.03.2022……………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 90.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

 Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                                 102 BANKA                     90.000,00

Zeytin ağacının temizliği için yapılan işlemler

…………………………27.03.2022………………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 245.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                102 BANKA      245.000,00

Taşıyıcı bitkinin yetişmesine olanak sağlamak amacıyla

85 ton yanmış çiftlik gübresi ve 2 ton diamonyum fosfat kullanılması

…………………………………… 20.03.2023……………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 120.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

 Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                                 102 BANKA                    120.000,00

Zeytin ağacının temizliği için yapılan işlemler

……………………….27.03.2023……………………………

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR 265.000,00

258.01. Yapılmakta Olan

Taşıyıcı Bitki Yatırımları

                102 BANKA                           265.000,00

Taşıyıcı bitkinin yetişmesine olanak sağlamak amacıyla

85 ton yanmış çiftlik gübresi ve 2 ton diamonyum fosfat kullanılması

……………………………………/………………………………

Zeytin ağaçları yukarıda yapılan harcamalardan sonra olgunluk çağına gelmiştir. İşletme artık ilgili varlıkları ait harcamaları " 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR " hesabından çıkartmalıdır. Zeytin ağaçları 5 yıl itibariyle işletme için artık bir maddi duran varlık niteliğindedir. Bu yüzden, işletme ilgili varlıklara ilişkin gelişmeleri " 256 DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR " hesabında izlemeye karar vermiştir ve bugüne kadar katlanmış oldukları maliyetleri bu hesaba aktarmışlardır.

………………20.08.2024…………………

256 DĠĞER MADDĠ DURAN VARLIKLAR                                 2.320.000,00

 256.01. Taşıyıcı Bitkiler

 256.01.001. Zeytin Ağaçları

                              258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR                           2.320.000,00

                             258.01. Yapılmakta Olan Taşıyıcı Bitki

 Yatırımların Zeytin ağaçlarının ilgili maddi duran varlık hesabına alınması

……………………………………………………/…………………………………………………………………

Taşıyıcı Bitkinin Olgunluk Çağına Ulaşması ile Birlikte Yapılan Amortisman İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

Zeytin ağaçlarının artık işletmeye verim sağlayacak düzeye gelmesi gerçekleşmiştir. İşletme artık bir maddi duran varlık olarak sınıflandırılan taşıyıcı bitkiye aşınma payı ayırmak zorundadır. Zeytin bahçesinin amortisman oranı %2 olarak kabul edilmiştir.

…………………………….31.12.2024…………………………..

730 GENEL ÜRETİM Giderleri          46.400,00

 730.10. Amortisman Giderleri

                       257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANL46.400,00

Zeytin ağaçlarına yıpranma payı ayrılması

……………………………………../…………………………………..

YMM/BD HASAN SANCAK

Kaynakça:

• TMS 41
• TMS16