Giriş

Gelir Vergisi Kanununda yer alan gelirin toplanması ve beyanı ilkesi gereğince mükellefler, yedi gelir unsurundan 2022 takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için aksine bir düzenleme olmadığı sürece Mart/2023 ayında yıllık beyanname vereceklerdir. Bu kapsamda, 2022 yılı gelirlerinin beyan dönemi 1 Mart tarihi itibariyle başlamış olup 31 Mart 2023 tarihinde sona erecektir.

Ancak, 06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ilinde meydana gelen depremler nedeniyle mücbir sebep hali ilan edilen yerlerde deprem tarihi itibarıyla mükellefiyet kaydı bulunan mükellefler ile ilan edilen mücbir sebep hali kapsamında olan meslek mensuplarıyla arasında deprem tarihi itibarıyla Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi bulunan mücbir sebep ilan edilen yerler dışındaki mükellefler tarafından verilmesi gereken beyannameler, 15.08.2023 tarihine kadar verilebilecek ve tahakkuk edecek vergiler ise 31.08.2023 tarihine kadar ödenebilecektir.

Yedi gelir unsuruna ilişkin olarak beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur. Tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile yıllık beyanname verirler. Bu hüküm şirketlerin faaliyet ve tasfiye dönemlerine şamil olmak üzere kollektif şirket ortakları ile komanditeler hakkında da uygulanır.

Menkul sermaye iradı, kira, ücret ile diğer kazanç ve iratları elde eden kişilerin yıllık beyanname vermelerini gerektiren bir gelirleri varsa yıllık beyanname vermeleri gerekmekte, aksi takdirde mükellefiyet açtırmalarına ve beyanname vermelerine gerek bulunmamaktadır. Bu dört gelir unsurundan dolayı öteden beri mükellefiyet kaydı bulunan kişilerin, 2022 yılında beyana tabi gelirlerinin olmaması durumunda, vergi dairesine interaktif vergi dairesi üzerinden veya elden bir dilekçe vermeleri yeterli bulunmaktadır.

Menkul sermaye iratlarında; GVK’nın geçici 67. maddesine göre tevkif suretiyle vergiye tabi olan, istisna hadleri içinde kalan, beyanname verme sınırını aşmayan, indirim oranının birden büyük olması dolayısıyla beyanı gerekmeyen iratlar için yıllık beyanname verilmesi söz konusu değildir. Hatta, diğer gelir unsurları için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin yıllık beyannameye dahil edilmesi söz konusu değildir. Şayet yıl içinde gelir vergisi tevkifatı yapılmış ise bu kesintiler nihai vergi olmaktadır.

2022 yılında gerçek kişiler tarafından elde edilen menkul sermaye iratlarının;

• Bir kısmı GVK’nın geçici 67. maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulduğu için beyan edilmeyecek,
• Bir kısmı istisna hadleri içinde kaldığı için beyan edilmeyecek,
• Bir kısmı beyan edilecek gelir toplamının 70.000 TL’yi (2023 yılı için 150.000 TL) aşmaması nedeniyle beyan edilmeyecek,
• Bir kısmı vergi kesintisine ve istisnaya tabi olmadıkları için 3.800 TL’yi (2023 yılı için 8.400 TL) aşmaması halinde beyan edilmeyecek,
• Bir kısmı da indirim oranı uygulamasına tabi olup ancak 2022 yılı gelirlerine uygulanacak indirim oranının birden büyük çıkması nedeniyle beyan edilmeyecektir.

Yıllık olarak belirlenen beyanname verme sınırının aşılması halinde ise yıllık beyanname verilmesi gerekmektedir. 2022 yılında yıllık beyanname vermeyi gerektiren menkul sermaye iradı elde edenlerin, Hazır Beyan Sistemi üzerinden vergi dairesine gitmeden, Gelir İdaresi tarafından önceden hazırlanmış olan yıllık beyannamelerini kolay ve hızlı bir şekilde vermeleri mümkün bulunmaktadır. Çalışmada, öncelikle menkul sermaye iradının vergilendirilmesine ve yıllık beyanına ilişkin açıklamalar yapılmış, son bölümde ise uygulamaya yönelik örneklere yer verilmiştir.

1. Menkul Sermaye İradı Sayılan Gelirler

Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesine göre; sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradı sayılmaktadır. Kaynağı ne olursa olsun aşağıda yazılı gelirler menkul sermaye iradı sayılmaktadır:

• Her türlü hisse senetlerinin kar payları (temettü gelirleri),
• İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Limited şirket ortaklarının, iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar),
• Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları,
• Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile diğer her türlü tahvil ve bono faizleri (Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler dâhil olmak üzere),
• Her türlü alacak faizleri,
• Mevduat faizleri,
• Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller,
• İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,
• Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri,
• Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve katılım bankalarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
• Yatırım fonlarının katılma paylarına ödenen kar payları,
• Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdü ile iktisap veya elden çıkarılması karşılığında sağlanan menfaatler (Repo gelirleri),
• Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile sigorta ve emeklilik şirketleri tarafından ayrılmalar nedeniyle yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları,
• Bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları,
• Yukarıda sayılanlar dışında Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine göre ihraç edilen her türlü sermaye piyasası aracından elde edilen kar payı, faiz, kira vb. gelirler.

Menkul sermaye iradı olarak kabul edilen bu iratlar, bunları elde eden sermaye sahibinin ticari faaliyetine bağlı bulunduğu takdirde, ticari kazancın tespitinde dikkate alınmaktadır. Ayrıca, menkul kıymetin kuponlu veya kuponsuz olarak satılması, iştirak hisselerinin devir ve temliki, menkul kıymetler ile iştirak hisselerinin tamamen veya kısmen itfa olunması karşılığında alınan paralarla itfa dolayısıyla verilen ikramiyeler menkul sermaye iradı sayılmaz.

Menkul sermaye iratları, yabancı parası ile tahsil edildiği veya yabancı parası olarak kayıtlara intikal ettirildiği veya bu iratlara yabancı parası olarak tasarruf edildiği takdirde anılan iratlar, tahsil edildikleri veya kayıtlara intikal ettirildikleri veya tasarruf olundukları günün borsa rayici üzerinden, borsada rayici yoksa Hazine ve Maliye Bakanlığı'nca tayin olunacak kur üzerinden Türk Parasına çevrilir.

2. Menkul Sermaye İratlarında Vergiden İstisna Edilen Kazançlar

193 sayılı GVK’nın 86/1-a bendine göre kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmeyecektir. Gelir vergisinden istisna edilen kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmez ve diğer gelir unsurları için beyanname verilmesi halinde de istisna edilen tutarlar yıllık beyannameye dahil edilmez. Kazanç ve iratların istisna hadleri bazı kazanç ve iratlarda elde edilen gelirin tamamını kapsarken, bazıları ise belli limitler (mesken istisnasında olduğu gibi) dahilinde istisna edilmiştir.

Kazanç ve iratların tamamı istisna olanlar kanun hükmünden gelmekte olup, belli limitler dahilinde istisna edilenler ise kanunun verdiği yetki çerçevesinde Gelir İdaresi tarafından her yıl yayımlanan genel tebliğlerle belirlenmektedir. GVK’nın 86/1-a bendine göre, GVK’nın 75. maddesinin (15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmeyecektir.

Buna göre, GVK’nın “Menkul sermaye iratlarında” istisnaları düzenleyen 22. maddesine göre;

• Sigorta süresi en az on yıl veya ömür boyu olan tek primli yıllık gelir sigortalarından yapılan ödemelerin tamamı gelir vergisinden müstesnadır. Şu kadar ki; bu istisnadan yararlananların vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenler hariç olmak üzere, on yıl tamamlanmadan tek primli yıllık gelir sigortalarından ayrılmaları hâlinde, ayrılma tarihinde yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı üzerinden, 94. maddenin birinci fıkrasının (15) numaralı bendinin (a) alt bendine göre tevkifat yapılır. İrat tutarlarının tespitinde 75. maddede yer alan hükümlere uyulur.

• GVK’nın 75. maddesinin ikinci fıkrasının (15) numaralı bendinin (b) alt bendi ile aynı fıkranın (16) numaralı bendinin (c) alt bendi kapsamında yapılan ödemeleri, sigorta süresi on yıl ve üzeri veya ömür boyu olan tek primli yıllık gelir sigortalarına yatıranların, bu sigorta için yatırdıkları kısma tekabül eden ödemelerin içerdiği irat tutarları gelir vergisinden müstesnadır. İstisna edilen tutarlar üzerinden 94. maddenin birinci fıkrasının (15) ve (16) numaralı bentlerine göre tevkifat yapılmaz.

Şu kadar ki; bu istisnadan yararlananların vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenler hariç olmak üzere, ödeme alarak on yıl tamamlanmadan tek primli yıllık gelir sigortalarından ayrılmaları hâlinde, bu fıkraya göre istisna edilen tutarlar üzerinden, ödemenin kaynağına göre 94. maddenin birinci fıkrasının (15) numaralı bendinin (a) alt bendi veya aynı fıkranın (16) numaralı bendinin (b) alt bendi için belirlenen oranlar dikkate alınarak tevkifat yapılır. İrat tutarlarının tespitinde 75. maddede yer alan hükümlere uyulur.

• Tam mükellef kurumlardan elde edilen, GVK’nın 75. maddesinin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarının yarısı gelir vergisinden müstesnadır. Bilindiği üzere, GVK’nın 75. maddesinin birinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı, kaynağı ne olursa olsun menkul sermaye iradı sayılan iratlar şunlardır; her nevi hisse senetlerinin kâr payları, iştirak hisselerinden doğan kazançlar ve kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları.

İstisna edilen tutar üzerinden 94. madde uyarınca tevkifat yapılır ve tevkif edilen verginin tamamı, kâr payının yıllık beyanname ile beyan edilmesi durumunda yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir.

3. Tutarı Ne Olursa Olsun Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları

Bazı menkul sermaye iratları tutarı ne olursa olsun beyan edilmez ve diğer gelirler nedeniyle verilen yıllık beyannameye de dahil edilmez. Buna göre, hiçbir şekilde beyan edilmeyecek menkul sermaye iratları şöyledir:

• Gelir Vergisi Kanununun geçici 67 nci maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulmuş olan; mevduat faizleri, özel finans kurumlarınca (katılım bankaları) kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları ve repo kazançları,
• Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ayrılmalar nedeniyle yapılan ödemelerin ve bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarları,
• Kurumlar vergisi mükelleflerince 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde edilen kazançların dağıtımı halin de, gerçek kişilerce elde edilen kar payları,
• Kurumların karlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kar dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kar payları.

3.1. GVK’nın Geçici 67. Maddesi Kapsamında Kaynakta Kesinti Esasına Dayanan Vergileme ve İhtiyari Beyan Uygulaması

Gelir Vergisi Kanununun geçici 67. maddesinde; menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması ve elde tutulması sürecinde elde edilen gelirler ile mevduat faizleri, repo gelirleri ve katılım bankalarından elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine ilişkin hükümler yer almaktadır. 1.1.2006 tarihinde yürürlüğe giren söz konusu düzenlemenin uygulama süresi 31.12.2025 tarihine kadar uzatılmış bulunmaktadır.

GVK’nın geçici 67. maddesi kapsamında tevkifata tabi tutulan ve yıllık veya münferit beyanname ile beyan edilmeyeceği belirtilen menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından doğan kazançlar için dar mükellefler de dâhil olmak üzere takvim yılı itibarıyla yıllık beyanname verilebilecektir. Bu gelirlerin beyanı, 269 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği ekinde yer alan “Gelir Vergisi Kanununun Geçici 67/11 inci Maddesine Göre İhtiyari Beyanda Bulunan Mükellefler İçin” düzenlenen Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesiyle, izleyen yılın Mart ayının başından son günü akşamına kadar yapılacaktır.

GVK’nın geçici 67. madde kapsamında tevkif edilen vergilerin mahsup ve iadesine imkân sağlayan bu beyan ihtiyari bir beyan olup, bu imkândan yararlanılabilmesi için ihtiyari beyanın kanuni süresinde yapılması gerekmektedir. Süresi geçtikten sonra yapılan ihtiyari beyanlara dayanılarak işlem yapılması mümkün değildir. İhtiyari beyan, tam mükelleflerce ikametgâhlarının bulunduğu yer vergi dairesine, öteden beri mükellef olanlar için ise bağlı oldukları vergi dairesine yapılacaktır. Dar mükellefler ise ihtiyari beyanlarını İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Boğaziçi Vergi Dairesi Müdürlüğü’ne yapacaklardır.

1/1/2006 tarihinden itibaren elde edilen gelirlere uygulanmak üzere GVK’ya eklenen geçici 67 inci madde ile getirilen kaynakta kesinti esasına dayalı vergileme rejimi hakkında daha ayrıntılı bilgi için Gelir İdaresinin internet sayfasında yayımlamış olduğu Rehbere bakılması yararlı olacaktır (www.gib.gov.tr/Rehberler ve Broşürler/GVK Geçici 67 inci Madde Uygulaması İle İlgili Olarak Gerçek Kişilere Yönelik Vergi Rehberi, Şubat 2023, Yayın No:469).

4. 2022 Yılında Elde Edilen ve Tutarı 70.000 TL’yi Aşan Menkul Sermaye İratlarının Yıllık Beyanı

2022 yılında elde edilen ve aşağıda yer alan menkul sermaye iratları belirlenen beyanname verme sınırını aşmadığı sürece beyan edilmeyecek, elde edilen gelirin yıllık beyanname verme sınırı olan 70.000 TL’yi aşması halinde ise bu gelirlerin tamamı yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

• 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan her çeşit tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden elde edilen gelirler,
• Tam mükellef kurumlar tarafından yurtdışında ihraç edilen tahviller ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yurtdışında ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler,
• Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar payları.

2022 yılında elde edilen menkul sermaye iratları toplamının beyanname verme sınırı olan 70.000 TL’yi aşıp aşmadığının tespitinde; indirim oranı ve istisna uygulanabilecek menkul sermaye iratlarının, indirim oranı ve istisna uygulandıktan sonra kalan kısımlarının dikkate alınması gerekmektedir.

5. Tevkifat ve İstisna Uygulanmayan Menkul Sermaye İratlarında Yıllık Beyan Sınırı

GVK’nın 86/1-d bendine göre; bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 2022 yılı için 3.800 TL’yi (2023 yılı için 8.400 TL) aşmayan, tevkifat ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle yıllık beyanname verilmesi halinde de beyannameye dahil edilmeyecektir.

Bu kapsamda, Türkiye’de vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan bazı menkul sermaye iratları 2022 yılı için belirlenen 3.800 TL’lik tutarı aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edileceklerdir. Buna göre, 2022 yılı için belirlenen tutarı aşması halinde beyan edilecek menkul sermaye iratları şöyledir;

• Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri,
• Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller (1/1/2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler),
• İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,
• Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri,
• Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (faiz, repo, kar payı vb.),
• Her türlü alacak faizleri.

2022 yılı için beyanname verme sınırı olarak belirlenen 3.800 TL’lik tutar bir istisna olmayıp, gelirin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınacak bir haddir. Buna göre, menkul sermaye iradı olarak elde edilen gelir 3.800 TL’yi aşıyorsa elde edilen gelirin tamamı beyan edilecektir. Bu tutarı aşmayan söz konusu iratlar için yıllık beyanname verilmeyecektir. 2022 yılı gelirleri için belirlenen 3.800 TL’lik bu tutar, yukarıda belirtilen gelirlerin her biri için ayrı ayrı uygulanmayacak olup bu gelirler ile vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarı dikkate alınarak hesaplanacaktır.

6. İndirim Oranı Uygulanmak Suretiyle Beyan Edilen Menkul Sermaye İratları

Gelir Vergisi Kanununda bazı menkul sermaye iratlarının enflasyondan arındırıldıktan sonra kalan tutarlarının vergilendirilmesi öngörülmüştür. Buna göre, 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan ve Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının (5) numaralı bendinde sayılan her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirlere indirim oranı uygulandıktan sonra beyan edilecek gelir tespit edilmektedir.

323 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde, enflasyondan arındırmaya ilişkin indirim oranı 2022 yılı için %677,67 olarak belirlenmiştir. Bu oran dikkate alındığında, 2022 yılı gelirlerine uygulanacak indirim oranı birden büyük çıkmaktadır. İndirim oranının birden büyük çıkması dolayısıyla, 2022 takvim yılında elde edilen menkul sermaye iratlarından, 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan ve Gelir Vergisi Kanununun 75/5 numaralı bendinde sayılan her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler beyan edilmeyecektir.

Bilindiği üzere dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen menkul sermaye iratlarının ve ticari işletmelere dahil kazanç ve iratların beyanında indirim oranı uygulanmamaktadır. Ayrıca, GVK’nın geçici 67. maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca, anılan Kanunun 75. maddesinin ikinci fıkrasının (7), (12) ve (14) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları 1/1/2006 tarihinden itibaren nihai olarak tevkifat yoluyla vergilendirilmekte olduğundan, bu gelirlerin beyanı ve bu gelirlere indirim oranı uygulanması söz konusu değildir.

7. 2022 Yılında Elde Edilen Kar Paylarının Yıllık Beyanı

Tam mükellef kurumlardan elde edilen kar paylarının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır. Beyana tabi başka gelirlerin bulunmaması halinde, vergiye tabi gelir 2022 yılı için 70.000 TL’yi aşıyor ise beyan edilecektir. Beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, kurum bünyesinde karın dağıtımı aşamasında yapılan % 10 (4936 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı gereğince, 21/12/2021 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, kar paylarına uygulanan tevkifat oranı %15’den %10’a indirilmiştir) oranındaki vergi kesintisinin tamamı (istisnaya isabet eden kısım dahil) mahsup edilecek olup, mahsup sonrası kalan tutar genel hükümler çerçevesinde red ve iade edilecektir.

Gelir Vergisi Kanununun 75/1, 2 ve 3 numaralı bentlerinde yer alan gelirler, vergi uygulaması bakımından kar payı olarak adlandırılmakta olup bu kapsamda olan kar payları şöyledir:

• Her nevi hisse senetlerinin kar payları (Söz konusu hisse senetleri daha ziyade anonim şirket hisse senetleri olmaktadır. Sermaye Piyasası Kanununa göre kurulan yatırım fonları katılma belgelerine ödenen kar payları da bu kapsamdadır.).
• İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Limited şirket ortaklarının, iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar bu kapsamdadır.).
• Kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar payları (Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler ücret sayılmaktadır.).

GVK’nın 22. maddesine göre, tam mükellef kurumlardan elde edilen, 75. maddenin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarının yarısı gelir vergisinden istisna edilmiştir. Bu nedenle, tam mükellef kurumlardan elde edilen ve yukarıda sayılan kar paylarının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır. Beyana tabi başka gelirlerin bulunmaması halinde, 2022 yılında vergiye tabi gelir 70.000 TL’yi aşıyor ise yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

Beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, karın dağıtımı aşamasında yapılan %10 oranındaki vergi kesintisinin tamamı (istisnaya isabet eden kısım dâhil) mahsup edilecek olup, mahsup sonrası kalan tutar genel hükümler çerçevesinde red ve iade edilecektir.

Kurumların 31/12/1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde ettikleri kazançlarını dağıtmaları halinde, gerçek kişilerce elde edilen bu kar payları, tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

1/1/1999-31/12/2002 tarihleri arasında sona eren hesap dönemlerine ilişkin olup kurumlar vergisinden istisna edilmiş kazançlar ile Gelir Vergisi Kanununun geçici 61 inci maddesi kapsamında vergi kesintine tabi tutulmuş olan yatırım indirimi istisnasından yararlanan kazançların dağıtılması halinde, gerçek kişilerce elde edilen kar paylarının net tutarına elde edilen kar payının 1/9’u eklendikten sonra bulunan tutarın yarısı vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır. Beyan edilen tutarın 1/5’lik kısmı hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir.

8. Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve Eurobondlardan Elde Edilen Gelirlerinin Beyanı

Devlet tahvili ve Hazine bonosu (TL cinsinden) faiz gelirlerinin vergilendirilmesinde iki hususun bilinmesi gerekmekte olup birincisi ihraç tarihi diğeri ise (TL) cinsinden mi yoksa dövize, altına veya başka bir değere mi endeksli olup olmadığıdır.

Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (TL cinsinden) Faiz Gelirleri:

• 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edildiyse, indirim oranının birden büyük olması nedeniyle beyan edilmeyecektir.
• 1/1/2006 tarihinden sonra ihraç edildiyse, geçici 67. madde kapsamında vergi kesintisine tabi olduğundan beyan edilmeyecektir.

Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (Dövize, altına veya başka bir değere endeksli) Faiz Geliri:

• 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edildiyse 70.000 TL’yi aşıyorsa beyan edilecektir.
• 1/1/2006 tarihinden sonra ihraç edildiyse, geçici 67. madde kapsamında vergi kesintisine tabi olduğundan beyan edilmeyecektir.

Eurobond Faiz Gelirinin Beyanı:

Vergi uygulaması bakımından Devlet tahvili ve Hazine bonosu gibi değerlendirilmekte olan Eurobondlar yurtdışında ihraç edilmiş olduğundan geçici 67. madde kapsamında değildir. Dolayısıyla ihraç tarihine bakılmaksızın 2022 yılında elde edilen ve 70.000 TL’yi aşan Eurobond faiz gelirleri yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

9. Özel Sektör Tahvilleri ve Kira Sertifikalarından Elde Edilen Gelirlerin Beyanı

Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesi kapsamında vergi kesintisine tabi tutulan tam mükellef kurumlar tarafından yurt dışında ihraç edilen tahviller ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikalarından elde edilen faiz gelirleri 20/3/2019 tarihli ve 842 sayılı Cumhurbaşkanı Kararına istinaden vadelere göre %0, %3 ve %7 oranında; bunlar dışında kalan özel sektör tahvillerinden elde edilen faiz gelirleri ise anılan madde kapsamında %10 oranında vergi kesintisine tabi tutulmaktadır.

2022 yılında elde edilen ve 70.000 TL’yi aşan vergi kesintisine tabi tutulmuş söz konusu faiz gelirleri beyan edilecektir. Kira sertifikaları dâhil olmak üzere 1/1/2006 tarihinden sonra yurt içinde ihraç edilen tüm özel sektör tahvillerinden elde edilen faiz gelirleri ise geçici 67. madde kapsamında vergilendirilmekte olduğundan, bu gelirler için beyanname verilmeyecektir.

10. Dar Mükellef Gerçek Kişilerin Elde Ettiği Menkul Sermaye İratlarının Yıllık Beyanı

Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler vergi mevzuatımızda dar mükellef olarak kabul edilmekte olup, sadece Türkiye içinde elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilmektedirler. Gelir Vergisi Kanununun “Toplama Yapılmayan Haller” başlıklı 86/2. maddesinde yer alan hüküm gereğince dar mükellefler; tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir.

Diğer taraftan, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süre yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmeleri gerekmekte olup, konuya ilişkin açıklamalar 210 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde yapılmıştır. Buna göre, dar mükellefiyet esasında vergilendirilecek olanların Türkiye'de elde ettiği gelirin tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret, serbest meslek kazancı, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile kurumlardan elde edilen kar paylarından, değer artış kazancı veya arızi kazançtan ibaret olması halinde gelir toplanmayacak ve beyanname verilmeyecektir.

Bu durumda, dar mükellefiyet esasında vergilendirilecek söz konusu vatandaşlarımızın, Türkiye’de elde ettiği gelirin tamamının kesinti suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarından ibaret olması halinde bu gelir için beyanname verilmeyecektir. Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları dahil dar mükellefiyete tabi olanlar, Türkiye’de elde ettikleri vergi kesintisine tabi tutulmamış menkul sermaye iratlarının tamamını, elde etme tarihinden itibaren 15 gün içinde münferit beyanname ile bildirecek ve vergisini de aynı süre içerisinde ödeyeceklerdir.

Gelir Vergisi Kanununun 3 üncü maddesine göre, resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellef sayılarak tam mükellefiyet esaslarına göre vergilendirilirler.

11. Menkul Sermaye İratlarının Beyanına İlişkin Özet Tablo

Menkul sermaye iratlarının vergilendirilmesine yönelik olarak oluşturulan aşağıdaki tablo, mükelleflerin menkul sermaye iratları dışında, beyanı gereken başka gelirlerinin olmadığı varsayılarak hazırlanmıştır (www.gib.gov.tr/Rehberler ve Broşürler, MSİ Elde Eden Mükellefler İçin Vergi Rehberi, Şubat/2023 Yayın No: 460). Mükelleflerin, menkul sermaye iradından başka gelirlerinin de olması durumunda, GVK’nın 85 ve 86. maddelerinde yer alan gelirin toplanması ve beyanı ile toplama yapılmayan hallerin dikkate alınması gerekmektedir.  

12. Türkiye'de Tevkifata Tâbi Tutulmuş Olan Birden Fazla İşverenden Elde Edilen Ücret, Menkul ve Gayrimenkul Sermaye İratlarında Beyan Sınırı

GVK’nın 86/1-c maddesine göre, vergiye tabi gelir toplamının (maddenin (a) ve (b) bentlerinde belirtilenler hariç) 103. maddesindeki vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2022 yılı için bu tutar 70.000 TL) aşmaması koşuluyla Türkiye'de tevkifata tâbi tutulmuş olan;

• Birden fazla işverenden elde edilen ücretler,
• Menkul sermaye iratları,
• Gayrimenkul sermaye iratları,

için yıllık beyanname verilmeyecek ve diğer gelirler için beyanname verilse dahi bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir. Ancak, beyanname verme sınırının aşılması durumda bu gelirlerin tamamı beyan edilecektir. Gelir unsurlarının bir kaçının birlikte elde edilmesi halinde bu gelirlerin beyan edilip edilmeyeceği belirlenirken iki hususun dikkate alınması gerekmektedir. Buna göre;

• 2022 yılı gelirleri için beyan sınırı olan 70.000 TL’nin tespitinde, öncelikle ücret gelirleri diğer gelirler ile ilişkilendirilmeksizin ayrı olarak değerlendirilecektir. Bu değerlendirme sonucu ücret gelirinin beyanı halinde, diğer gelirler tutarı ne olursa olsun (istisna tutarının altında kalanlar hariç) beyannameye dahil edilecektir. 
• Ücret geliri dışındaki diğer gelirler 70.000 TL’lik haddin hesabında ayrı dikkate alınacaktır. İndirim oranı ve istisnaya isabet eden tutarlar 70.000 TL’lik haddin hesabında dikkate alınmayacaktır.

13. Safi İradın Bulunması İçin Menkul Sermaye İradından İndirilecek Giderler

Safi iradın bulunması için menkul sermaye iradından aşağıdaki giderler indirilebilmektedir.

• Depo etme ve sigorta ücretleri gibi menkul kıymetlerin muhafazası için yapılan giderler,
• Temettü hisseleri ile faizlerin tahsil giderleri (Şirket toplantılarına bizzat veya bilvekale iştirak gibi sermayenin idaresi için yapılan giderler irattan indirilmez),
• Menkul kıymetler ve bunların iratları için ödenen her türlü vergi, resim ve harçlar (gelir vergisi irattan indirilemez).

14. Menkul Sermaye İratlarının Hazır Beyan Sisteminden Beyanı ve Mükellefiyet Tesisi

Gerçek kişiler tarafından 2022 yılında elde edilen; ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancı, ücret geliri, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık gelir vergisi beyannamesi 1–31 Mart 2023 tarihleri arasında verilecektir.

2022 yılında elde edilen geliri sadece ücret, kira, menkul sermaye iradı veya diğer kazanç ve iratların biri veya birkaçından oluşan mükellefler yıllık gelir vergisi beyannamelerini kendileri için önceden hazırlanmış olan Hazır Beyan Sistemi üzerinden vergi dairesine gitmeden verebilirler. Hazır Beyan Sistemine Gelir İdaresinin internet sayfası (www.gib.gov.tr) üzerinden 7 gün 24 saat ulaşılabilir. Sistemi kullanma zorunluluğu bulunmamakla birlikte, sistem vergi dairesine gitmeden hızlı, güvenilir, kolay ve masrafsız bir şekilde beyanname gönderme imkânı sunmaktadır. Menkul sermaye iradı dışında kira geliri, ücret kazancı ve diğer kazanç ve iratlardan bir veya birkaçı olması durumunda beyanname bu sistem üzerinden verilebilir.

Gelir sahipleri Sisteme giriş yaptıklarında, kendileri için önceden hazırlanmış olan yıllık gelir vergisi beyannamesi ekrana yansımaktadır. Beyanname üzerinde gerekli kontrolleri, düzeltmeleri ve varsa gider, indirim vb. eklemeleri yaptıktan sonra onaylandığı anda elektronik ortamda kayıtlara alınmakta ve ödenecek vergi sistem tarafından hesaplanarak otomatik tahakkuk ettirilmektedir.

Gelir İdaresi, beyannamelerin hazırlanmasında gayrimenkul sermaye iradı, ücret, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratları elde eden kişilere ilişkin Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi, tapu, banka, PTT, inşaat ve sigorta şirketleri, TOKİ, elektrik, su, doğalgaz şirketleri ve Sosyal Güvenlik Kurumu gibi kurum ve kuruluşlardan edinilen bilgileri kullanmaktadır.

Beyanname verecek kişiler Sistem üzerinde eksik ya da hatalı olan bilgileri düzeltebilir, beyanname düzeltilmiş şekliyle onaylayarak gönderilebilir. 1-31 Mart/2023 ayında yani kanuni süresi içerisinde verilmeyen beyannamelerin, Sistem üzerinden pişmanlık talepli veya kanuni süresinden sonra seçenekleri ile verilebilmesi de mümkün bulunmaktadır.

Sistemden daha önce beyanname vermemiş veya mükellefiyet kaydı olmayanlar da yararlanabilecektir. Yıllık gelir vergisi beyannamesi sistem üzerinden onaylayıp gönderildiği anda ilgili vergi dairesinde mükellefiyet kaydı otomatik olarak açılmaktadır. Dolayısıyla, menkul sermaye iradından dolayı ilk defa beyanname verenlerin ayrıca vergi dairesine işe başlama bildiriminde bulunmasına gerek yoktur.

Diğer taraftan, 06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ilinde meydana gelen depremler nedeniyle mücbir sebep hali ilan edilen yerlerde deprem tarihi itibarıyla mükellefiyet kaydı bulunan mükellefler ile ilan edilen mücbir sebep hali kapsamında olan meslek mensuplarıyla arasında deprem tarihi itibarıyla Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi bulunan mücbir sebep ilan edilen yerler dışındaki mükellefler tarafından verilmesi gereken beyannameler, 15.08.2023 tarihine kadar verilebilecek ve bu beyannamelere istinaden tahakkuk edecek vergiler ise 31.08.2023 tarihine kadar ödenebilecektir. Öte yandan, mücbir sebep hali kapsamında olan mükellefler yukarıda belirtilen tarihlerden önce vergi beyannamelerini vererek ödemede bulunabileceklerdir.

15. Yıllık Beyannamede Beyan Edilen Menkul Sermaye İratlarından İndirim Konusu Yapılabilecek Hususlar

Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesine göre, yıllık beyanname ile bildirilecek gelir toplamından maddede sayılan indirimler ile bazı özel kanunlarda yer alan indirimler vergi matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilmektedir.

Gelir vergisi matrahının tespitinde gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden söz konusu indirimlerin yapılabilmesi için yıllık beyanname ile bildirilecek bir gelirin bulunması ve yapılacak indirimlerin ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşıması gerekmektedir. İndirilemeyen tutarın ise sonraki yıllara devredilmesi söz konusu değildir. Yani mükellefin 2022 yılında yapmış olduğu bağış ve yardımlar, eğitim ve sağlık harcamaları ile hayat/şahıs sigorta şirketlerine ödenen primler gibi harcamalar, Mart/2023 ayında verilen beyannamede belirlenen şartlar ve sınırlamalar çerçevesinde indirim konusu yapılması mümkündür. Beyan edilen gelirin yetersiz olması durumunda, indirilemeyen bu harcamaların sonraki yıllara zarar olarak devredilmesi mümkün değildir.

Buna göre, menkul sermaye iradı elde eden mükelleflerin yıllık beyannamede beyan edilen gelir tutarından GVK’nın 89. maddesi gereğince indirebilecekleri harcamalar şöyledir;

• Hayat/şahıs sigorta primleri,
• Eğitim ve sağlık harcamaları,
• Beyan edilecek gelirden sınırlı olarak indirilebilecek bağış ve yardımlar ile tamamı indirilebilecek bağış ve yardımlar,
• Sponsorluk harcamaları,
• Cumhurbaşkanınca başlatılan yardım kampanyalarına makbuz karşılığı yapılan ayni ve nakdi bağışlar,
• İktisadi işletmeler hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar,
• Bireysel katılım yatırımcısı indirimi,
• Diğer kanunlara göre tamamı indirilecek bazı bağış ve yardımlar.

Bağış ve yardımın nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın konusunu teşkil eden mal veya hakkın varsa mukayyet değeri, yoksa Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre takdir komisyonunca tespit edilecek değeri esas alınmaktadır.

16. Menkul Sermaye İradı Beyannamesinde Bağ-Kur Primlerinin İndirilmesi

Menkul sermaye iratlarına ilişkin bildirim doldurulurken, sadece adi komandit şirketlerin komanditer ortakları, limited şirket ortakları ve anonim şirketlerin kurucu ortakları ile yönetim kurulu üyesi ortakları ödemiş oldukları Bağ-Kur primlerini elde edilen menkul sermaye iradı tutarıyla sınırlı olmak üzere indirebileceklerdir. Ödenen primlerin, beyan edilen menkul sermaye iradının yetersiz olması halinde, sonraki yıllara devretmesi ve müteakip yıllarda devreden geçmiş yıl zararı olarak indirilmesi mümkün değildir.

17. Vergi Matrahına Uygulanacak Vergi Tarifesi

Gelir Vergisi Kanununa göre yıllık beyanname ile beyan edilen gelir tutarından gerekli indirimler yapıldıktan sonra kalan vergi matrahına artan oranlı vergi tarifesi uygulanmak suretiyle gelir vergisi hesaplanmaktadır. 2022 yılında elde edilen menkul sermaye iratları dahil tüm gelir unsurları toplamından oluşan vergi matrahına 317 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile belirlenen aşağıda yer alan GVK’nın 103. maddesindeki vergi tarifesi uygulanarak gelir vergisi hesaplanmaktadır. 2023 takvim yılı gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınacak vergi tarifesi ise 323 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile belirlenmiştir.

2022 yılında elde edilen menkul sermaye iratlarına ilişkin olarak verilecek yıllık gelir vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinin, 2023 yılının Mart ve Temmuz aylarında iki eşit taksit olmak üzere; birinci taksitin damga vergisi ile birlikte 31 Mart 2023 tarihine kadar, ikinci taksitin ise 31 Temmuz 2023 tarihine kadar ödenmesi gerekmektedir. Memleketi terk ve ölüm gibi mükellefiyetin kalkmasını gerektiren durumlarda, beyan üzerine tarh edilen vergiler beyanname verme süreleri içinde ödenecektir.

18. Yıl İçinde Kesilen Vergilerin Beyannamede Mahsubu ve Kalan Tutarın İadesi

Yıllık beyannamede gösterilen gelire menkul sermaye iratlarından GVK’ya göre kesilmiş bulunan vergiler, aynı kazanç ve iratlardan mükerrer vergilendirme yapılmasın diye beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir. Yıl içinde kesilen ve mahsubu yapılan miktar gelir vergisinden fazla olursa aradaki fark vergi dairesince mükellefe bildirilir ve mükellefin tebliğ tarihinden itibaren bir yıl içinde müracaatı üzerine kendisine red ve iade edilmektedir.

Kar paylarının beyan edilmesi durumunda bilinmesi gereken en önemli şey, elde edilen kar paylarının yarısı vergiden istisna olduğundan, beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, kar paylarının dağıtımı aşamasında kurum bünyesinde yapılan %10 oranındaki vergi kesintisinin tamamı mahsup edilecektir.

Tevkif yoluyla kesilen vergilerin yıllık beyannamede mahsubu sonrasında kalan tutarın nakten veya mahsuben iadesi konusunda uzun yıllardır uygulanmakta olan 252 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde, 315 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile önemeli değişiklikler yapılmıştır.

Bilindiği üzere, 252 seri no.lu GVGT’de yer alan açıklamalara göre, yıllık beyanname ile beyan edilen gelir veya kurum kazancı üzerinden hesaplanan vergiden yıl içinde tevkif yoluyla kesilen vergiler mahsup edilmektedir. Tevkif yoluyla kesilen vergilerin yıllık beyannamedeki mahsuplar sonunda kalan kısmının diğer vergi borçlarına mahsup talebi tutarına bakılmaksızın, inceleme raporu ve teminat aranılmadan yerine getirilmektedir.

252 ve 315 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğlerinde, vergi kesintisi yoluyla alınan vergilerin yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup ve kalan kısmın iadesi işlemlerine ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Bu kapsamda, menkul sermaye iradı elde edenler nakden iade taleplerini İnternet Vergi Dairesi üzerinden elektronik ortamda, 429 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ekindeki iade talep dilekçesi (1A) ile yapması gerekmektedir.

Vergi kesintisi yoluyla alınan vergilere ilişkin nakden iade tutarının 68.000 TL’yi (2023 takvim yılı için 151.000 TL) geçmemesi halinde iade talebi, iade talep dilekçesi (1A) ile birlikte,  menkul sermaye iradı elde edenler için vergi kesintisinin yapıldığını gösteren belgenin onaylı örneğini ekleyerek, belgelerinin ibraz etmesi kaydıyla inceleme raporu ve teminat aranmaksızın yerine getirilir.

Nakden yapılacak iade taleplerinin 68.000 TL’yi (2023 takvim yılı için 151.000 TL) aşması halinde, 68.000 TL’yi (2023 takvim yılı için 151.000 TL) aşan kısım Vergi Usul Kanununa göre vergi inceleme yetkisi bulunanlarca yapılacak inceleme sonucunda düzenlenecek vergi inceleme raporuna göre iade edilir. Nakden iade talebinin 681.000 TL’ye (2023 takvim yılı için 1.518.000 TL)  kadar olan kısmı mükellefle süresinde tam tasdik sözleşmesi düzenlemiş yeminli mali müşavirce düzenlenecek tam tasdik raporu uyarınca iade edilebilir. İade talebinin 681.000 TL’yi (2023 takvim yılı için 1.518.000 TL)  aşan kısmının iadesi her hâlükârda vergi inceleme raporu sonucuna göre yerine getirilir.

429 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve 99 Seri No.lu Gelir Vergisi Sirküleri ile vergi kanunları gereği iade hakkı doğuran işlemler nedeniyle nakden veya mahsuben talep edilecek iadelere ilişkin başvuru dilekçeleri ve bilgi girişleri, İnternet Vergi Dairesindeki "Gelir/Kurumlar Vergisi İade İşlemleri" bölümünden alınmaktadır. Beyannamelerini elektronik ortamda vermek zorunda olan gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükelleflerinin iade talepleri “Gelir ve Kurumlar Vergisi Standart İade Sistemi (GEKSİS)” kullanılmak suretiyle yapılmaktadır.

Kazançları ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı, diğer kazanç ve iratlardan ibaret olup 0012 kodundan (Hazır Beyan Sistemi) beyanname veren mükellefler isterlerse GEKSİS girişi yaparak standart 1A-Gelir/Kurumlar Vergisi iade talep dilekçesi verip iade talebinde bulunabilirler. Beyannamelerini elektronik ortamda gönderme zorunluluğu olmayan bu mükellefler iadelerini kâğıt ortamında vergi dairesine dilekçe vererek de talep edebilirler.

Gelir ve Kurumlar Vergisi Standart İade Sisteminde iadeye esas alınacak GEKSİS Kontrol Raporunun oluşabilmesi için iade talep eden mükellefler tarafından “Gelir/Kurumlar Vergisi İade Talebi Girişi (GEKSİS)” yapılmalı ve iade talep dilekçesi (1A) verilmelidir. İade talepleri, İnternet Vergi Dairesi şifresi kullanılmak suretiyle mükellefler veya mükelleflerce yetkilendirilecek serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir vasıtası ile elektronik ortamda gönderilebilir.

19. Menkul Sermaye İradının Yıllık Beyanına İlişkin Örnekler

2022 yılında elde edilen menkul sermaye iratlarının yıllık beyanname ile beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde; istisna kazançların bilinmesi, yıllık olarak belirlenmiş olan beyanname verme sınırlarının bilinmesi gerekmektedir. Yıllık beyanname verilmesi durumunda da yıl içinde tevkif suretiyle kesilen vergilerin hesaplanan vergiden mahsup edilmesi gerekmektedir. Aşağıda yer alan örneklerde, 2022 yılında GVK’nın 89. maddesine göre beyan edilen gelir tutarından yapılacak indirimler dikkate alınmamıştır.

Örnek 1: Kişi 2022 yılında brüt 140.000 TL kar payı elde etmiştir. Ödevlinin tam mükellef bir kurumdan elde ettiği kesintiye (%10) tabi tutulmuş brüt 140.000 TL’lik kar payının yarısı gelir vergisinden istisna olduğundan, kalan 70.000 TL, beyanname verme sınırı olan 70.000 TL’yi aşmadığından gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir. Yıl içinde yapılan %10 oranındaki 14.000 TL tevkifat nihai vergi olacaktır.

Örnek 2: Kişi, 2022 yılında 1/1/2006 tarihinden önce (TL) cinsinden ihraç edilmiş olan Devlet tahvilinden brüt 200.000 TL tutarında faiz geliri elde etmiştir. 2022 yılı için belirlenen indirim oranının birden büyük olması dolayısıyla kişi tarafından 1/1/2006 tarihinden önce (TL) cinsinden ihraç edilmiş olan Devlet tahvilinden elde edilen faiz geliri beyan edilmeyecektir.

Örnek 3: Kişi, 2022 yılında 20.000 TL alacak faizi ve net 95.500 TL de tam mükellef bir kurumdan kar payı elde etmiştir. Kar payından 2022 yılında %10 oranında 10.611 TL vergi kesintisi yapılmıştır.

Brüt kar payı tutarı: 95.500/ 0,90 =106.111 TL olup bu durumda, mükellefin beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

GVK’nun 86/1-d maddesine göre, örnekte yer alan 20.000 TL alacak faizi kesinti ve istisna uygulanmayan bir gelir olup bu gelirin toplamı 2022 yılı için beyanname verme sınırı olan 3.800 TL’yi aştığından tamamı beyan edilecektir.

Ödevlinin tam mükellef bir kurumdan elde ettiği kesintiye (%10) tabi tutulmuş brüt 106.111 TL’lik kar payının yarısı gelir vergisinden istisna olduğundan, kalan 53.055 TL, tek başına 2022 yılı beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aşmasa dahi, GVK’nun 86/1-c maddesi hükmü gereğince vergiye tabi gelir toplamı olan (20.000+53.055=) 73.055 TL, 2022 yılı için 70.000 TL’lik beyanname verme sınırını aşması nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesine dâhil edilecektir.

Örnek 4: Kişi 2022 yılında tam mükellef bir kurum olan (X) A.Ş.’den brüt 500.000 TL tutarında kar payı (temettü) elde etmiştir. Elde edilen kar payı üzerinden kurum bünyesinde ödeme anında %10 nispetinde 50.000 TL vergi kesintisi yapılmıştır. Ödevlinin beyana tabi başka bir gelirinin olmadığını varsayalım.

Ödevlinin elde ettiği 500.000 TL kar payının yarısı GVK’nın 22. maddesine göre gelir vergisinden istisna olup kalan yarısı 250.000 TL’dir. Bu tutar GVK’nın 86/1-c maddesine göre 2022 yılı için beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aştığı için beyan edilecektir. Kurum bünyesinde yapılmış olan vergi kesintisinin tamamı hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir. Buna göre, kar payının beyanı ile ödenecek gelir vergisi ve damga vergisi şöyle olacaktır.

Örnek 5: Kişi 2022 yılında, ihraç tarihi 30/07/2005 olan döviz cinsinden Devlet tahvilinden 500.000 TL faiz geliri ile işyeri olarak kiraya verdiği gayrimenkulünden 300.000 TL brüt kira geliri elde etmiştir. İşyeri için ödenen kira bedelleri üzerinden 60.000 TL’lik gelir vergisi kesintisi yapılmıştır.

Kişi, işyeri kira geliri ile ilgili olarak götürü gider yöntemini seçmiştir. Kişinin elde ettiği faiz gelirine, Devlet tahvili döviz cinsinden olduğundan indirim oranı uygulanmayacak olup, işyeri kira geliri tutarı ile döviz cinsinden Devlet tahvili faiz geliri toplamı 70.000 TL olan beyan sınırını aştığı için beyan edilecektir. Mükellefin beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek 6: Kişi 2022 yılında, 1/1/2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan Devlet tahvilinden 800.000 TL tutarında faiz geliri ve 500.000 TL döviz cinsinden ihraç edilen Devlet tahvili (Eurobond) faiz geliri bulunmaktadır.

2022 yılı indirim oranının birden büyük olması nedeniyle kişi tarafından 1/1/2006 tarihinden önce (TL) cinsinden ihraç edilmiş olan Devlet tahvilinden 2022 yılında elde edilen faiz geliri beyan edilmeyecektir.

Ancak, Eurobond faiz geliri, döviz cinsinden Devlet tahvilinden kaynaklandığı için bu gelire indirim oranı uygulanmayacaktır. Söz konusu faiz geliri 2022 yılı beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aştığından beyan edilecektir. Mükellefin beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek 7: Kişi, 2022 yılında tam mükellef bir kurum olan (Y) Anonim Şirketi’nden brüt 1.200.000 TL tutarında kar payı (temettü) elde etmiştir. Bu mükellefin başka geliri bulunmamaktadır.

Elde edilen kar payı kurum bünyesinde %10 nispetinde vergi kesintisine tabi tutulmuş olup, bu tutar 120.000 TL’dir. Ödevlinin, elde ettiği kar payının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan yarısı 600.000 TL’dir. Bu tutar beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aştığı için beyan edilecektir. Kurum bünyesinde yapılmış olan vergi kesintisinin tamamı hesaplanan vergiden mahsup edilecektir. Bu durumda, mükellefin beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek 8: Kişinin 2022 yılında elde ettiği ücret, menkul ve gayrimenkul sermaye iradı gelirleri aşağıdaki gibi olup konut kira geliri hariç diğer gelirleri yıl içinde tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

Bu örnek, GVK’nın 86/1-c bendine göre tevkifata tabi birden fazla işverenden alınan ücret, menkul ve gayrimenkul sermaye iradı toplamının beyanname verme sınırına göre (2022 yılı için 70.000 TL) beyan edilip edilmeyeceği kapsamında değerlendirilecektir.

Kişinin 2022 yılında elde ettiği 600.000 TL kar payı kurum bünyesinde %10 nispetinde vergi kesintisine tabi tutulmuş olup, bu tutar 60.000 TL’dir. Ödevlinin, elde ettiği kar payının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan yarısı 300.000 TL’dir. Bu tutar 2022 yılı beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aştığı için beyan edilecektir.

Kişinin 1. işverenden aldığı ücret hariç diğer işverenden elde ettiği ücret tutarı olan 80.000 TL, 2022 yılı için beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aştığından ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir. Mevduat faizi geliri ve 1.1.2006 tarihinden sonra ihraç edilen Hazine bonosu faiz geliri, GVK’nın geçici 67. maddesine göre tevkifata tabi olduğundan tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir.

Tevkifata tabi tutulmuş işyeri kira geliri olan 250.000 TL ise beyan sınırı olan 70.000 TL’yi aştığından beyannameye dahil edilecektir. Konut kira geliri olan 120.000 TL ise 2022 yılı için 9.500 TL’lik istisna tutarını aştığından mutlaka beyan edilecektir.

GVK’nın 86/1-c bendine göre; tevkifata tabi tutulmuş olan birden fazla işverenden alınan ücret, menkul ve gayrimenkül sermaye iradı toplamı 2022 yılı beyanname verme sınırı olan 70.000 TL’yi de aşmaktadır.

Ödevli kar payı, ücret, işyeri ve konut kira gelirinin toplamı olan 1.450.000 TL’yi yıllık beyannameyle beyan edecektir. Ancak ödevli, konut kira gelirine ilişkin olarak mesken istisnasından yararlanamayacaktır. Çünkü, ödevlinin elde ettiği kira, ücret ve menkul sermaye iradı geliri toplamı (2.650.000 TL), 2022 yılı için belirlenen tutarı (250.000 TL) aştığından elde edilen kira geliri için mesken istisnası uygulanmayacaktır. Bilindiği üzere, GVK’nın 21. maddesine göre, istisna haddinin üzerinde hasılat elde edenlerden, beyanı gerekip gerekmediğine bakılmaksızın ayrı ayrı veya birlikte elde ettiği ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının gayri safi tutarları toplamı vergi tarifesinin üçüncü diliminde ücret gelirleri için yer alan tutarı (2022 yılı için 250.000 TL) aşanlar bu istisnadan faydalanamazlar.

Sonuç

Beyan esasına dayanan Gelir Vergisi Kanununa göre, yedi gelir unsurundan beyan edilmesi gereken gelir elde eden gerçek kişiler mutlaka yıllık beyanname vereceklerdir. Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradı olarak değerlendirilmektedir. 2022 yılında menkul sermaye iradı elde eden kişilerin şayet bu gelirleri için yıllık beyanname vermeleri gerekiyorsa, 31 Mart 2023 tarihine kadar Hazır Beyan Sistemi üzerinden verebilirler.

Hazır Beyan Sistemi üzerinden sadece kira, ücret, menkul sermaye iradı veya diğer kazanç ve iratları ayrı veya birlikte elde eden mükellefler yıllık beyanname verebileceklerdir. Bu dört gelir unsurunun yanı sıra ticari, zirai veya serbest meslek kazancı elde edenler sistem üzerinden beyanname veremezler, bu mükellefler normal e-beyanname programı üzerinden yıllık beyannamelerini verirler.

Menkul sermaye iradından dolayı beyanname verecek kişilerin Hazır Beyan Sistemine giriş yaparak; Gelir İdaresi tarafından banka ve diğer kurum ve kuruluşlardan edinilen bilgiler kapsamında önceden hazırlanmış olan beyannameyi kontrol edip, istenen değişiklikleri yapıldıktan sonra beyannamenin onaylanması yeterli bulunmaktadır. Mükellefler, bu sistem üzerinde onaylayıp gönderdiği beyannamede sonradan bir hata yaptığını fark ettiğinde, bu hatayı düzeltme beyannamesi ile düzelterek tekrar Sistem üzerinden göndermesi mümkün bulunmaktadır. Menkul sermaye iradı, ücret, kira ile diğer kazanç ve iratlara ilişkin beyannamenin kanuni süresinden sonra pişmanlıkla verilmesi de mümkün bulunmaktadır.

2022 yılında beyana tabi menkul sermaye iradı elde eden kişilerin mutlaka kanuni süresinde  yıllık beyanname vermesi gerekmekte olup aksi takdirde Gelir İdaresi tarafından beyan edilmeyen gelirin çeşitli analizler sonucunda tespiti halinde, vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi uygulanmak suretiyle kişilerin daha ağır bir müeyyide ile bu vergileri ödemek zorunda kalacakları unutulmamalıdır.

İmdat TÜRKAY/Gelir İdaresi Grup Başkanı

http://nazaligundem.com/tr/yayinlar/menkul-sermaye-iratlarinin-yillik-beyani-1#:~:text=%C3%96rnek%203%3A%20Ki%C5%9Fi%2C%202022%20y%C4%B1l%C4%B1nda,m%C3%BCkellefin%20beyan%C4%B1%20a%C5%9Fa%C4%9F%C4%B1daki%20gibi%20olacakt%C4%B1r.

KAYNAKÇA

1. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 22, 75, 76, 78, 79, 85, 86, 94, 103 ve 121. Maddeleri
2. 252, 315, 317 ve 323 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğleri
3. 429 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği
4. Hazır Beyan Sistemi (https://intvd.gib.gov.tr/hazirbeyan)
5. www.gib.gov.tr/Rehberler ve Broşürler, Menkul Sermaye İradı Elde Eden Mükellefler İçin Vergi Rehberi, Şubat72023, Yayın No:460
6. www.gib.gov.tr/Rehberler ve Broşürler, GVK Geçici 67 inci Madde Uygulaması İle İlgili Olarak Gerçek Kişilere Yönelik Vergi Rehberi, Şubat 2023, Yayın No:469