İş sağlığı ve güvenliğinde kazaların önüne geçmek ve güvenli bir ortamda çalışma yapılmasını sağlamak için çok önemli iki argüman var. Bunlar; denetim ve yaptırım. Ülkemizde uygulanan sistemde her ikisi de uygulanmaya çalışılıyor. Ama ne derece etkili oluyorlar tartışılır.
Öncelikle ne yazık ki iş sağlığı ve güvenliğine yönelik denetim yapacak müfettiş sayısı çok az. Öyle ki çoğu işyeri, kendisine sıra gelmeyeceği düşüncesiyle denetim riskinden pek korkmuyor.
İşçiniz Çoksa ve İşiniz Tehlikeliyse Cezanız Fazla Olur
İş sağlığı ve güvenliğinde işyerleri üç sınıfa ayrılıyor: Çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli. Bu sınıflandırma, yapılan işte iş kazası meydana gelme riskine göre yapılıyor. Örneğin; maden işyerleri çok tehlikeli sınıfta yer almaktayken büro işyerleri az tehlikeli sınıfta bulunuyor.
Uygulanan sistemde iş sağlığı ve güvenliğindeki idari para cezaları işyerinin tehlike sınıfına göre farklılaşmış durumda. Yani aynı yükümlülük nedeniyle çok tehlikeli sınıfta yer alan bir işyerine tehlikeli sınıfta yer alan işyerine göre daha fazla ceza veriliyor.
Bunun yanı sıra idari para cezaları işyerinde çalışan işçi sayısına göre de değişiyor. Dolayısıyla çok işçi çalıştıran işyerleri az işçi çalıştıranlara göre daha fazla ceza ödemek zorunda kalıyor.
Ceza Sistemi Nasıl Uygulanıyor?
Kademeli ceza uygulamasına göre Kanundaki idari para cezası tutarları şöyle belirleniyor;
1- İşyerinin 10’dan az çalışanı varsa;
- Az tehlikeli sınıfta yer alanlar için Kanunda belirtilen miktarda,
- Tehlikeli sınıfta yer alanlar için %25 oranında artırılarak,
- Çok tehlikeli sınıfta yer alanlar için %50 oranında artırılarak,
2- İşyerinin 10-49 arasında çalışanı varsa;
- Az tehlikeli sınıfta yer alanlar için Kanunda belirtilen miktarda,
- Tehlikeli sınıfta yer alanlar için %50 oranında artırılarak,
- Çok tehlikeli sınıfta yer alanlar için %100 oranında artırılarak,
3- İşyerinin 50 ve daha fazla çalışanı varsa;
- Az tehlikeli sınıfta yer alanlar için %50 oranında artırılarak,
- Tehlikeli sınıfta yer alanlar için %100 oranında artırılarak,
- Çok tehlikeli sınıfta yer alanlar için %200 oranında artırılarak,
idari para cezası uygulanıyor.
Ayrıca hemen belirtelim ki bu kademeli uygulama sadece tek kalemde uygulanan cezalar için söz konusu. Yani çalışan sayısıyla çarpılarak uygulanan cezalarda kademeli sistem uygulanmıyor. Örneğin; işverenin çalışanı bilgilendirme yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde 2018 yılında her çalışan için 1.545 TL idari para cezası uygulanıyor. Yani bu tutar çalışan sayısı ile çarpılıyor. Dolayısıyla da bu cezalarda kademeli artırma söz konusu değil.
Yürürlükte olan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda yerine getirilmeyen yükümlülükler halinde uygulanacak idari para cezalarına yer verilmiş. Bunlardan en dikkat çekenlerden birkaçını (2018 yılı için) şu şekilde özetleyebiliriz:
- 50’den fazla çalışanı olan çok tehlikeli bir işyerinde risk değerlendirmesi yapılmamışsa 13.923 TL idari para cezası ödeniyor. Ayrıca bu durum devam ederse her ay için 20.889 TL ceza söz konusu. Yani 2018 yılı içinde risk değerlendirmesi yapılmadan faaliyette bulunulursa yaklaşık 250 Bin TL ceza ödenmesi gerekiyor.
- 50’den fazla çalışanı olan çok tehlikeli bir işyerinde herhangi bir işçiye gerekli güvenlik malzemesinin verilmemesi halinde 9.276 TL ceza ödenmesi gerekiyor.
- 50’den fazla çalışanı olan çok tehlikeli bir işyerinde iş güvenliği uzmanı çalıştırmıyorsanız her ay için 23.214 TL ceza söz konusu. Yani 2018 yılı içinde uzman çalıştırmadan faaliyette bulunulursa yaklaşık 280 Bin TL ceza ödenmesi gerekiyor.
- 50’den fazla çalışanı olan çok tehlikeli bir işyerinde iş kazasının 3 gün içinde SGK’ya bildirilmemesi halinde 9.276 TL ceza ödenmesi gerekiyor.
Cezalar 30 Günde Ödenmeli
İş sağlığı ve güvenliğine yönelik uygulanan idari para cezaları Çalışma Bakanlığı’na bağlı olan çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince kesiliyor. Bu cezalar tebliğden itibaren 30 gün içinde ödenmesi gerekiyor. Aksi taktirde işverenler gecikme zammı ödemek zorunda kalıyorlar.
Ayrıca iş kazasını süresinde SGK’ya bildirmeme nedeniyle uygulanan idari para cezasını çalışma ve iş kurumu il müdürlükleri değil SGK uyguluyor ve dolayısıyla da bu cezanın SGK’ya ödenmesi gerekiyor. Mehmet Bulut
