Mevcut Kıdem tazminatı uygulaması 1475 sayılı iş yasanın yürürlükte olan tek maddesi olan 14 üncü maddesi ile düzenlenmiştir. Bu maddeye göre kıdem tazminatı, bu tazminata hak kazanan işçiye son aldığı ücret üzerinden ve kıdem yılına bağlı olarak ödenmektedir. Yazımızda kıdem tazminatı hesaplanırken hangi ödemelerin bu hesaplamaya dahil edileceği yemek fişlerinin de kıdem tazminatı hesabına dahil olup olmadığı hususları incelenecektir.
2. KIDEM TAZMİNATININ HESAPLAMASI
Kıdem tazminatına hak kazanan işçiye, işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır. İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.
Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.
Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün olan sözleşmeden (hizmet akdi veya toplu iş sözleşmesi) ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur.
3. KIDEM TAZMİNATI HESABINA DAHİL OLAN KAZANÇLAR
Kıdem tazminatı giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplanır. Giydirilmiş brüt ücretin ne olduğunu anlamak için öncelikle ücretin tanımına bakmak gerekir. Ücret İş kanununda “Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar”[1] şeklinde tanımlanmıştır. Ücretin daha ayrıntılı tanımı ise 193 sayılı Gelir Vergisi kanununda yapılmıştır. “Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.”[2]
Yukarıdaki tanımlardan sonra aşağıdaki çıkarımı yapabiliriz.
Aylık brüt ücret(maaş),
Devamlılık gösteren primler,
Akort veya parça başı ödenen ücretler veya primler,
Eğitim yardımı,
Gıda yardımı,
Kira, Lojman, Barınma yardımı,
Çocuk yardımı,
Eş yardımı,
Sağlık yardımı,
Yakacak yardımı,
Giyecek ve ayakkabı yardımı,
Sosyal yardım,
Taşıt yardımı,
Yıpranma tazminatı,
Kasa tazminatı,
Mali sorumluluk tazminatı,
Kıdem ödeneği,
İkramiye,
Ve sayılamayan ancak değişik adlarda yapılan, devamlılık gösteren diğer ödemeler de kıdem tazminatı hesabında kullanılan giydirilmiş ücret tanımına dahil edilmektedir.
İş elbisesi, iş ayakkabısı, işte kullanılan diğer malzeme ve eşyalar, devamlılık göstermeyen primler,[3]evlenme, doğum, izin yardımı gibi devamlı olmayan ödemeler, teşvik ikramiyesi, yolluk ödemeleri kıdem tazminatı hesabında dikkate alınan giydirilmiş brüt ücret kapsamı dışındadır.
Bu durumda giydirilmiş brüt ücret tanımı kısaca “hizmet akdi ile çalışan işçiye, işveren tarafından veya işveren adına üçüncü kişiler tarafından ödenen ve devamlılık gösteren ayni ve nakdi her türlü ödeme” şeklinde yapılabilir.
Örnek kıdem tazminatı hesaplama:
16.02.2000 tarihinde çalışmaya başlayan işçi 26.06.2012 tarihinde kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde işten ayrılmıştır. İşçinin son brüt ücreti 1.000,00 TL olup, son bir yıl içinde 3 ayda bir 100,00 TL giyim fişi,
Aylık 50,00 TL gıda yardımı,
Aylık 50,00 TL aile yardımı,
2012/02. ayda 250,00 TL teşvik primi,
Çocuğu olması nedeniyle 2012/03. Ayda 200,00 TL doğum yardımı,
Okula giden çocuğundan dolayı aylık 75,00 TL eğitim yardımı
Ödemeleri yapılmıştır.
Bu durumda işçiye ödenecek kıdem tazminatının hesaplanması;
Öncelikle kıdem süresinin hesaplanması gerekir.
Kıdem süresi: 26.06.2012 – 16.02.2000 = 12 yıl 4 ay 10 gün dür.
Giydirilmiş günlük brüt ücretin tespiti:
1.000,00 (Maaş) 30’a bölerek 1 günlük tutarı bulunur. (33,33 TL)
100,00 (Giyim yardımı) Üç ayda bir ödendiğinden yılda 4 defa ödenir. Bir yılık tutarı 400,00 TL olup günlük tutarı 365’e bölünerek bulunur. (1,10 TL)
Her ay ödenen Gıda, aile ve eğitim yardımları toplamı: 50+50+75=175,00 TL Günlüğü (5,83 TL)
2012/2. Ayda ödenen teşvik primi ve 2012/3. Ayda ödenen 200,00 TL doğum yardımı arızi nitelikte olduğundan (devamlılık göstermediğinden) giydirilmiş ücret hesabında dikkate alınmaz.
Bir günlük giydirilmiş ücret: 33,33+1,10+5,83 = 40,26 TL
Bir yıllık kıdem tazminatı tutarı = 40,26 * 30 = 1.207,80 TL
12 Yıllık kıdem tazminatı tutarı = 1.207,80 * 12 = 14.493,36 TL
4 ay 10 günlük kıdem tazminatı da orantı yapılarak hesaplanır.
Bir yıllık kıdem tazminatı tutarı olan 1.207,80 TL 365’e bölünerek 1 günlük kıdem tazminatı tutarı bulunur.
1.207,80 / 365 = 3,31 TL (bir günlük kıdem tazminatı tutarı)
130 * 3,31 = 430,30 (4 ay 10 günlük kıdem tazminatı tutarı)
14.493,36 + 430,30 = 14.923,66 (Toplam kıdem tazminatı tutarı) Bu tutardan Binde 6 oranında damga vergisi kesintisi yapılacaktır.
Yemek yardımları, yemek fişi olarak veriliyorsa fiş bedeli, nakit olarak veriliyorsa nakit ödenen tutar, işyerinde yemek veriliyorsa verilen yemeğin bedeli kıdem tazminatı hesabında kullanılan giydirilmiş ücret hesabında dikkate alınır.
Yargıtay 9. H.D. “İşyerinde Yemek ve Servis Yardımı Yapıldığı Sabit Olduğuna Göre Kıdem Tazminatı ve İşçilik Alacağının Asgari Ücret Üzerinden Hesaplanmasının Hatalı Olduğu”[4] şeklindeki kararıyla yemek bedelinin kıdem tazminatı hesabına dahil edileceğine hükmetmiştir. Aynı dairenin başka bir kararı şu şekildedir. “Davacı, aşçı olup, üç öğün yemek yemektedir. Bu tür bir yararlanma, koruyucu eşya gibi nitelendirilerek sonuca gidilmesini gerektirmez. Görevi aşçılık da olsa, doğal yemek ihtiyaçlarını işyerinde karşıladığı için kıdem tazminatı hesabında baz alınan ücrete yansıtılması gerekir.”[5]
4. SONUÇ
Kıdem tazminatının nasıl hesaplanacağı kanunda açıkça yazmamasına rağmen, çizilen genel çerçeveye göre yargı kararlarıyla şekillenmiştir.[6] Kıdem süresi tespit edilen işçinin daha sonra giydirilmiş bir günlük brüt ücreti bulunur. Bunun için aylık ödemeler 30’a, yıl içinde yapılan diğer devamlı nitelikteki ayni ve nakdi ödemelerin bir yıllık tutarı 365’e bölünerek bir günlük ücret tespit edilir. Bir yıllık süre içinde yapılan ayni veya nakdi ödemelere zam yapılmış ise zamlı ücret ile zam tarihinden sonraki süre dikkate alınır. Tespit edilen bir günlük ücret 30 ile çarpılarak 1 yıllık kıdem tazminatı tutarı bulunur. Bir tam yıldan artan süreler için de orantı kurularak kıdem tazminatı hesaplanır. Hesaplanan toplam kıdem tazminatından damga vergisi dışında bir kesinti yapılmaz. Ödenecek bir yıllık kıdem tazminatı miktarı, en yüksek devlet memuruna ödenen bir yıllık emeklilik ikramiyesi tutarını geçemez. Bu tutar 01.07.2012-31.12.2012 dönemi için 3.033,98 TL dir.
Giydirilmiş brüt ücret hesabına, fazla mesai ödemeleri, yolluk ödemeleri, teşvik primi ödemeleri ve arızi ödemeler (devamlılığı olmayan ödemeler) dışındaki ayni veya nakdi her türlü ödemeler dahil edilir. Bu bağlamda işçiye sağlanan yemek yardımı da kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaktadır. Bu yardım, ister yemek fişi verilmek suretiyle sağlanmış olsun isterse işyerinde yemek verilmesi suretiyle olsun fark etmez. S. Mehmet KELEŞ
http://www.bilgilidenetim.com/yemek-fisleri-kidem-tazminati-hesabinda-dikkate-alinir-mi.html
