I- GİRİŞ

İnsanoğlu yaşamı boyunca verdiği kararlarda hep rasyonel olmayı tercih eder. Dünya genelinde yaşanan olaylar, afetler, salgınlar, ekonomik sıkıntılar vb . durumlara karşı kendini güvence altına almak için arayışlara girer. Örneğin ülkemizde çok yakın tarihte görüleceği üzere salgın döneminde araba ve ev fiyatları yükselişe geçerken birikimi olan insanlar ihtiyaçları olmamasına karşın rasyonel davranma gereği hemen ev ve araba alma eğilimine başladılar. Fiyatların belirli dönem sürekli yükselişte olması insanları arayışa sürükledi ve bu durumdan en az hasarla kurtulmak istediler. Sonuçta herkes bildiği birtakım enstrümanlar talep ederek ekonomik yönden zarara uğramaktan kaçındılar. İşte bu yazımızın konusu insanların pek farkında olmadığı veya farkında olupta gelir elde edenlerin vergi ödemesi gerektiğini bilmediği bir menkul kıymetten bahsedeceğiz. Bu gizemli menkul kıymetin adı EUROBOND.

II- EUROBOND NEDİR? VERGİSEL MEVZUATI NASILDIR? BEYAN EDİLECEK Mİ? VERGİ ÖDENECEK Mİ?

Makalemizi her zamanki gibi vergi mevzuatını tamamıyla ve birebir kopyala-yapıştır mantığıyla doldurmak yerine anlatmak istediğimiz hususu ilgilendiren önemli Kanun maddeleri, tebliğ vb. unsurların ilgili bölümlerinden alıntı yaparak anlatmaya çalışacağız.

Eurobond; bir şirketin veya ülkenin finansman ihtiyacını gidermek amacıyla yabancı para birimi cinsinden ihraç ettikleri borç senetleridir yani menkul kıymettir.

Gerek T.C. Hazine Müsteşarlığı ve gerekse Türkiye’deki bankalar ile diğer şirketlerce yurt dışında yabancı para biriminden ihraç edilen eurobondlar, yabancıların yanı sıra Türkiye’de yerleşik tasarruf sahiplerince de yatırım amaçlı iktisap edilmektedir.

Eurobond üzerinden elde edilen gelirler “faiz geliri” veya “satış kazancı” şeklinde gerçekleşir. Faiz geliri mevzuatımız açısından “Menkul Sermaye İradı”, satış kazancı ise “Değer Artış Kazancı” olarak vergilendirilmektedir.

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun da Eurobond isminin direkt olarak geçtiği bir Kanun maddesi bulunmamaktadır. Eurobond vergilemesi 193 sayılı Kanun’un 75. maddesi olan menkul sermaye iradının tarifi içerisinde yer almaktadır. 75/5’te yer alan “Her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri” aslında Eurobond’tan elde edilen faiz gelirlerini (kupon ödemeleri) vergilemesini sağlayan kanun maddesidir. Yani Eurobond faiz geliri bu bentte yer alan tahvil ve hazine bonosu kapsamında değerlendirilmiştir.

193 sayılı Kanun’da adı geçmeyen Eurobond’un aslında 75/5’te bahsedilen bir menkul kıymet türü olduğunu anladığımıza göre nasıl vergilendirileceği hususuna bakalım.

Menkul kıymetlerin vergilendirilmesi tevkifat usulüne göre olmaktadır. Tevkifat ya 193 sayılı Kanun’un 94. maddesine göre ya da Geçici 67. maddede belirtilen hususlara göre yapılmaktadır. Bir gelir unsurunda Geçici 67.maddeye göre tevkifat yapılıyorsa beyan edilmeyecektir dolayısıyla yapılan tevkifat nihai vergileme olarak kalacaktır. Kaldı ki Eurobond vergilemesi yapılırken Geçici 67. madde kapsamında tevkifat yapılmamaktadır. Geriye asıl tevkifat maddesi olan 94. madde kalmaktadır. 94. maddenin 7. numaralı bendinde Devlet tahvili faizlerinden tevkifat yapılacağı belirtilmiştir. Her ne kadar tevkifat oranı 0(sıfır) olsa bile vergileme yapılırken tevkifata tabi tutulmuş menkul sermaye iradı olarak değerlendirilecektir.

Eurobond’un vergilemede aslında devlet tahvili gibi değerlendirildiğini yukarıda belirtmiştik. Dolayısıyla Eurobond faiz geliri elde edilirken 94/7-a maddesine göre sıfır oranlı tevkifat yapılarak gelir sahiplerinin banka hesabına yatırılmaktadır. Tevkifatın 0 (sıfır) olması o menkul kıymetin tevkifata tabi olmadığını göstermez. Vergilendirmede tevkifata tabi tutulmuş menkul sermaye iradı olarak değerlenecektir.

Eurobond üzerinden elde edilen gelirin menkul sermaye iradı olduğunu ve 94/7-a’ya göre tevkifata tabi olduğunun tespiti yapıldıktan sonra, beyan edilecek mi? Edilmeyecek mi? Kimler beyan edecek? Hususuna bakalım.

Bilindiği üzere 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda mükellefler Tam ve Dar mükellef şeklinde iki gruba ayrılmıştır. Kısaca özetlemek gerekirse 193 sayılı Kanun’un 86. maddesinin 2 numaralı bendinde tevkifata tabi tutulmuş dar mükellef kişilerin elde ettiği menkul sermaye iratları beyan edilmeyecektir. Dolayısıyla dar mükellef bir vatandaş tutar sınırlaması olmaksızın elde ettiği Eurobond faiz geliri için hiçbir şekilde beyanname vermeyecek ve vergi ödemeyecektir.

Dar mükellefler için kanun maddesi böyle avantajlı iken Tam mükellefler için durum böyle toz pembe değildir. Çünkü tam mükellef vatandaşların vergilendirilmesi yine 193 sayılı Kanun’un 86. maddesine göre farklılık arz etmektedir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. maddesi aslında beyanname verilmeyen durumların anlatıldığı maddedir. Eğer elde ettiğiniz bir gelir unsuru 86.madde kapsamında yer alıyorsa beyanname vermenize ve vergi ödemenize gerek yoktur. Ancak elde ettiğiniz gelir unsuru 86.madde kapsamından çıkıyorsa bu defa gelirinizi 85. maddeye göre yıllık beyanname ile beyan etmek ve çıkan vergiyi ödemek durumunda kalacaksınız.

Türkiye’de yerleşik bir kişi Tam mükellefiyet esasında vergilenecektir. Dolayısıyla bu tam mükellef gerçek kişinin sadece menkul sermaye iradı olan Eurobond faiz geliri elde ettiğini düşünelim. 193 sayılı Kanun’un 86/1-c maddesinde “103 maddenin 2.gelir diliminde yer alan tutarı aşmaması koşuluyla Türkiye’de tevkifata tabi tutulmuş menkul sermaye iradı beyan edilmez” denilmektedir. Tam mükellef gerçek kişi Eurobond faiz geliri yani kupon ödemesi elde ettiği dönem 193 sayılı Kanun’un 103. maddesinin 2. gelir dilimine bakacaktır. Elde ettiği gelir bu 2. gelir dilimini geçiyorsa artık elde ettiği gelirin tümü için yıllık beyanname verecek ve beyan ettiği gelir üzerinden hesaplanan gelir vergisini mart ve temmuz olmak üzere iki eşit taksitte ödeyecektir. Görüleceği üzere Eurobond vergilemesi dar mükellefler için herhangi bir mükellefiyet gerektirmediği halde Tam mükellef gerçek kişiler için ilgili yıl 193 sayılı Kanun’un 103. maddenin 2. gelir diliminin takip edilmesi hususunu ön plana çıkarmaktadır.

Önceki bölümde Eurbond’un bir Devlet tahvili gibi değerlendirildiği dolayısıyla menkul kıymet olduğu, elde edilen faiz gelirinin 75. maddeye göre menkul sermaye iradı olduğu, bu gelirin 94/7-a’ya göre tevkifata tabi olduğu ve yıllık beyanname ile beyan edilmesinde 86/1-c maddesinde belirtilen kuralın çok önemli olduğunu açıklamaya çalıştık. Bundan sonraki bölümde Eurobond üzerinden elde edilen faiz gelirinin nasıl hesaplanacağı ve doğru gelir beyanının nasıl yapılacağı hususunu açıklamaya çalışalım.

III- EUROBOND FAİZ GELİRİM VAR HEPSİNİ BEYAN EDECEK MİYİM, BU GELİRDEN İNDİRİM KONUSU YAPILACAK GİDERLER VAR MI?

Önceki bölümlerde Eurobond gelirinin sadece Tam mükellef gerçek kişiler tarafından beyan edilmesi gerektiğini ve bu beyanı yaparken elde edilen gelirin 193 sayılı Kanun’un 103.maddesinin 2. gelir dilimindeki tutarla karşılaştırıp, karşılaştırma sonucuna göre beyan edip etmeyeceğini belirledik. Şimdi ise yine 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve 257 numaralı Gelir vergisi genel tebliğindeki ana unsurlara değinerek elde edilen faiz gelirinin tamamının değil bazen bir kısmından indirim yapılarak beyan edileceğini açıklayalım.

Bahsettiğimiz Eurobonddan elde edilen gerçek gelirin tespiti, 257 No.lu gelir vergisi genel tebliğinin 2.4.1.6. Kuponlu tahvillerde alış bedeli bölümü ile 2.4.1.7. Tahvil alış bedelinin itfa bedeli ve işlemiş faiz tutarının üzerinde olması bölümlerdeki açıklamalara göre yapılacaktır.

Eurobond faiz geliri elde eden Tam mükellef gerçek kişilerin mutlaka bilmeleri gereken hususlar şöyledir. Eurobondun ihraç tarihi, bu eurobondu satın alma tarihi, satın alınılan tarihten önceki son kupon ödeme tarihi ve satın alındıktan sonraki ilk kupon ödeme tarihi, Eurobondun nominal fiyatı, bizim satın aldığımız fiyat (kirli fiyat), nominal bedelin üzerinden satın aldıysak işlemiş faizin indirilmesi suretiyle bulunan temiz fiyat, kalan kupon sayısı ve faiz geliri elde edildiği tarihteki kur değeri bilgilerine ihtiyaç olacaktır. Bu bilgilere sahip mükellefler rahatça gerçek gelirlerini tespit edebilirler.

Eurobond ihraç edenler, 6 ayda 1 veya yılda 1 defa olmak üzere yatırımcılarına faiz (kupon) ödemesi yapmaktadırlar.

Eurobond’un ihraç edildiği nominal bedelin altında satın almış isek elde edilen kupon ödemelerinden (faiz gelirleri) indirilecek bir tutar olmayacaktır.

Ancak örneğin nominal bedeli 100.000$ olan bir eurobondu biz 105.000$ satın alırsak fazladan ödemiş olduğumuz 5.000$, o Eurobond için elde edilecek kupon ödemeleri (faiz gelirleri) sayısına bölerek bulacağımız tutarı her 6 ayda bir veya yılda bir elde edilecek faiz gelirinden indirim konusu yapacağız. Örneğimize devam edersek, eurobondu aldığımız tarihten sonra o Eurobond için 10 tane daha kupon ödemesi yapılacağını düşünelim. Nominal bedeli 100.000$ olan bir tahvile biz 105.000$ ödeme yaptık. Dolayısıyla bizim maliyetimiz 105.000$’dır. 10 adet kupon ödemesinin 6 ayda bir yapıldığını düşünelim ve her 6 ayda bir 1.200$ faiz geliri (kupon ödemesi) olduğunu düşünelim. Eğer faiz gelirini 1.200$ diye düşünürsek ve elde edildiği tarihteki kur ile TL’ye çevirirsek yılda 2 defa ödeme yapılacağı için 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. maddesinin 2. gelir dilimindeki tutarı geçebileceğinden beyanname verilmesi gerekebilir oysa nominal bedelin üzerinde yaptığımız ödemeyi kalan kuponlardan indirim konusu yapılacak maliyet unsuru olduğunu hatırladığımızda bu kişinin 6 aylık faiz geliri 1.200$ değil 700$ (1.200-500) olduğunu göreceğiz. Nominal bedelin üzerinde ödenen 5.000$/10=500$ indirilecek tutar olarak bulunacaktır.

Faiz gelirinden indirim konusu yapılacak ikinci durum ise şöyledir. Euronondu satın aldığınız tarihten bir önceki dönem yapılan kupon ödemesinden satın alma tarihine kadar geçen günler için işlemiş faiz olacaktır. İşte bu işlemiş faiz ile alınan eurobond için ödenen tutarın adı literatürde kirli fiyattır. Amacımız temiz fiyatı yani faizden arındırılmış fiyatı bulmaktır. Satın alma tarihinden önceki ödenen son kupon tarihinden geçen gün sayıları bulunup, eurobond için belirlenen faiz oranı ile çarpıldığında aslında eurobondun nominal değeri dışında işlemiş faizinde parasını ödediğimizi bulacağız. İşte bu işlemiş faiz elde edeceğimiz ilk kupon ödemesinden indirilecek tutar olacaktır. Eurobond gelirini hesaplarken satın alma tarihinden sonraki ilk kupon ödemesinde böyle bir işlemiş faiz olup olmadığının kontrolünün yapılması çok önemlidir. Çünkü yanlış hesaplama sonucu 103. maddenin 2. gelir dilimi aşılır ve beyanname vermek zorunda kalınabilir.

257 numaralı gelir vergisi tebliği eurobond gelirlerinin doğru hesaplanması için özet hali yukarıda açıkladığımız gibidir. Elde edilen kupon ödemeleri yani faiz gelirlerinden düşülecek iki unsur vardır. Birincisi nominal bedelin üzerinde yapılan ödemelerin kalan kupon sayısına bölünerek bulunacak tutarı her kupon ödemesinde mahsup edilecek tutar olarak dikkate almak ikinci husus ise eurobond satın alma tarihinde bir önceki kupon ödemesinden alma tarihine kadar işlemiş faizin elde edilecek ilk kupon ödemesinden indirim konusu yapılması hususudur.

Dolayısıyla 6 ayda bir mükelleflerin banka hesabına kupon ödemesi ya da faiz geliri diye yatırılan tutarların değil yukarıdaki mevzuat açıklamalarımızın dikkate alındıktan sonraki kalan kısımlarının beyan edilecek gelir karşılaştırmasında dikkate alınması ve yapılacak hatalı vergilemenin önüne geçilmesinde önem arz etmektedir.

IV- SONUÇ

Makalemizde; İnsanların yatırım aracı olarak pek fazla kullandığı fakat vergilemesinin nasıl olduğu konusunda pek bilgisi olmadığını düşündüğümüz Eurobond konusuna açıklık getirmeye çalıştık. Eurobond adı 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda direkt olarak geçmemektedir. Ancak bir tahvil olduğu, Kanun’un 94/7-a maddesine göre tevkifata tabi olduğu, 86/1-c maddesine göre 103.maddeinin 2. gelir dilimini geçmesi halinde beyan edileceğini öğrenmiş olduk. Ayrıca sadece Tam mükellef gerçek kişiler tarafından beyanname verme sınırı geçilirse beyan edileceği belirlendikten sonra beyannameye dahil edilecek gelirin doğru olarak nasıl tespit edilmesi gerektiğini 257 No.lu Gelir Vergisi genel tebliğindeki mevzuat kısımları ile açıklamaya çalışıldı.

Orhan BAYTEKİN*

E-Yaklaşım / Temmuz 2024 / Sayı: 379

 _____________

* Vergi Başmüfettişi