I- GİRİŞ

Denetim geniş anlamıyla, bir faaliyet veya işlemler bütününün kurallara uygun bir biçimde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin değerlendirilmesidir. Bağımsız denetim ise; sermaye şirketlerinin finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin, finansal raporlama standartlarına uygunluğu ve doğruluğu hususunda, makul güvence sağlayacak yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtlarının elde edilmesi amacıyla, bağımsız denetim standartlarına göre defter, kayıt ve belgeler üzerinden denetçi tarafından denetlenmesi ve rapora bağlanmasıdır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda(1) (TTK) tüm anonim ve limited şirketler için bağımsız denetim öngörülmemiştir. Anılan Kanun’un 397. maddesine 6455 sayılı Kanunla eklenen “398. madde kapsamında denetime tabi olacak şirketler Cumhurbaşkanı’nca belirlenir.” şeklindeki dördüncü fıkra ile bağımsız denetime tabi olacak anonim şirketlerin Cumhurbaşkanı’nca (Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmeden önce Bakanlar Kurulunca) belirlenmesi öngörülmüştür. TTK’nın 635. maddesinde yapılan atıf dolayısıyla anonim şirketler hakkında yapılan bu belirleme limited şirketler için de geçerlidir.

TTK’nın verdiği bu yetkiye istinaden bağımsız denetime tabi olacak anonim ve şirketler ilk defa 2012/4213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiş, daha sonra anılan Karar kaldırılmak suretiyle Bakanlar Kurulu’nun 2018/11597 sayılı Kararı ekindeki “Bağımsız Denetime Tabi Şirketlerin Belirlenmesine Dair Karar”(2) (Bağımsız Denetim Kararı) ile şirketlerin bağımsız denetime tabi olma kriterleri, kapsam genişletilmek suretiyle yeniden tespit edilmiştir.

İşte bu çalışmada, bağımsız denetime tabi olan anonim ve limited şirketler detaylı olarak incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

II- ANONİM VE LİMİTED ŞİRKETLERİN DENETİME TABİ OLMA ÖLÇÜTLERİ

2018/11597 sayılı Bağımsız Denetim Kararında, şirketlerin bağımsız denetime tabi olması bakımından ikili ayrıma gidilmiştir. Bunlardan birinci herhangi bir ölçüte bağlı olmaksızın mezkûr Kararın ekindeki (I) sayılı listede belirtilen şirketlerin; ikincisi de bu Kararda yer verilen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşan diğer şirketlerin bağımsız denetime tabi olmasıdır.

A- HERHANGİ BİR ÖLÇÜTE BAĞLI OLMAKSIZIN BAĞIMSIZ DENETİME TABİ ŞİRKETLER

Bağımsız Denetim Kararının 3. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, herhangi bir ölçüte bağlı olmaksızın ekli (I) sayılı listede belirtilen şirketlerin, TTK ile 660 sayılı KHK hükümleri çerçevesinde bağımsız denetime tabi olduğu belirtilmiştir. Bağımsız Denetim Kararına ekli (I) sayılı listede yer alıp, denetim yaptırmakla yükümlü olan şirketler şunlardır:

1) 6362 sayılı Kanun uyarınca Sermaye Piyasası Kurulu’nun düzenleme ve denetimine tabi şirketlerden; yatırım kuruluşları, kolektif yatırım kuruluşları, portföy yönetim şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları, varlık kiralama şirketleri, merkezi takas kuruluşları, merkezi saklama kuruluşları, veri depolama kuruluşları, derecelendirme kuruluşları, değerleme kuruluşları, sermaye piyasası araçları bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören veya işlem görmeleri amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu’nca onaylanmış geçerlilik süresi bulunan izahname veya ihraç belgesi bulunan anonim şirketler, bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmemekle birlikte halka arz edilmeksizin pay hariç sermaye piyasası aracı ihraç eden veya bu amaçla Sermaye Piyasası Kurulu’nca onaylanmış geçerlilik süresi bulunan ihraç belgesi olan anonim şirketler.

2) 5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun düzenleme ve denetimine tabi şirketlerden; bankalar, derecelendirme kuruluşları, finansal holding şirketleri, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, finansman şirketleri, varlık yönetim şirketleri, finansal holding şirketleri üzerinde 5411 sayılı Kanunda tanımlandığı şekliyle nitelikli paya sahip olan şirketler.

3) 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu ile 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında faaliyet göstermekte olan sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri.

4) Borsa İstanbul piyasalarında faaliyet göstermesine izin verilen; yetkili müesseseler, kıymetli madenler aracı kurumları, kıymetli maden üretimi veya ticaretiyle iştigal eden şirketler.

5) Lisanslı depo işletmeleri ile umumi mağazalar.

6) Karasal ortamdan ulusal televizyon yayını yapma hakkı, uydu televizyon yayın lisansı ve birden fazla ile (vilayete) yönelik olarak kablolu televizyon yayın lisansından en az birine sahip olan medya hizmet sağlayıcı kuruluşlar.

B- BELİRLİ ÖLÇÜTLERİ SAĞLAMALARI HALİNDE BAĞIMSIZ DENETİME TABİ OLAN ŞİRKETLER

Doğrudan denetime tabi olmamakla birlikte, belli ölçütlerin sağlamasına bağlı olarak bağımsız denetime tabi olacak anonim ve limited şirketlerle ilgili olarak 2018/11597 sayılı Bağımsız Denetim Kararında üç türlü ölçüt öngörülmüştür. Bu çerçevede;

1) Sermaye piyasası araçları bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmeyen ancak 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında halka açık sayılan şirketlerden aşağıdaki üç ölçütten en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşan diğer şirketler bağımsız denetime tabidir:

i) Aktif toplamı 15 milyon Türk Lirası.

ii) Yıllık net satış hâsılatı 20 milyon Türk Lirası.

iii) Çalışan sayısı 50 kişi.

2) Bağımsız Denetim Kararına ekli (II) sayılı listede belirtilen şirketler hakkında ise bağımsız ölçütleri aşağıdaki şekilde uygulanır:

i) Aktif toplamı 30 milyon Türk Lirası.

ii) Yıllık net satış hâsılatı 40 milyon Türk Lirası.

iii) Çalışan sayısı 125 kişi.

Söz konusu Kararın (II) sayılı listesinde yer alan ve yukarıdaki ölçütlere tabi olan şirketler şunlardır:

a) Sermayesinin en az % 25’i kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına, sendikalara, derneklere, vakıflara, kooperatiflere ve bunların üst kuruluşlarına doğrudan veya dolaylı olarak ait olan şirketler.

b) Yurt çapında günlük olarak gazete yayımlayan şirketler.

c) Çağrı merkezi şirketleri hariç olmak üzere, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu, 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu, 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu ve TTK’nın 1525. maddesi kapsamında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun düzenleme ve denetimine tabi olan şirketler.

d) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan lisans, sertifika veya yetki belgesi alıp bu Kurum düzenlemelerine tabi olarak faaliyet gösteren şirketler.

e) (I) sayılı liste kapsamında olanlar hariç olmak üzere; gayri faal olan veya faaliyetleri geçici olarak durdurulan veya iptal edilmiş olan iştirak ve şirketler hariç olmak üzere, Tasarruf Mevduatı ve Sigorta Fonu’nun (TMSF) iştirakleri ile mülga 4389 sayılı Bankalar Kanunu ve 5411 sayılı Kanun kapsamında TMSF tarafından denetimi ve yönetimi devralınan şirketler; 233 sayılı KHK kapsamında faaliyet gösteren kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağlı ortaklıkları ile sermayesinin en az % 50’si belediyelere ait olan şirketler.

3) Yukarıda yer verilen (1) ve (2) numaralı kısımlarda belirtilenlerin kapsamında olmayan şirketler için eşik değerler ise aşağıdaki şekildedir:

i) Aktif toplamı 35 milyon Türk Lirası.

ii) Yıllık net satış hâsılatı 70 milyon Türk Lirası.

iii) Çalışan sayısı 175 kişi.

Bu durumda faaliyet alanı ve/veya ortaklık yapısı itibariyle özellik arz etmeyen anonim ve limited şirketlerden yukarıda yer verilen ölçütlerden en az ikisinin eşik değerini art arda iki hesap döneminde aşan şirketler, müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetime tabi olur.

Öte yandan, zikredilen Karara ekli (I) ve (II) sayılı listelere girmeyip de sermayesinin en az % 50’si devlete, il özel idarelerine, kanunla kurulmuş vakıflara ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan şirketler bağımsız denetime tabi değildir.

III- BAĞIMSIZ DENETİM UYGULAMASINA İLİŞKİN ESASLAR

2018/11597 sayılı Kararın 5. maddesi bağlamında, anonim ve limited şirketlerin bağımsız denetime tabi olma uygulamasına ilişkin esaslar hakkında bilgi vermek gerekirse;

• Eşik değerlere tabi şirketler, 2018/11597 sayılı Kararda belirtilen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerini art arda iki hesap döneminde aştığı takdirde müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetime tabi olur.

• Eşik değerleri aştığı için bağımsız denetime tabi şirket, art arda iki hesap döneminde üç ölçütten en az ikisine ait eşik değerlerin altında kaldığı ya da bir hesap döneminde bu ölçütlerden en az ikisine ait eşik değerlerin yüzde 20 veya daha fazla oranda altında kaldığı takdirde müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetim kapsamından çıkar.

• Eşik değerlerin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde; aktif toplamı ve yıllık net satış hâsılatı bakımından şirketin tabi olduğu mevzuat uyarınca hazırlanmış olan son iki yıla ait finansal tablolar, çalışan sayısı bakımından ise son iki yıla ait ortalama çalışan sayısı esas alınır.

• Eşik değerlerin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde şirketler bağlı ortaklık ve iştirakleriyle birlikte dikkate alınır. Bağlı ortaklıkları ve iştirakleri bulunan şirketlerde; aktif toplamı ve yıllık net satış hâsılatı bakımından ana ortaklık ve bağlı ortaklığa ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin toplamı, çalışan sayısı bakımından ise ana ortaklık ve bağlı ortaklığın son iki yıla ait ortalama çalışan sayılarının toplamı; iştirakler açısından ise iştirake ait söz konusu kalemler şirketin iştirakteki hissesi oranında dikkate alınır.

• Bağımsız denetime tabi şirketlerin ara dönem sınırlı bağımsız denetim yükümlülükleri, mevzuatta hüküm bulunmaması halinde Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) tarafından belirlenir.

IV- SONUÇ

Ülkemizdeki yatırım ortamının daha şeffaf ve güvenilir hale gelmesini, ortaklar ve üçüncü kişilerin şirketler hakkında daha sağlıklı kararlar alabilmesini sağlamak amacıyla 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda, Cumhurbaşkanı’nca (Bakanlar Kurulu’nca) belirlenen anonim ve limited şirketlerin bağımsız denetime tabi olması öngörülmüştür. Hangi şirketlerin bağımsız denetime tabi olduğu ise Bakanlar Kurulu’nun 2018/11597 sayılı Kararı ile yürürlüğe konulan Bağımsız Denetime Tabi Şirketlerin Belirlenmesine Dair Karar ile belirlenmiştir.

Anılan Karar kapsamında yer alan anonim ve limited şirketler; bağımsız denetçi seçmek ve finansal tablolarını denetlettirmek, yine finansal tablolarını KGK tarafından yayımlanan standartlara uygun olarak tutmak, internet sitesi açmak ve bu sitenin belirli bir bölümünü şirketçe kanunen yapılması gereken ilanların yayımlanmasına özgülemekle yükümlüdür.

Denetime tabi olduğu halde, denetlenmemiş finansal tablolar ile yönetim organının yıllık faaliyet raporu düzenlenmemiş hükmündedir. Dolayısıyla, bağımsız denetimden geçmemiş finansal tablolar ve bu tablolara da­yanılarak genel kurul tarafından alınan kararlar (kâr dağıtımı, sermaye artırımı, yönetim organı üyelerinin ibrası gibi) hükümsüzdür.

Mustafa YAVUZ*

Yaklaşım / Nisan 2021 / Sayı: 340

*    Gümrük ve Ticaret Uzmanı

(1)  6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)  2018/11597 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Şirketlerin Belirlenmesine Dair Bakanlar Kurulu Kararı, 26.05.2018 tarih ve 30432 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.