I- GİRİŞ

5510 sayılı Kanun’un 15. maddesinde göre hastalık hali, sigortalının iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan ve iş göremezliğine neden olan rahatsızlıklar olarak tanımlanmaktadır. Hastalığı nedeniyle rapor alanlar SGK’dan rapor parası (geçici iş göremezlik ödeneği) alacığını genel olarak bilmektedirler. Ancak, SGK’dan alınacak rapor parasının miktarının nasıl belirlendiği ve buna ilişkin detaylar pek fazla bilinmemektedir.

Bu makale çalışmamızda, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, 2016/21, 2017/11, 2018/26, 2018/35 ve 2019/12 sayılı SGK genelgelerinde yer alan bilgiler ve tarafımızca yapılan araştırmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda, hastalıkla ilgili alınan rapor paraları konusunda uygulamaya dönük açıklamalarda bulunmaya çalışacağız.

II- HASTALIK RAPOR PARASIYLA İLGİLİ UYGULAMAYA DÖNÜK AÇIKLAMALAR

Hastalık halinde SGK’dan rapor parası alınmasıyla ilgili bilgi ve açıklamalar alt başlıklar halinde aşağıda açıklanmıştır.

A- HASTALIK HALİNDE KİMLERİN SGK’DAN RAPOR PARASI ALABİLECEĞİ

Hastalık halinde kimlerin SGK’dan rapor parası alabileceği 5510 sayılı Kanun’un 18’ini maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde açıklanmıştır. Buna göre; 4/1-a (SSK) sigortalısı olanlar, 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sayılan aday çırak, çırak ve işletmelerde eğitim gören öğrenciler, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri, 2547 sayılı Kanun’un Ek 29. maddesine göre intörn statüsündeki öğrenciler, ev hizmetlerinde 10 gün ve daha uzun süreyle çalışanlar, hastalık halinde SGK’dan rapor parası alabilirler. Bu kapsamların dışındaki sigortalılık statülerine (Bağ-Kur’lular gibi) hastalık halinde rapor parası verilmemektedir.

Sosyal Güvenlik Destek Primine (SGDP) tabi olarak çalışan emeklilere hastalık nedeniyle rapor parası verilmemektedir.

B- HASTALIK HALİNDE RAPOR PARASI ALMANIN GENEL ŞARTLARI

Hastalık halinde rapor parası almanın şartları; rapor başlangıç tarihinde sigortalılık niteliğinin sona ermemesi, rapor (istirahat) başlangıç tarihinden önceki bir yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması, Sağlık Bakanlığında yetkilendirilen hekimler veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması gerekmektedir.

90 günlük süre 4/1-b veya diğer sigortalılık süreleri ile hizmet birleştirmesi yapılarak ta tamamlanabilmektedir. Yani, 4/1-a’dan 90 gün şartı olmasa da, 4/1-b ile birlikte 90 gün şartına haiz olunuyorsa 90 günlük şart yerine gelmiş kabul edilmektedir.

Hastalık halinde rapor parası almak için kullanılacak rapor, Kamu veya özel sağlık kuruluşlarından alınabileceği gibi SGK ile sözleşmeli veya sözleşmesiz bir sağlık kuruluşundan da alınabilir. SGK için bu bakımdan, özel-resmi, sözleşmeli-sözleşmesiz olmanın bir önemi yoktur.

C- HASTALIK RAPORLARINDA SÜRELER VE KURALLAR

Ayakta tedavilerde tek seferde en fazla 10 gün rapor verilebilmekte ve rapor sonucu kontrol muayenesi belirtilirse bu süre 20 güne kadar uzatılmaktadır. SGK’nın 2016/21 sayılı Genelgesi’nin 6.1.1 başlıklı bölümünde; “…bir takvim yılı içinde tek hekim tarafından ayaktan tedavilerde verilecek istirahat sürelerinin toplamı 40 günü geçemez. Bu süreyi aşan istirahat raporlarının sağlık kurulunca düzenlenmesi gerekir.” denilmektedir. Bu nedenle, bir sigortalı, tek hekim raporuyla bir takvim yılı içinde SGK’dan en fazla 40 günlük (ilk iki gün rapor parası ödenmeyeceğinden 38 gün olarak uygulanmaktadır) rapor parası alabilir.

Bir takvim yılı içinde 40 günden fazla alınacak raporların kesinlikle sağlık kurulu raporu olması gerekmektedir. Ayaktan veya yatarak tedaviye ilişkin düzenlenen sağlık kurulu raporlarında süre sınırı bulunmamaktadır. Normal şartlarda sağlık kurulu tedaviye ilişkin ilk raporda 6 aydan fazla rapor veremese de, 6 ayın sonunda rapor devam ederse iyileşmesi mümkün görülen durumlarda 6 aydan fazlasını verebilmektedir.

Bu nedenle, ayaktan veya yatarak tedavilere ilişkin düzenlenen sağlık kurulu raporlarına istinaden, sigortalının rapor parası alması ile ilgili herhangi bir süre sınırı bulunmamaktadır. Yani, bir sigortalı, sağlık kurulu raporunun süresi ne kadarsa, başka bir süre sınırına tabi olmadan raporda belirtilen süre kadar rapor parası alabilmektedir.

Rapor parası almak için genel olarak e-Rapor kullanılmakla birlikte, kâğıt ortamında düzenlenen raporlara da SGK ödeme yapmaktadır. Ağız ve diş sağlığı merkezlerince düzenlenen raporlara da ödeme yapılmaktadır. Hekimlerin özel muayenehanelerinde düzenlenen raporlara ödeme yapılmamaktadır.

D- RAPOR PARASI ALMAK İÇİN SGK’YA BAŞVURU YAPMA ZORUNLULUĞU BULUNMUYOR

Rapor parası alabilecek kişiler SGK ile sözleşmeli sağlık kuruluşlarına gidip rapor aldıkları zaman, bu bilgi SGK’nın sistemine otomatik olarak düşmektedir. SGK sistemi de, rapor parasını hesap edip ödeme oluşturmaktadır. Bu nedenle, rapor parası almak için SGK’ya özellikle bir müracaat gerekmemektedir. SGK’nın sisteminin hesapladığı rapor paraları, eğer kişi başka bir banka talep etmemişse, en yakın PTT şubelerine gönderilmektedir. Kişi, rapor parasının ödeneceği bankayı SGK’ya önceden bildirirse, SGK rapor parasını SGK ile anlaşması olan ilgili bankaya göndermektedir. Rapor paraları 2 ay içinde hesaptan çekilmezse SGK hesaplarına iade olunmaktadır.

E- RAPOR PARASIYLA İLGİLİ PRATİK BİLGİLER

Rapor alan işçinin rapor süresince çalışmaması esastır. Kaldı ki, SGK sisteminde, işveren, rapor kullanan işçinin raporlu olduğu sürede “çalışmadı” sekmesini işaretlemesi halinde ancak ödeme onayı oluşmaktadır. Ancak, yine de SGK, raporlu olduğu sürede çalışan işçinin çalıştığını tespit etse bile ödediği rapor parasını geri talep etmemektedir.

İşçinin raporlu olduğu sürede işveren tarafından primleri ödenirse ve işçi için gün bildiriminde bulunulursa, bunun SGK açısından herhangi bir sakıncası yoktur. Yani, SGK, raporlu olduğu sürede çalışan, primi yatan ve gün bildirimi bulunan işçiye yine de rapor parası ödemektedir.

Rapor alan kişi, raporlu olduğu süre içinde işten ayrılırsa, rapor süresi daha uzun olsa bile, en fazla işten ayrılışının takip eden 9 günlük sürenin sonuna kadar rapor parası ödenmektedir. Örnek olarak, işçi 27.11.2017’de 30 günlük rapor almış ve 29.11.2017’de işten çıkmıştır. Bu durumda işçiye en fazla 08.12.2017’ye kadar rapor parası ödenecektir. Bu husus, 2016/21 sayılı SGK genelgesinin 6.10.2 başlıklı bölümüyle sabittir.

F- KİMİN NE KADAR RAPOR PARASI ALACAĞININ NASIL HESAPLANDIĞI

Rapor parasıyla ilgili en çok bu konu merak edilmektedir. Bu husus, 5510 sayılı Kanun’un 17. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, hastalık halinde rapor parası, raporun (istirahatin) başladığı tarihten önceki son 3 aydaki prime esas kazanç toplamının prime esas gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır.

Ücret dışındaki prim, ikramiye gibi arızi ödemeler ise, günlük kazanca % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamamaktadır. Bu konu aşağıdaki örneklerde izah edilmiştir.

Rapor parası ödenecek kişiye, yatarak tedavilerde günlük kazancın yarısı, ayaktan tedavilerde ise günlük kazancın üçte ikisi üzerinden hesap edilerek rapor parası ödenmektedir.

Şimdi, günümüz şartlarında asgari ücretle çalışan bir işçinin rapor parası miktarını hesap edelim.

Örnek-1: Bay A, 10.06.2019-10.07.2019 tarihleri arasında ayaktan sağlık kurulu raporu almıştır. Asgari ücretle tam gün üzerinden çalışan Bay A’nın alabileceği rapor parasını hesap edelim. Bay A’nın prime esas günlük kazancı (2558,40 TL /30 gün = 85,28 TL) 85,28 TL’dir.

Ayaktan tedavilerde günlük kazancın üçte ikisi ödeneceğine göre, Bay A’nın ayaktan tedavide günlük rapor parası 56,85 TL’dir. Bay A, ayaktan tedavi gördüğü ve 5510 sayılı Kanun’un 18. maddesi gereği raporun 3 üncü gününden başlamak üzere rapor parası ödenmesi gerektiği için 29 gün üzerinden (29 gün X 56,85 TL=1648,65 TL) 1648,65 TL ödenmesi gerekmektedir.

Rapor parasıyla ilgili başka bir örnek verelim.

Örnek-2: Bay B, 11.04.2019-17.04.2019 tarihleri arasında 5 günlük ayaktan tek hekim raporu almıştır. Bay A’nın 2019/3. aydaki prime esas kazancı 8325,84 TL, 2019/2. aydaki prime esas kazancı 5756,40 TL, 2019/1. aydaki prime esas kazancı 5300,59 TL’dir. Bay B’nin 2019/1, 2, ve 3. aylarında prim ve ikramiye ödemesi bulunmamaktadır. Bay B’nin 2019/3. aydaki prim gün sayısı 25 gün, 2019/2. aydaki prim gün sayısı 9 gün, 2019/1. aydaki prim gün sayısı 30 gündür.

Bu durumda Bay B’nin rapor almaya esas günlük kazancı şu şekilde hesap edilecektir. Bay B’nin rapor parasına esas toplam kazancı 19.382,83 TL’dir. Bay B’nin son üç aydaki (2019/1, 2, 3. ayları) prim gün sayısı ise, 64 gündür. Buna göre, Bay B’nin günlük kazancı 19382,83 TL /64 gün = 302,85 TL yapmaktadır. Bay B ayaktan tedavi gördüğü için günlük kazancın 2/3’ü üzerinden ödeme yapılacak olduğundan Bay B’nin günlük rapor parası 201,90 TL’dir. Beş günlük rapor alan Bay B’nin rapor süresinin ilk iki günü için ödeme yapılamayacağından, üç günlük rapor parası ödemesi yapılacaktır. Buna göre Bay B’ye ödenecek rapor parası miktarı 201,90X3 =605,70 TL’dir.

Şimdi rapor parasıyla ilgili en çok su-i istimal edilen konuyu, yani, rapor alınacak tarihleri işyerinden prim ve ikramiye alınan döneme denk getirenlerle ilgili bir örnek verelim.

Örnek-3: Kamu işçisi olan Bay C’nin rapor tarihinden önceki son üç aya dair toplam prim gün sayısı (2018/12=30, 2019/1=9, 2019/2=25) 64 gündür. Bay C’nin rapor tarihinden önceki son üç aydaki toplam ücreti (asıl primi) ise, 2018/12. ayda 5300,59 TL, 2019/1. ayda 1752,71 TL, 2019/2. ayda 5534,77 TL olmak üzere toplam 12588,07 TL’dir.

Bay C’nin 2019/1. ayında 4003,69 TL ikramiyesi ve 2019/2. ayında 2791,06 TL ikramiyesi olmak üzere toplam 6794,75 TL ikramiye kazancı bulunmaktadır. Buna göre Bay C’nin 2018/12. ayındaki toplam kazancı 5300,59 TL, 2019/1. ayındaki ikramiye dahil toplam kazancı 5756,40 TL, 2019/2. ayındaki ikramiye dahil toplam kazancı 8325,83 TL olmak üzere 2018/12, 2019/1, 2. aylarındaki toplam kazancı 18882,11 TL’dir.

Prim ve ikramiye türü kazançlarda, gerçek kazancın yarısı alınmakta ve fazlası alınamamaktadır. Bu durumda, Bay C’nin rapor parasına esas olan ikramiyelerinin toplamı 6794,75 TL olmasına rağmen, asıl prim kazancının (12588,07 TL/2=6294,04 TL) % 50’den fazlası rapor parasında dikkate alınamayacağından, en fazla 6294,04 TL dikkate alınabilecektir. Bu durumda, Bay C’nin ikramiye dahil rapor parası (12588,07 TL + 6294,04 TL) 18882,11 TL yapmaktadır. Buna göre Bay A’nın rapor parasına esas günlük kazancı (18882,11 TL / 64 gün) 295,03 TL yapmaktadır.

Örnekten anlaşıldığı üzere, işçinin gerçek ve asıl ücretinin (asıl prim) dışındaki prim ve ikramiye gibi yan gelirlerinin rapor tarihinden son üç ay içinde alınması durumunda SGK’dan alınacak rapor parası miktarını oldukça fazla miktarda, hatta yerine göre bir maaş/ücret kadar arttırmaktadır.

III- SONUÇ

SGK’dan hastalık nedeniyle alınacak rapor parası için işçinin çalıştığı işverenin cebinden para çıkmamaktadır. Bu nedenle SGK’dan alınacak hastalık rapor parası bazı kişiler için ek gelir yolu olarak kullanılmaktadır. Hastalık rapor parasıyla ilgili en çok merak edilen konu, kimin ne kadar rapor parası alacağı ile ilgilidir. Günümüz itibariyle asgari ücretle çalışan ve başka bir yan ödemesi bulunmayan bir işçi, yatarak tedavide en az günlük 42,64 TL, ayaktan tedavide en az günlük 56,85 TL SGK’dan rapor parası almaktadır.

Rapor parası genellikle süre sınırı olmadığı için kurul raporu alınmak suretiyle SGK’dan tahsil edilmektedir. Kimin ne kadar hastalık rapor parası alacağı, rapor veya istirahat başlangıç tarihinden önceki son üç ayın kazancına göre tespit edilmektedir. Bu nedenle, bazı kişiler ve özellikle kamu işçileri, rapor alma dönemlerini ikramiye veya ilave ödeme aldıkları zamana denk getirip, yaklaşık bir maaş kadar da SGK’dan hastalık rapor parası almaktadırlar. Özel sektörde ise, rapordan önceki son üç ayda işçinin maaşını unvan değişikliği (şef iken müdür vb.) yapmak suretiyle artırıp, SGK’dan yüksek rapor parası alınması sağlanmaktadır. 

Vakkas DEMİR*

E-Yaklaşım / Kasım 2019 / Sayı: 323