1- İşletmede Bir Yıldan Fazla Kullanılma; Bir kıymetin amortismana tabi olması için gerekli şartlardan biri, işletmede bir yıldan fazla kullanılacak olmasıdır. İşletmede bir yıldan fazla kullanılması mümkün olmayan kıymetler, dönem kazancının tespitinde o yıl için gider yazılırlar.

2- Envantere Dahil Olma; Amortisman ayırmak için gerekli şartlardan biriside, iktisadi kıymetin envantere alınmış olmasıdır. İktisadi kıymetin envantere dahil olması, hem fiilen işletmenin tasarrufunda bulunmasını, hem de envantere kaydedilmiş olmayı ifade eder.

3- Yıpranma, Aşınma veya Kıymetten Düşmeye Maruz Bulunma; İktisadi kıymetin amortismana tabi olması için gerekli şartlardan ikincisi, yıpranma, aşınma veya kıymetten düşmeye maruz bulunmasıdır. İşletmede bir yıldan fazla kullanılacak nitelikte olmakla beraber, zamanla değerini kaybetmeyecek kıymetler amortisman konusuna girmezler.

4- Değerinin Belli Bir Tutarı Aşması; Değeri (01.01.2017’den itibaren 900 TL’yi) aşmayan peştemallıklar ile işletmede kullanılan ve değeri yine aynı tutarı aşmayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan doğruya gider yazılabilmektedir.

Vergi Usul Kanunu’nun 320. maddesinde amortisman süresi “Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Bu sürenin yıl olarak hesaplanması için (1) rakamı mükellefçe uygulanan nispete bölünür.

Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.

Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabilir. Amortismanın her hangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz.” şeklinde açıklama yapılmıştır.

Bu yapılan düzenlemelerden hareketle mükellefler tarafından iktisap edilerek defter kayıtlarına dahil edilen, değerleme gününde envantere dahil olan ve kullanılma şartı aranmaksızın kullanılmaya hazır halde bulunan iktisadi kıymetler için faydalı ömürleri dikkate alınarak amortisman ayrılabilecektir.

NORMAL AMORTİSMAN YÖNTEMİ

VUK’un 5024 sayılı Kanun’la değişik 315. maddesine göre mükellefler amortismana tabi iktisadi kıymetlerini, bu kıymetlerin faydalı ömrüne göre Maliye Bakanlığı’nca tespit ve ilan edilecek oranlar üzerinden itfa ederler. İlan edilecek oranların tespitinde iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır. Normal Amortisman maddi duran varlık değerinin faydalı ömür (tahmini kullanılma süresi) sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.

 Vergi mevzuatımızda normal amortisman yönteminde kullanılacak amortisman oranları, ilk olarak Maliye Bakanlığı tarafından 333 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği(1) ve 339 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği(2) ile çıkarılan bazı açıklanmış bulunmaktadır.

333 Sıra Nolu VUK Genel Tebliğinde; Listedeki herhangi bir sınıflamada yer almayan amortismana tabi iktisadi kıymetlere uygulanacak amortisman oranları için mükelleflerin müracaatları üzerine Bakanlığımızca belirlenecek süre ve oranlar üzerinden amortisman ayrılabileceği belirtilmiştir.

339 Sıra No.lu VUK Genel Tebliğinde sektörel ayrımlar ile amortisman sınıflandırmasına ilişkin “333 sıra No.lu Vergi Usul Kanun’u Genel Tebliği’nin1-6 bölümleri arasındaki sınıflamalar, tüm mükellefler için ortak hükümler içermekte ve bu iktisadi kıymetler genel olarak tüm sektörlerde ana faaliyete ilişkin aşamaların dışında kullanılan iktisadi kıymetlerden oluşmaktadırlar. Sektörel sınıflamalarda yer alan iktisadi kıymetler ise mükelleflerin faaliyet konuları dikkate alınarak tespit edilen ve bizzat üretim, imalat, hizmet vb. aşamalarda kullanılan iktisadi kıymetlerdir. Böylece, mükellefler öncelikle faaliyette bulundukları sektörü tespit ederek hangi iktisadi kıymetin hangi sınıflamaya dahil olduğunu belirleyeceklerdir. İlgili sektördeismen belirtilmeyenancak 1-6 bölümleri arasında yer alan iktisadi kıymetler ise 1-6 bölümünde gösterilmiş olan faydalı ömürleri üzerinden amortismana tabi tutulacaklardır.

Sektörel sınıflamada ismen belirtilmeyen iktisadi kıymetlerin 1-6 arasındaki sınıflardan herhangi birinde yer alması durumunda öncelikle 1-6 arasında yer alan amortisman oranları üzerinden amortismana tabi tutulmaları gerekmektedir.” şeklinde açıklanmıştır.

Yine ilgili tebliğde birden fazla sektörel sınıflandırmada yer alan amortismana tabi iktisadi kıymetler için ise “333 sıra No.lu Vergi Usul Kanun’u Genel Tebliğive bu tebliğe ekli listede yer alan ve birden fazla sektöre ilişkin işlerde kullanılan veya birden fazla ürünün imalatında yada üretiminde kullanılan iktisadi kıymetler için söz konusu tebliğlerle tespit edilen en yüksek faydalı ömre ve en düşük amortisman oranına sahip olan sektöre ait faydalı ömür ve amortisman oranı üzerinden amortisman uygulaması yapılacaktır.” şeklinde açıklama yapılmıştır.

AZALAN BAKİYELER (KALANLAR) YÖNTEMİ

Vergi Usul Kanunu’nun Mükerrer 315. maddesinde azalan bakiyeler usulü ile amortisman tanımı yapılmıştır. Söz konusu madde de “(Ek: 19.02.1963 - 205/19 md.) Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler, amortismana tabi iktisadi değerlerini, azalan bakıyeler üzerinden amortisman usulü ile yok edebilirler.

Bu usulün tatbikinde;

1. Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, evvelce ayrılmış olan amortismanlar toplamının tenzili suretiyle tespit olunur. (Ek hüküm: 17.12.2003-5024/4 md.) Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.

2. (Değişik: 17.12.2003-5024/4 md.) Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50’yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır.

3. Bu usulde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır.

Bu sürenin son yılına devreden bakıye değer, o yıl tamamen yok edilir.” şeklinde açıklanmıştır.

Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler, amortismana tabi iktisadi kıymetlerini, azalan bakiyeler üzerinden amortisman yöntemiyle yok edebilirler. Fatih GÜNDÜZ Yaklaşım / Kasım 2017 / Sayı: 299