Gelir İdaresi Başkanlığının verilerine göre 836.779 basit usule tabi mükellef ⁽¹⁾ bulunmaktadır. Bu yazımızda, basit usule tabi mükelleflerin durumları 2023 yılında halen yürürlükte olan düzenlemeler esas alınarak inceleme konusu yapılmıştır.

Basit Usule Tabi Olmanın Şartları

Gelir Vergisi Kanununun 47. maddesinde yazılı genel şartları ve 48. maddelerde yazılı özel şartları topluca haiz olanların ticari kazançları basit usulde tespit olunur⁽²⁾ .

Genel Şartlar

Basit usule tabi olmanın genel şartları şunlardır:

1. Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak (işinde yardımcı işçi ve çırak kullanmak, seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik, tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri ayrılmalar dolayısıyla geçici olarak bilfiil işinin başında bulunmamak bu şartı bozmaz. Ölüm halinde iş sahibinin dul eşi veya küçük çocuklar, namına işe devam olunduğu takdirde, bunların bilfiil işin başında bulunup bulunmamalarına bakılmaz).
2. İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 2.300.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 35.000 TL), diğer yerlerde 1.700.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 10.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 22.000 TL) aşmamak.
3. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisine tabi

(b) ve (c) numaralı bent hükümleri öteden beri işe devam edenlerde takvim yılı başındaki, yeniden işe başlayanlarda ise işe başlama tarihindeki duruma göre uygulanır.

Özel Şartlar

Basit usule tabi olmanın özel şartları şunlardır:

1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 34.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 440.000 TL) veya yıllık satışları tutarının 47.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 320.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 700.000 TL) aşmaması,
2. (a) bendinde yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşanların bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatının 17.000.000.000 lirayı (2022takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 220.000 TL) aşmaması,
3. (a) ve (b) bentlerinde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde yıllık satış tutarı ile iş hasılatı toplamının 34.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 440.000 TL) aşmaması,

2022 yılında gerçekleşen kazançlar ile karşılaştırılacak had ve tutarlar

317 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğinde tespit edilen ve yukarıdaki metinlerde parantez içinde koyu renkle yer verilen had ve tutarlardan 2022 takvim yılı kazançlarıyla ilgili olduğu belirtilenler mükelleflerin 01/01/2022-31/12/2022 döneminde gerçekleşen alış-satış veya hasılat tutarları ile karşılaştırılacaktır. 

Bu had veya tutarlardan herhangi birini aşan mükellefler 01/01/2023 tarihinden itibarengerçek usulde vergilendirilecektir.

Kâr Hadleri Emsallerine Göre Düşük Olarak Tespit Edilmiş Emtiaya Ait Özel Hadler

Milli piyango bileti, Değerli kağıt, akaryakıt, şeker, içki (bira ve şarap hariç)- ispirto– sigara–tütün ve bunlar gibi kar hadleri emsallerine göre düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtia için özel hadler belirleme yetkisi Gelir Vergisi Kanununun 48 inci maddesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığına verilmiştir. Bu yetki kullanılarak her yıl anılan maddenin son fıkrası kapsamındaki emtiaların alış-satışı ile iştigal edenler için aynı maddenin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı hadlerin dışında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca genel tebliğlerle yeniden hadler tespit edilmektedir.

Buna göre, 2022 yılı içinde gerçekleşen tutarlar, 2022 yılı sonunda yayımlanan 323 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğinde belirlenen had ve tutarlar ile karşılaştırılacaktır.

Münhasıran anılan maddelerin (kâr hadleri emsallerine göre düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtialar kapsamında olduğu kabul edilenler dahil) ticaretini yapanların 2023 yılında basit usulden yararlanabilmeleri için 31/12/2022 tarihi itibariyle gerçekleşen alış, satış veya hasılat tutarlarının aşağıda belirtilen hadleri⁽³⁾ aşmaması gerekmektedir.

Belirtilen bu malların alım satımı ile uğraşanlar hakkında, basit usulün özel şartları bakımından yukarıdaki hadler dikkate alınmak suretiyle, 136 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğindeki⁽⁴⁾ hesaplamalar doğrultusunda işlem yapılacaktır.

Öte yandan; kâr hadleri benzerlerine göre belirgin biçimde düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtia ile diğer emtia alım-satımını (imale tabi tutularak yapılan satışlar dahil) birlikte yapanların mükellefiyet şekillerinin belirlenmesinde ise Gelir Vergisi Kanununun 48 inci maddesinin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı hadler; diğer emtianın alış ve satış tutarı + Alış-satış ölçüsü tayin olunan emtia tutarına 136 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde yer alan oranlar uygulanarak bulunan tutarların toplamı karşılaştırılacaktır⁽⁵⁾.

Bu karşılaştırma sonucu mükelleflerden, alış ve satış tutarları ilgili bentlerde yer alan hadleri geçenler, takip eden yıldan itibaren gerçek usulde vergilendirileceklerdir.

Basit Usulden Faydalanamayacaklar

1. Gelir Vergisi Kanununun 51 inci maddesinde basit usulden faydalanamayacak olanlar bentler halinde sayılmıştır. Bu maddede sayılan mükelleflerin kazançları, şartları taşısalar dahi hiçbir şekilde basit usulde tespit edilmez. Bu kapsamındaki mükellefler faaliyete başladıkları tarihten,
2. Anılan maddede yer alan yetki kullanılarak yayımlanan 25/10/1982 tarihli ve 8/5521 sayılı, 31/1/1992 tarihli ve 92/2683 sayılı ve 12/1/1995 tarihli ve 95/6430 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları ile bazı mükellefler gerçek usulde vergilendirme kapsamına alınmıştır. Söz konusu Kararnamelerde belirtilen mükelleflerin basit usulden faydalanmaları mümkün değildir. Kararname kapsamındaki mükellefler bu faaliyete başladıkları tarihten,
3. Basit usule tabi olmanın genel veya özel şartlarından herhangi birini takvim yılı içinde kaybeden mükellefler, ertesi takvim yılı başından,
4. Basit usulün şartlarını haiz olanlardan, bu usulden yararlanmak istemediklerini yazı ile bildirenler dilekçelerinde belirttikleri tarihten veya izleyen takvim yılı başından,
5. Yeni işe başlayanlar işe başlama tarihinden,

itibaren gerçek usulde vergilendirilmektedir.

Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenlediği veya kullandığı tespit edilenler, bu hususun kendilerine tebliğ edildiği tarihi takip eden aybaşından itibaren ikinci sınıf tüccarlara ilişkin hükümlere tabi olurlar. Bu mükellefler hiçbir surette basit usulden faydalanamazlar.

Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisine tabi olanlar da basit usulden faydalanamazlar.

Gerçek Usulden Basit Usule Geçiş

Gelir Vergisi Kanununun 47 nci maddesinde yazılı şartları topluca taşıyan ve arka arkaya son iki yıl alış, satış ve/veya hâsılat tutarlarının her biri aynı Kanunun 48 inci maddesinde yazılı hadlerden düşük olan gerçek usule tabi mükellefler, bu şartın gerçekleşmesini izleyen yılın Ocak ayının başından otuz birinci günü akşamına kadar yazılı olarak bağlı bulundukları vergi dairesine başvurmaları halinde basit usule geçebileceklerdir⁽⁶⁾.

Özellik Gösteren Hususlar⁽⁷⁾

Gelir vergisi istisnası

7338 sayılı Kanunun⁽⁸⁾ 1 nci maddesiyle Gelir Vergisi Kanununa mükerrer 20 nci maddesinden sonra gelmek üzere eklenen Mükerrer Madde 20/A ile kazançları Gelir Vergisi Kanununun 46 ncı maddesine göre basit usulde tespit olunan mükelleflerin bu kazançları gelir vergisinden müstesna tutulmuştur.

Yapılan bu düzenlemelerden sonra ticari kazançları basit usulde tespit edilen 836.779 mükellef;

• Belgelerini eskiden olduğu gibi temin edeceklerdir⁽⁹⁾,
• Mal alışlarında veya hizmet alımlarında belge alıp saklayacaklar,
• Mal satışı veya hizmet sunumlarında belge düzenleyecekler,
• Kayıtlarını eskiden olduğu gibi kendileri tutabilecekler, meslek odası bünyesinde oluşturulan muhasebe bürolarına veya bir meslek mensubuna tutturabileceklerdir⁽¹⁰⁾.
• Vergi levhası alma zorunlulukları bulunmamaktadır.

Ancak, bu mükellefler basit usule tabi kazançları dolayısıyla yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyecekler ve gelir vergisi ödemeyeceklerdir. Ticari kazançları yanında gayrimenkul sermaye iradı, ücret, menkul sermaye iradı gibi diğer gelir unsurlarından birini de elde edenler basit usule tabi ticari kazançları dışındaki gelirleri nedeniyle şartlara bağlı olarak yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeleri ve gelir vergisi ödemeleri devam etmektedir.

Basit usule tabi mükelleflerin 2022 yılında elde ettiği ticari kazançları da bu istisna kapsamındadır. Bu mükellefler şartların kaybedildiği yıl için de söz konusu istisnadan yararlanabileceklerdir. Takvim yılı içinde basit usulden gerçek usule geçen mükellefler, gerçek usule geçtikleri tarihe kadar elde ettikleri kazançları için istisnadan yararlanacak, bu tarihten itibaren ise söz konusu istisnadan yararlanamayacaklardır.

Basit usule tabi mükelleflerin gayrimenkul sermaye iradı istisnasından faydalanma durumu

Ticari kazançlarını yıllık beyanname ile bildirme yükümlülüğü kaldırılan basit usule tabi mükelleflerden mesken kirası elde edenler, Gelir vergisi Kanununun 21 inci maddesi hükme göre diğer şartları da sağlamaları kaydıyla yıllık 9.500 TL istisnadan⁽¹¹⁾ faydalanır hale gelmişlerdir. Başka bir ifadeyle ticari kazançları gelir vergisinden istisna edilen basit usule tabi mükellefler kira gelirleri nedeniyle de ya hiç gelir vergisi ödemez ya da sadece istisnayı aşan tutar üzerinden vergi öderler.

Tevkifat uygulaması

Basit usule tabi mükelleflerin elde ettikleri ticari kazançları gelir vergisinden istisna edildiğinden, bu mükelleflere Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (10) numaralı bendinin (a) alt bendi kapsamında yapılan ödemeler üzerinden vergi tevkifatı yapılmayacaktır.

Genç girişimcilerde kazanç istisnası

Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 20 nci maddesine göre, ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle adlarına ilk defa gelir vergisi mükellefiyeti tesis olunan ve mükellefiyet başlangıç tarihi itibarıyla yirmi dokuz yaşını doldurmamış tam mükellef gerçek kişilerin, faaliyete başladıkları takvim yılından itibaren üç vergilendirme dönemi boyunca elde ettikleri bu kazançlarının 75.000 Türk lirasına kadar olan kısmı, maddede belirtilen şartlarla gelir vergisinden müstesnadır. Ayrıca aynı maddede, istisna kapsamındaki faaliyetlerden kazanç elde edilmemesi veya istisna haddinin altında kazanç elde edilmesi hallerinde dahi yıllık beyanname verileceği belirtilmiş olup genç girişimcilerde kazanç istisnasından faydalanılabilmesi için beyanname verilmesi gerekmektedir. Basit usule tabi mükelleflerin 193 sayılı Kanunun 46 ncı maddesine göre tespit edilen ticari kazançları gelir vergisinden istisna edildiğinden ve bu kazançları beyan edilmeyeceğinden basit usule tabi mükelleflerin genç girişimcilerde kazanç istisnasından yararlanmaları söz konusu olmayacaktır.

Birden fazla ticari araçla veya birden fazla işyerinde faaliyette bulunma

Basit usule tabi mükelleflerin, sahibi veya işleticisi sıfatıyla birden fazla motorlu araçla veya birden fazla işyerinde ticari faaliyette bulunmaları, Gelir Vergisi Kanununun 47 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak” şartının ihlali sayılacaktır. Dolayısıyla bu şekilde faaliyette bulunan mükellefler basit usulden faydalanamayacaktır.

Basit usule tabi olan mükelleflerin, başka bir iş yerinde ücretli olarak çalışmaları, kendi işinde bilfiil çalışma veya bulunma şartının ihlali olarak kabul edilmekte ve bu mükelleflerin basit usulden faydalanmaları mümkün bulunmamaktadır. Ancak, işin başında bilfiil çalışmak veya bulunmak kaydıyla, basit usulde faaliyette bulunulmadığı zamanlarda ücretli olarak çalışılması (kısmi süreli çalışma veya mevsimlik işçi olarak çalışma gibi), işin başında bilfiil çalışma veya bulunma şartının ihlali sayılmayacaktır.

İnternet ve benzeri elektronik ortamlarda faaliyette bulunma

1. Basit usule tabi mükelleflerin, aynı faaliyetlerini internet ve benzeri elektronik ortamlarda da sürdürmesi basit usulün şartlarını ihlal sayılmayacaktır.
2. Basit usule tabi olan mükellefin sürdürdüğü faaliyetinin dışında, internetten ve benzeri elektronik ortamlardan da başka bir faaliyette bulunması (193 sayılı Kanunun mükerrer 20/B maddesinde belirtilen faaliyetlerde bulunanlar hariç) durumunda, birden fazla alanda faaliyette bulunulmuş olunacağından, söz konusu mükelleflerin basit usulden yararlanması mümkün bulunmamaktadır.
3. 193 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde yer alan faaliyetlerde veya bu maddenin verdiği yetkiye istinaden yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararlarında belirtilen faaliyetlerde bulunan mükellefler gerçek usulde vergilendirildiğinden bu mükelleflerin faaliyetlerini internet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden yapmaları durumunda da gerçek usulde vergilendirilmeleri gerekmektedir.
4. 193 sayılı Kanunun mükerrer 20/B maddesinde belirtilen sosyal içerik üreticiliği ile mobil cihazlar için uygulama geliştiriciliği faaliyetlerinde bulunan ve bu faaliyetlerinden elde ettiği gelirleri dolayısıyla kazanç istisnasından faydalanan mükelleflerin, bu faaliyetlerde bulunması, şartları dahilinde basit usul kapsamında yürüttükleri faaliyetlerinin basit usule tabi olmasına engel değildir.

Değerlendirme

Basit usule tabi mükellefler, değişik faaliyet alanlarında ve çok farklı ekonomik güçlere sahip esnaf gurubunu oluşturmaktadır. Bu gruba dahil mükellefler sosyal nitelikleri nedeniyle “basit usule tabi olanlar - küçük esnaf - götürü mükellefler” gibi sıfatlarla adlandırılmaktadır. Ancak konumları itibariyle, kayıt dışı ekonominin kontrol altına alınması ve belge düzeninin yerleşmesindeki etkileri hiç de basit ve küçük değildir. Vergi sistemine etkisi her zaman önemli olmuştur.

Basit usule tabi olan mükelleflerin oluşturduğu mükellef grubundan çok daha düşük tutarlarda gelir elde eden vergiden muaf esnaf, ücretli çalışanlar, diğer ücretliler, küçük tutarlarda kira geliri elde eden ve benzeri mükellef gruplarının kısmen veya tamamen vergilendirilmesine devam edilirken basit usule tabi mükelleflerin kazançlarının gelir vergisinden tamamen istisna edilmesi hiç de adil olmamıştır,

Ayrıca, Basit usule tabi mükelleflerin kazançlarının gelir vergisinden istisna edilmesi kayıt dışı ekonominin kontrol altına alınmasını ve belge düzenini olumsuz etkileyeceği değerlendirilmektedir.

Mehmet AKARSLAN

Kaynak, https://vergialgi.com/son-duzenlemeler-gore-2023-yili-ticari-kazancin-basit-usulde-tespiti

(1) GİB istatistikleri “Basit Usulde Vergilendirilen Gelir Vergisi Faal Mükellef Sayıları” (Aralık/2022 itibariyle)
(2) Basit usule tabi olmaya ilişkin genel ve özel şartlara ait “Kanuni maktu had ve tutarlar” metinlerde aynen bırakılmış olup, daha sonra 2022 takvim yılında uygulanmak üzere 21/12/2021 tarihli ve 31696 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 317 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğiyle getirilen miktarlar ile 2023 takvim yılında uygulanmak üzere 30/12/2022 tarihli ve 32059 (2. Mükerrer) sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 323 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğiyle getirilen miktarlar metinlere parantez içinde siyah puntoyla işlenmiştir.
(3) Gelir Vergisi Genel Tebliği Seri no 323,
(4) 2/5/1982 tarih ve 17682 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(5) Mehmet Akarslan “Basit Usulde Vergilendirilen Mükelleflerin 2020 Yılı Kazançlarına İlişkin Beyanname Düzenleme Rehberi” 945 sayılı Şubat/2021 Maliye Postası,
(6) Gerçek usulde vergilendirmeden basit usule geçişle ilgili ayrıntılar, 283 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği ve 93 sıra numaralı Gelir Vergisi Sirküleri’nde yapılmıştır.
(7) 320 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği (26/5/2022 tarihli ve 31847 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır); “Basit Usule Tabi Mükelleflerin İstisnadan Faydalanma Durumları ve İstisna Sonrası Devam Eden Yükümlülükleri” Mehmet Akarslan, Maliye Postası, şubat/2022 ayı 957 sayılı Dergisi,
(8) 26/10/2021 tarihli ve 31640 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır,
(9) Mükellefler faaliyetlerinde kullandıkları belgeleri, 6/12/1998 tarihli ve 23545 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gelir Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 215) ve 30/6/1999 tarihli ve 23741 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gelir Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 225)’nde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde temin etmeye devam edeceklerdir.
(10) “Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi” düzenledikleri meslek odaları veya meslek mensupları aracılığıyla “Defter-Beyan Sistemi” üzerinden kayıtlarının tutulmasına da devam edilecektir.
(11) Bu tutar 2022 yılı için geçerli istisna tutarı olup her yıl artırılmaktadır. (317 Seri Numaralı Gelir Vergisi genel Tebliği)