Kamuoyunda uzun zamandır tartışıla gelen Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) düzenlemesinin ana çerçevesi, daha doğrusu ilk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 tarihinden önce olanlar bakımından emeklilik için yaş şartı aranıp aranmayacağı hususu 28 Aralık 2022 günü Cumhurbaşkanı’nın yaptığı basın açıklaması ile biraz netleşmiş oldu.
Ancak, ortada henüz resmi kanun teklifi olmadığından, ayrıca Cumhurbaşkanı’nın yaptığı açıklama sonrasında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılacak düzenlemenin ana hatları ilgili herhangi bir resmi duyuru/açıklama yapılmadığından EYT düzenlemesi ile ilgili bu aşamada kesin şeyler söylemek yanıltıcı olacaktır.
Zira, ortada henüz net olmayan pek çok husus bulunmaktadır.
Öncelikle Cumhurbaşkanı’nın 28 Aralık 2022 tarihinde yaptığı açıklamada özet olarak;
- Emeklilikte sigortalılık süresi, yaş ve prim gün sayısı olarak üç şartın olduğu, EYT konusunun ise 1999 yılında yapılan düzenleme nedeniyle emeklilikte yıl ve prim günü şartını doldurduğu halde, yaş şartı nedeniyle beklemek zorunda kalan çalışanların taleplerinin söz konusu olduğu,
- Sistemin idamesine zarar vermeden ve ülke ekonomisinin üzerine kaldıramayacağı yükler bindirmemek için şimdiye kadar bu yöndeki düzenlemeyi erteledikleri,
- EYT kapsamında yapılacak olan düzenlemenin 08 Eylül 1999 tarihi öncesinde işe başlayanları kapsayacağı,
- Buna göre, yapılacak düzenlemeden sadece emeklilik şartlarından ilk ikisini tamamlamış (sigortalılık süresi + prim gün sayısı) olup da yaş sebebiyle emekli olamayanların yararlanabileceği,
- Emeklilik hakkının kullanılması hususunda herhangi bir yaş sınırı uygulanmayacağı,
- Yapılacak düzenlemenin SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı ayırımı yapılmadan herkes için uygulanacağı,
- Yapılacak düzenlemeden 2 milyon 250 bin kişinin yararlanacağı,
- Emekli olduktan sonra sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edecek olanlar için sosyal sigorta prim teşviki getirileceği,
- İşverenlere kıdem tazminatı ödemeleri için Kredi Garanti Fonu destekli bir paketinin devreye alınacağı,
belirtilmiştir.
Cumhurbaşkanı’nın yaptığı açıklamalar ile daha önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı’nın çeşitli platformlarda yaptığı açıklamalar arasında farklılık bulunmaktadır.
En önemli farklılık EYT kapsamında emekli olabilecek kişi sayısındadır. Çalışma Bakanı daha önce yaptığı açıklamalarda EYT kapsamında yaklaşık 5 milyon kişi olduğu ve yaş şartının kaldırılması durumunda da Ocak/2023 ayı itibariyle 2 milyon kişinin hemen emekli olabileceği belirtilmiş ve 8 Eylül 1999 öncesi prim gün şartının değiştirilmeyeceği, yapılacak olan düzenlemenin sınır koyan bir düzenleme olmayacağı, herkesi kapsayan bir düzenleme olacağı yönünde açıklamalarda bulunmuş ise de, Cumhurbaşkanı’nın açıklamasında yapılacak düzenlemeden 2 milyon 250 bin kişinin yararlanacağının belirtilmiş olması, bize kapsamın daha dar olacağını göstermektedir.
Dolayısıyla, ortada henüz resmi bir taslak kanun metni olmamakla birlikte Cumhurbaşkanının 28 Aralık 2022 tarihinde yaptığı açıklamaları dikkat alınarak merak edilen konular cevaplandırılmaya çalışılacaktır.
Soru-1:Kimler EYT kapsamına giriyor ve hangi şartlarla EYT’den emekli olunabilecek?
Yapılan açıklamalara göre EYT düzenlemesinden ilk sigortalılık başlangıcı (emeklilik primi ödenmiş uzun vade sigorta kolları başlangıcı) olan SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı, Banka-Sigorta Sandığı sigortalıları yararlanabilecektir.
SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı ve Banka-Sigorta Sandığı’na tabi olan kişiler bakımından herhangi bir ayırım olmayacaktır.
Çalışma Bakanı daha önce yaptığı açıklamalarda 8 Eylül 1999 öncesi prim gün şartının değiştirilmeyeceği, yapılacak olan düzenlemenin sınır koyan bir düzenleme olmayacağı belirtilmiş olmasına karşın, Cumhurbaşkanı tarafından yapılan açıklamada emeklilikte yapılacak düzenlemeden emeklilik şartlarından ilk ikisini tamamlamış (sigortalılık süresi + prim gün sayısı) olup da yaş sebebiyle emekli olamayanların yararlanabileceği belirtildiğinden, EYT’lilerin beklediği gibi 1999 öncesi emeklilik şartlarına tamamen dönülmeyeceği, sadece 4447 sayılı Kanun’la getirilen kademeli yaş şartının kaldırılacağı anlaşılmaktadır.
Dolayısıyla, farklı bir düzenleme yapılmayacak olursa, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’na tabi kişiler EYT kapsamında aşağıdaki şartları yerine getirerek emekli olabileceklerdir.
Cumhurbaşkanı’nın açıklamasında, sosyal güvenlikte kısmi emeklilik dediğimiz daha az prim gün sayısı (SSK’da 3600 gün, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nda 5400 gün) ve belli bir yaş (kadın ise 50, erkek ise 55 yaş) şartı ile emekli olunup olunamayacağı konusunda herhangi bir açıklama yapılmadığından, yapılacak olan düzenleme ile ilgili kanun teklifi TBMM’ye sunulduğunda bu husus netleşecektir.
Soru-2: EYT kapsamında emeklilik için hemen başvuru yapılabilir mi?
Yapılan açıklamalara göre, EYT kapsamında olan kişilerin emekli olabilmesi için sigortalılık süresi ve prim gün sayısı şartını yerine getirmiş olmaları gerekmektedir.
Şu anda bu iki şart yerine getirilmiş olsa dahi konuyla ilgili düzenleme henüz yasalaşmadığından SGK’ya herhangi bir emeklilik başvurusu yapılması mümkün değildir.
Böyle bir başvuru yapılsa dahi, henüz yasa çıkmadığından yapılacak emeklilik başvuruları SGK tarafından reddedilecektir.
Dolayısıyla, kapsama giren kişilerin emeklilik için EYT ile ilgili düzenlemenin yasalaşmasını (muhtemelen 2023/Ocak ayı) beklemeleri gerekmektedir.
Soru-3: EYT’den yararlanmak için belli bir başvuru süresi olacak mı?
İlk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 ve öncesi olan kişiler için yaş şartının kaldırılması durumunda EYT kapsamında emekli olabilmeleri için sigortalılık süresi ve prim gün sayısı şartlarını yerine getirmeleri gerecektir.
Cumhurbaşkanı’nın açıklamasına göre, EYT kapsamına giren kişilerin emeklilik şartlarından olan sigortalılık süresi ve prim gün sayısını tamamlamış olmaları gerektiğinden, yasa yürürlüğe girdiğinde bu iki şartı yerine getirenler, yürürlük tarihinden sonra hemen emeklilik için başvuru yapıp emekli aylığı bağlatabileceklerdir.
Buna karşın, ilk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 ve öncesi olmasına karşın, henüz sigortalılık süresini (kadın ise 20 yıl, erkek ise 25 yıl) ve/veya prim gün sayısını tamamlayamamış olanlar, sigortalılık süresini ve prim gün sayılarını tamamladıktan sonra SGK’ya emeklilik için başvuru yapabileceklerdir.
Dolayısıyla, yaş şartı kaldırıldığından bazı kişiler yasa yürürlüğe girdikten sonra hemen emekli olabilecek iken, bazı çalışanlar zaman içerisinde (2024 ve sonraki yıllarda) sigortalılık süresi ve prim gün sayısını tamamladıklarında emekli olabileceklerdir.
Soru-4:EYT kapsamında emeklilik için SGK’ya nasıl başvuru yapılacaktır?
EYT kapsamında emekliliğin, normal emeklilik başvurusundan bir farklı bulunmamaktadır. Dolayısıyla, EYT kapsamında emekli olmak isteyenler “Gelir, Aylık, Ödenek Talep Belgesi” isimli formu doldurarak aşağıdaki üç yöntemle başvurularını yapabilecektir.
SGK emekli aylıklarını, başvurunun yapıldığı tarihi takip eden ay başından geçerli olmak üzere aylığı bağlamaktadır.
Emekli aylığı gecikmeli bağlansa dahi, geriye dönük hesaplama yapılarak toplu ödeme yapılmaktadır.
Emekli aylığı avansı
Sosyal Güvenlik Mevzuatı’na göre, emekli aylığı bağlama işlemlerinin 90 gün içinde sonuçlanmaması halinde, aylık bağlanmasına hak kazandığı anlaşılan sigortalı ve hak sahiplerine yazılı talepte bulunmaları halinde, ilerideki alacaklarından mahsup edilmek üzere her üç ay için net asgari ücretin 3 katı tutarında avans ödenmekte, verilen avanslar birikmiş aylıklardan mahsup edilmektedir.
EYT kapsamında emeklilik için başvuru sayısı çok olacağından, SGK’nın emekli aylığı bağlama süresi de muhtemelen normal süreden (ortalama 10-15 gün) çok fazla uzun sürebilecektir.
Dolayısıyla, EYT kapsamında emeklilik için başvuru yapan, ancak aylık bağlama süresi uzayacak olan kişilerin istemeleri durumunda SGK’dan avans alma hakkını kullanmaları mümkün olabilecektir.
Soru-5: EYT kapsamında emekli olanların aylıklarında bir indirim yapılacak mı?
Gerek Cumhurbaşkanı’nın, gerekse daha önce Çalışma Bakanı’nın yaptığı açıklamalara göre, EYT kapsamında emekli olanların yaş şartı kaldırılmasına bağlı olarak erken emekli olmalarından dolayı emekli aylıklarında herhangi bir indirim söz konusu olmayacaktır.
Dolayısıyla, EYT kapsamında emekli olacak kişilerin emekli aylıkları mevcut kurallara göre hesaplanacaktır.
SSK (4/a) statüsündeki kişilerin yaklaşık ne kadar emekli aylığı alabileceklerini SGK’nın internet sitesindeki uygulamayı (https://uyg.sgk.gov.tr/AylikHesap/) kullanarak öğrenmeleri mümkün olacaktır.
Soru-6: Aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılık başlangıcı olanlar EYT’den emekli olabilecek mi?
Aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılıklarında sadece kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık) primi ödenmekte, uzun vadeli sigorta kolları (emeklilik) primi ise ödenmemektir.
Dolayısıyla, aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılıklarında emeklilik primi ödenmediğinden, bu tür sigortalılık başlangıçları emeklilik şartlarının belirlenmesinde dikkate alınmamaktadır.
Bu çerçevede, Cumhurbaşkanı’nın açıklamaları ve daha önce Çalışma Bakanının yaptığı açıklamalar dikkate alındığında 8 Eylül 1999 ve öncesi bir tarihte aday çırak, çırak veya stajyer sigortalılıktan kaynaklanan sigortalılık başlangıcı olanlar EYT kapsamında emekli olamayacaklardır.
Soru-7: Geçmişte kademeli yaş şartına takılarak gecikmeli emekli olanların hak kaybı telafi edilecek mi?
İlk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 ve öncesi olan pek çok kişi sigortalılık süresi ve prim gün sayısını tamamlamış olmasına rağmen 4447 sayılı Kanun’la getirilen kademeli yaş şartı nedeniyle 1 ila 17 yıl gecikmeli emekli olabilmiştir.
Gerek Cumhurbaşkanı’nın son açıklamasında, gerekse Çalışma Bakanı’nın daha önceki açıklamalarında, bu durumda olup, gecikmeli emekli olmuş kişilerin hak kayıplarının telafi edilmesi konusu hiç gündeme gelmemiştir.
Yapılacak olan EYT düzenlemesinde yaş şartının tamamen kaldırılacak olması, geçmişte bu konuda mağduriyet yaşamış (gecikmeli emekli olabilmiş) olanların da geriye yönelik hak taleplerini gündeme getirebilecek ve bu konuda çok sayıda davanın açılmasına yol açabilecektir.
Dolayısıyla, adalet ve hakkaniyet ilkeleri dikkate alınarak geçmişte bu konuda mağduriyet yaşayanların da hak kayıplarının telafisi hususu değerlendirilmesinde fayda vardır.
Soru-8: 8/9/1999 tarihinden sonra ilk defa çalışmaya başlayan ve prim gününü dolduranlar EYT kapsamında emekli olabilecek mi?
Cumhurbaşkanı tarafından yapılan açıklamaya göre, ilk sigortalılık başlangıcı 9 Eylül 1999 ve sonrası olan kişiler EYT kapsamına girmediklerinden bu durumda olan sigortalılar emeklilik için gerekli olan prim gün sayısını doldurmuş olsalar dahi EYT kapsamında emekli olamayacaklardır.
Bu durumda olan SSK (4/a) sigortalıları aşağıdaki şartlarla emekli olabileceklerdir.
Doğal olarak durum, önümüzdeki yıllarda yeni bir EYT sorununu (ikinci EYT’liler) gündeme getirecektir.
Örneğin, 1 Ocak 2000 tarihinde 22 yaşında işe başlamış ve bugüne kadar da kesintisiz çalışarak 8000 günden fazla prim gününe ulaşmış 44 yaşındaki bir kadın emeklilik için 58 yaşını, erkek ise 60 yaşını bekleyecektir.
Dolasıyla, bu durum adaletsizliğe ve eşitsizliğe yol açacağından, ilk sigortalılık başlangıcı 9 Eylül 1999 ve sonrası olan kişilerin emeklilik yaş şartının kademeli bir geçişle adalete ve hakkaniyete uygun olacak şekilde yeniden düzenlenmesinde fayda vardır.
Soru-9: EYT kapsamında emekli olacak kişilere işveren kıdem tazminatı ödemek zorunda mı?
Kıdem tazminatını düzenleyen 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca, emekli aylığı şartlarını yerine getirme durumu kıdem tazminatına hak kazandıran haller arasında yer almaktadır.
Dolayısıyla, çalıştığı işyerinde 1 yıldan fazla kıdemi olan ve EYT yasası çıktıktan sonra da SGK’ya başvurarak emekliliğe hak kazandığına dair yazı alıp, çalıştığı işyerine ibraz eden işçilerin çalıştıkları süreye ilişkin kıdem tazminatının işyerlerince nakden ve defaten ödenmesi gerekmektedir.
Ancak, Yargıtay kararlarına göre, (Yargıtay 9. HD, 10.12.2012 Tarih, 2010/29003E,2012/41844) işçinin taksitle ödemeyi kabul etmesi ve bu konuda işçi ve işveren olarak karşılıklı protokol yapılması şartıyla feshe bağlı işçilik alacaklarının (kıdem, ihbar, yıllık izin ücreti vd.) taksitle ödenmesi mümkün olabilecektir.
Aynı şekilde, emekli olup, aynı işyerinde çalışmaya devam edecek olan personelin de kabul etmesi durumunda karşılıklı protokol yapılarak, emeklilik tarihine kadar olan kıdem tazminatı tutarının ödenmeyip, emeklilik sonrasındaki çalışma dönemi sonrasına ötelenmesi mümkündür.
Ancak, bu konuyla ilgili ileride çalışan ile herhangi bir ihtilaf yaşamak için, emeklilik öncesi ve sonrası kıdem tazminatının nasıl hesaplanacağı, hangi durumlarda ödeneceğinin mutlaka yazılı protokole bağlanmasında fayda vardır.
Soru-10: EYT uygulaması nedeniyle işverenlere herhangi bir destek sağlanacak mı?
EYT kapsamında yaş şartının kaldırılması, özel sektör işyerlerinde deneyimli ve tecrübeli pek çok personelin işten ayrılmasına yol açabilecektir.
Esasen, mevcut durumda da ilk sigortalılık başlangıcı 8 Eylül 1999 ve öncesi olan kişiler, SGK’dan 15 yıl sigortalılık süresi+3600 prim gün sayısı şartlarının yerine getirildiğine dair yazı alıp, çalıştığı işyerine vererek kıdem tazminatlarını alabilmekte ise de bu durumda yaş şartının doldurulmamış olması nedeniyle SGK tarafından emekli aylığı bağlanmadığından kişiler bu imkanı kullanmayıp, işyerinde çalışmaya devam etmeyi tercih etmekteydiler.
Ancak, EYT düzenlemesi ile birlikte sigortalılık süresi ve prim gün sayısını doldurmuş pek çok kişi yaş şartı aranmaksınız emekli aylığı şeklinde gelir edeceklerinden, emekli olmayı tercih edeceklerdir.
Bu durum, özel sektördeki pek çok işyerinde öngörülen/bütçelenen kişi sayısından çok daha fazla kişiye kıdem tazminatı ödemesi yapmasına yol açacaktır.
Cumhurbaşkanı ve Hazine ve Maliye Bakanı’nın açıklamalarına göre, işverenlerin bu konuda karşılaşacakları kıdem tazminatı yükünün hafifletilmesi amacıyla Kredi Garanti Fonu’ndan %75 kefalet karşılığında alınacak kredinin işçilere ödenmesi şartıyla işverenlere düşük faizli kredi imkanı sağlanacaktır.
Yine, emekli olup, sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışmaya devam edecek işçilerden dolayı işverenlere 5 puanlık sigorta primi teşviki sağlanmak suretiyle, emekli işçi maliyeti normal çalışan seviyesine indirilmeye çalışılacaktır.
Celal ÖZCAN
https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/10-maddede-eytnin-ayrintilari/678359
