I- GİRİŞ
Yaklaşık on yılı aşkın zamandır peyderpey hayatımıza giren sigortalıların meslek kodu bildirimi uygulamasına ilk olarak seçilen birkaç pilot il üzerinden başlanılmış sonrasında yaygınlık kazandırma yoluna gidilerek zamanla pilot il sayısı arttırılarak 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na eklenen bir maddeyle 2018 yılı Ocak ayı itibariyle usulüne aykırı işlem tesisi durumunda idari para cezası yaptırımı gerektiren duruma bürünmüş ve nihayetinde meslek kodu uygulaması 2020 Temmuz ayı itibariyle tüm illerde uygulanma zorunlu hale getirilmiştir. Makalemizde mevcut uygulama hakkında bilgilendirmeler yapılıp işverenlerin her hangi bir cezai yaptırıma maruz kalmamaları için gerekli ayrıntılar üzerinde durulacaktır.
II- YASAL MEVZUAT VE KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (n) bendinde; “Muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde, sigortalıların işyerlerinde fiilen yaptıkları işe uygun meslek adı ve kodunu, gerçeğe aykırı bildiren her bir işyeri için aylık asgari ücreti geçmemek üzere meslek adı ve kodu gerçeğe aykırı bildirilen sigortalı başına asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanır” hükmü yer almaktadır.
Bu bakımdan; muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde, sigortalıların işyerlerinde fiilen yaptıkları işe uygun meslek adı ve kodunu, gerçeğe aykırı bildiren her bir işyeri için, aylık asgari ücreti geçmemek üzere, meslek adı ve kodu gerçeğe aykırı bildirilen sigortalı başına asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanacaktır. Ayrıca söz konusu idari para cezaları işyeri bazında ve her bir beyanname dönemi için uygulanmaktadır.
Diğer taraftan, söz konusu hükmün yürürlük tarihi 01.01.2018 olduğundan, söz konusu cezanın uygulanmasına 2018 yılı Ocak ayına ilişkin muhtasar prim ve hizmet beyannamesinden itibaren başlanmıştır. Söz konusu ceza uygulaması, 01.01.2018 tarihinden itibaren Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi uygulaması ile birlikte yürürlüğe girmiş olup Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi uygulaması da aynı şekilde önce farklı tarihlerde pilot illerde, 01.07.2020 tarihinden itibaren ise tüm yurtta yürürlüğe girdiğinden idari para cezası uygulaması pilot iller bakımından 01.01.2018 tarihinden sonra olmak kaydıyla MPHB’ye geçiş tarihi itibariyle, diğer tüm iller içinse 01.7. 2020 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
5510 sayılı Kanun’un 59. maddesi gereğince; Kanun’un uygulamasına ilişkin işlemlerin Kurum’un denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurları eliyle yürütüldüğünden meslek adı ve kodunun gerçeğe aykırı olup olmadığı ayrımı, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurları, mahkeme kararı, diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden veya SGK tarafınca bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan, işveren ve sigortalılardan alınan bilgi ve belgeler değerlendirilerek karar verilecektir.
Meslek kodu uygulaması ile ulaşılmak istenen sonuç veya yapılmak nedir diye akla gelecek sorulara da cevap vermek gerekirse uzun zamandır dillendirilen, gelecekte asgari ücret ayrımı yönünden çalışanları niteliğine göre çeşitlendirmek vasıflı çalışan ile diğer çalışanları ayırmak ve meslek koduna göre asgari ücret ayarlaması yoluna gitmek adına bu hususun baş rolünde yer alan unsur olarak dillendirilmekte olup konuyu bir örnekle açıklayacak olursak; Restoran olarak hizmet veren bir işletmede aşçı, komi, garson, kasiyer, bulaşıkçı gibi bir çok farklı iş yapan personelin bulunacağı aşikar olup diğer çalışanlara göre çok daha nitelik gerektiren aşçı ile diğer çalışanların aynı ücreti almasının hayatın olağan akışına aykırı olduğu ortada olup uygulama ile gelecekte meslekler arası asgari ücret ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilen kazançlar yönünden ayrım yapılabilmesine büyük fayda sağlayacağı ortadadır. Yine benzer şekilde bir işyerinde işe başlayacak kişinin daha önce yaptığı işleri belgelemesi, tecrübesi hakkında bilgi istendiğinde, SGK hizmet dökümünde daha önce çalıştığı işyeri veya işyerlerinden SGK’ya bildirilmiş olan meslek kodları bir bakımda mesleğini belgelendirmesini adına ispat yönünden etkin olacak ve yine ülke çapında istihdamı izleyen ve politikalar geliştiren ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına istatistiki sağlamak adına da kullanılabilecek veriler sunmaktadır.
İşvereni tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na çalıştığı işyerinde yaptığı gerçek iş yerine başka işe ait meslek kodu bildirilen çalışan ne yapmalıdır sorusuna gelirsek; bu durumda sigortalı, işverenden ya da muhasebecisinden hatalı bildirimin düzeltilmesini isteyebilir, düzeltme yapılmaması halinde ise farklı kanallardan her hangi biri yoluyla Sosyal Güvenlik Kurumu’na şikayette bulunabilecektir. Gerek meslek kodu ilk işe giriş tarihi itibariyle hatalı bildirilen, gerekse işyerinde sigortalının yaptığı işi değiştiği için daha önce bildirilmiş olan meslek kodu geçersiz hale gelen çalışanlarla ilgili meslek kodu düzeltme işlemleri SGK’ya gitmeye gerek kalmaksızın e-Bildirge sistemi üzerinden rahatlıkla yapılabilmektedir. Sigortalı ile ilgili geçmişe dönük olarak meslek adı ve kodu değişikliğine dair talepte bulunulması halinde, işverenin talebi denetime sevk edilmeksizin SGK tarafından işleme alınacak ve 5510 Sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (n) bendi kapsamında herhangi bir idari para cezası uygulanmayacaktır.
Meslek kodu bildiriminin gereceği yansıtmamasının Sosyal Güvenlik Kurumunca tespiti durumunda işverenlerin İdari para cezası uygulamaları yönünden karşılaşacağı yaptırımlara gelecek olursak konuyu örneklerle açmakta yarar görmekteyiz.
Örnek-1: A.B. unvanlı işverene ait İstanbul ilindeki işyerinde çalıştırılan 8 sigortalının, 2022 Temmuz ayına ilişkin muhtasar prim ve hizmet beyannamesinde meslek adı ve kodunun, gerçeğe aykırı bildirildiğinin tespiti halinde bahsi geçen işveren hakkında, 8 sigortalı için sigortalı başına, asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanacaktır. Buna göre idari para cezası miktarı 6.471,00/10x8= 5.176,80 TL olacaktır.
Diğer taraftan, ilgili dönem için idari para cezası uygulanan aynı işyerine, aynı dönem için daha sonra yapılan başka bir tespitle bu kapsamda ceza uygulanacak olması halinde;
- İlgili dönem için daha önce verilen idari para cezası belirlenen limiti (1 asgari ücret) geçmişse sonrasında idari para cezası uygulanmayacak,
- İlgili dönem için daha önce verilen idari para cezası belirlenen limiti (1 asgari ücret) geçmemişse bu kapsamdaki idari para cezası için belirlenen limite ulaşıncaya kadar ceza uygulanacaktır.
Örnek-2: 1 no.lu örnekteki işyeri hakkında Sosyal Güvenlik Denetmenlerinin yaptığı denetimde bu defa 5 sigortalının daha yine 2022 Temmuz ayına ilişkin muhtasar prim ve hizmet beyannamesinde meslek adı ve kodunun gerçeğe aykırı bildirildiğinin tespiti halinde bahsi geçen işveren hakkında,
6.471,00/10x5=3.235,50 TL daha idari para cezası uygulanması gerekmekte olup usulsüzlüğün tespit edildiği ayda daha önce işverene 5.176,80-TL idari para cezası uygulandığı için belirlenen üst limit olan bir asgari ücret tutarı 6.471,00 TL’nin aşılması mümkün olamayacağından 2. örnekteki usulsüzlük adına işverene 6.471,00-5.176,80= 1.2924,20 TL idari para cezası uygulanması mümkün olabilecektir.
III- SONUÇ
Sigortalıların meslek kodu bildirimi uygulamasına ilişkin yazımızın sonunda hatalı kod bildiriminin idari para cezası yönünden işyeri bazında 1 asgari ücreti geçmeyecek şekilde kişi başı 1/10 asgari ücret tutarında yaptırıma neden olacağı bunun önüne geçmek adına sehven yapılan farklı bildirimlerin gerek sigortalının işvereni ya da muhasebeciyi uyarması yoluyla gerekse de işverenin kendinin farketmesi durumunda SGK’ya uğramaksızın ve her hangi bir yaptırıma maruz kalmaksızın e-Bildirge sistemi üzerinden gerekli düzeltmelerin yapılabileceğini hatırlatmakta fayda görmekteyiz.
Fahrettin YÜKSEK*
Yaklaşım / Ekim 2022 / Sayı: 358
* Sosyal Güvenlik Denetmeni, İş Güvenliği Uzmanı
