Bilindiği üzere yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin edilen petrolün doğrudan veya işlenmek suretiyle, güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara satışına ilişkin piyasa faaliyetleri 4628 sayılı Kanunla özel olarak kurulan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun düzenleme ve denetleme alanı içindedir. Bu amaçla EPDK petrol piyasa faaliyetleriyle ilgili denetleme, ön araştırma ve soruşturma işlemlerini yürütür, petrol piyasasında faaliyet gösteren kişilerin denetlenmiş malî tablolarını inceler veya incelettirir, hizmet güvenilirliği, hizmet dışı kalmalar ve diğer performans ölçütleriyle ilgili raporların kapsamını belirler ve düzenli olarak Kurula vermelerini sağlar.
Buradan hareketle petrol piyasasının yoğun bir idari ve mali denetime tabi olduğu, diğer sektörlere göre esnekliğin ve kayıt dışılığın minimum seviyede olduğu söylenebilir. Ancak her sektörde olduğu gibi bu alanda da bir kısım kötü niyetli kişilerin varlığı açıktır. Petrol piyasasında asıl hizmet sunucular olan dağıtıcı, bayi, akaryakıt istasyonları içerisinde bu tür yönelimler gözlenebilmektedir.
Son dönemlerde petrol piyasasının temel aktörleri olan bu gruplara yönelik yoğun idari denetimin yanında vergi incelemesi olarak kendisini gösteren mali denetimin arttığı görülmektedir. Bu denetimlerin bir kısmı özenli ve vergilendirmenin amacına yönelik olarak vergiye ilişkin muamelelerin gerçek mahiyetini ortaya koymaya matuftur. Ancak bu incelemelerin bir kısmı ise gerek denetim elemanlarının ehliyetsizliği gerek sektörün kendi iç işleyişinin karmaşıklığından kaynaklı olarak son derece eksik ve hatalı yürütülmektedir. Bunun sonucu olarak, gerçekte iş ve işlemlerini kanun, yönetmelik ve EPDK kararlarına uygun yürüten sektör oyuncularının ciddi mağduriyetine varan haksız sonuçlar doğabilmektedir.
Biz bugünkü yazımızda, bu hatalı incelemelerden bir kısmını oluşturan, salt plaka tanıma sistemine dayalı olarak dağıtıcı, bayi ve istasyonları sahte fatura (belge) düzenleyici ve kullanıcısı konumuna getiren incelemelere değineceğiz.
Plaka tanıma sistemi, kamera üzerinden aldığı araç fotoğrafını ve plaka karakterlerini tanımlama, tanımlanan karakterlerin veri tabanında yedeklenmesi ve istenen zaman diliminde plakası okunan araçların plaka bilgileri ve fotoğrafları ile beraber sorgulanmasını ve alarm üretilmesini sağlayan bir görüntü işleme teknolojisidir.
Bahse konu incelemelerde ilk olarak dağıtıcı ve bayilerden inceleme döneminde yapmış olduğu akaryakıt satışlarında, "akaryakıtı taşıyan sürücü ismi", "araç plakası", "taşınan akaryakıtın cinsi, miktarı ve tarihi" gibi bilgilere ulaşabilmek maksadıyla, ilgili yıldaki satışa konu etmek amacıyla temin edilen akaryakıtlara ilişkin olarak bilgi talep edilmektedir. Gönderilen bilgiler dağıtıcı ve bayilerden elde edilen veriler ile karşılaştırılmaktadır. Diğer yandan satışlara ilişkin irsaliyeler veya irsaliyenin olmaması halinde yapılan akaryakıt satışlarının nakliyesine dair nakliyenin yapıldığı araç plakaları, sürücü ad soyadı, T.C. kimlik numarası, fiili sevk saati, teslimatın ne zaman ve nerede yapıldığı, kime teslim edildiği gibi bilgiler istenmektedir. Buradan hareketle satışa konu olan akaryakıt teslimlerinin hangi il/ilçede yapıldığına, nakliyeyi gerçekleştiren araç plakalarına ve akaryakıtı taşıyan sürücülere dair bilgileri içerir bilgiler edinilmektedir. Bununla birlikte satışa konu faturalarda görülen akaryakıtların hangi işlerde kullanıldığı, hangi ilde/ilçede ve varsa hangi şantiyede teslim alındığı, ödeme biçimleri ve nakliye hizmetinin nasıl gerçekleştirildiği hususlarında detaylı bilgiye ulaşmak amacıyla faturaların düzenlendiği firmalardan bilgiler talep edilmektedir.
Bu bilgilerden hareketle, satışların nakliyesini sağlamak için kullanılan taşıtların plaka bilgilerinden söz konusu taşıtların kime ait olduğu (GIBINTRANET sistemi üzerinden) sorgulanmakta, araçların sahibi olarak görülen kişilere/kurumlara söz konusu taşıma işlemlerinin ilgili tarihte kendi adlarına kayıtlı olan araçlar ile yapılıp yapılmadığının bilgisine ulaşılmaktadır.
Asıl olarak İl Emniyet Müdürlüğünün Plaka Tanıma Sistemi üzerinden bazı ilgili plaka verileri temin edilerek, alıcı firmaların, nakliyeyi sağlayan kişi/firmaların teslimata dair verdikleri bilgiler ile İl Emniyet Müdürlüğünün Plaka Tanıma Sistemi'nden elde edilen veriler karşılaştırılmaktadır.
Bu araştırma bulunan en ufak uyumsuzluk, inceleme derine inilmeden, uyumsuzluğun maddi olay çerçevesinde nedeni ortaya konulmadan, genelleme yapılarak vergi ziyaı cezalı vergi tarhiyatları yapılmaktadır. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun; 3. maddesinde; vergilendirmede, vergiyi doğuran olayın ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyetinin esas olduğu açıklanmış olup aksi yönde yapılan incelemelerin eksik inceleme niteliğinde olacağı açıktır.
Bu tür incelemelere muhatap olan piyasa aktörlerinin yasal olarak kendilerine tanınan hakları iyi irdelemeleri ve etkin hukuki hizmetlerden faydalanmaları yerinde olacaktır.
Av.Dr.Ebubekir BAŞEL
Danıştay eski Tetkik Hakimi / Vergi Mahkemesi Eski Üyesi
