Geçici vergi, vergi gelirlerinin reel değerinin korunması amacıyla 80’li yılların başında “peşin vergi” adıyla vergi sistemimize girmiştir. Devletin peşin vergi almasında birden fazla amaç vardır. Enflasyonun vergi gelirleri üzerindeki aşındırıcı etkisinin giderilmesi ana amaçtır. Gelirlerin yılın tamamına yayılarak kısa vadeli borçlanmanın önüne geçilmesi ve bazı gelirlerin stopaja tabi olmaması nedeniyle bu geliri elde edenler lehine oluşan adaletsizliğin giderilmesi diğer amaçlardır.

2022 yılından itibaren dört yerine üç dönem olarak uygulanacak geçici vergide bu yılın ilk döneminde birçok vergisel düzenleme hayata geçmiştir. Kur korumalı mevduat istisnası, ihracatçı ve üreticilere 1 puanlık vergi indirimi, yeniden değerleme gibi girift ve teknik hesaplamalar içeren düzenlemelerin aynı dönemde yürürlüğe girmesi, işletmeleri ve meslek mensuplarını oldukça zorlamıştır.

Vergi hesabında hata yapma ihtimalinin artması, geçici vergilerin eksik beyan edilmesi meselesini tartışılır hale getirmiştir. Bu yazımızda özetle geçici vergilerin eksik beyan edilmesi durumunda uygulama alanı bulan “yanılma payı” konusu ele alınmıştır.

Geçici vergi nasıl hesaplanır?

Hesap dönemi takvim yılı olan işletmeler takvim yılının 3, 6 ve 9 aylık dönemleri itibarıyla vergi matrahlarını geçici vergi olarak beyan ederler. Ödenen vergiler, diğer dönemlerde hesaplanan geçici vergilerden ve yıllık olarak hesaplanan kurumlar vergisinden indirilir. Geçici vergi adı üstünde geçici olarak beyan edilen bir vergidir. İşletmelerin nihai vergisi yıllık olarak hesaplanan kurumlar vergisinde ortaya çıkar.

Yıllık kurumlar vergisi nasıl hesaplanıyorsa bazı istisnalar dışında geçici vergi matrahı da böyle hesaplanır. Geçici vergiye tabi kazançlarının tespitinde, bu kazançların yıllık beyanname ile beyan edilmesi halinde yararlanılabilecek hemen hemen tüm indirim ve istisnalar dikkate alınır. Örneğin geçici vergi döneminde tam mükellef bir kuruma iştirakten kazanç elde edilmesi durumunda bu kazanç ticari kara ekleneceğinden geçici vergi döneminde beyanname üzerinde istisna uygulamasına konu edilebilir.

Geçici vergiye ilişkin kazançların hesaplanmasında, dönemsellik esasına uyulur. Örneğin, ilk üç aylık kazancın tespitinde 1 Ocak tarihinde ödenen 1 yıllık kira bedelinin, sadece ilk üç aya isabet eden kısmı dikkate alınır.

Ortaya çıkan matraha kurumlar vergisi mükellefleri %23 oranını uygulayarak geçici vergilerini hesaplarlar (Bu oran 2022 yılı için genel oran olup farklı sektör ve durumlar için farklı oranlar mevcuttur).

%10’luk yanılma payı nedir?

193 sayılı Kanunun mükerrer 120. maddesine göre yapılan incelemeler sonucunda, geçmiş dönemlere ait geçici verginin %10'u aşan tutarda eksik beyan edildiğinin tespiti halinde, eksik beyan edilen bu kısım için re'sen veya ikmalen geçici vergi tarh edilir. Başka bir deyişle %10’a kadar eksik beyan edilen geçici vergilerle ilgili herhangi bir işlem yapılmaz. Bu hüküm işletmeler lehine kanuna yerleştirilmiş bir müsamaha payıdır.

217 Seri Numaralı Gelir Vergisi Tebliği’nde, geçici verginin %10’u aşan tutarda eksik beyan edildiğinin tespit edilmesi halinde, eksik beyan edilen tüm kazancın değil %10’u aşan kısmın cezalı tarhiyata konu edileceği belirtilerek bu konuda da işletmeler lehine bir yorum geliştirilmiştir.

%10’luk yanılma payı, beyan edilmesi gereken geçici vergi matrahı üzerinden hesaplanır.

Örnek 1: (A) AŞ’nin 2022 yılı 1. geçici vergi dönemindeki matrahı 550.000 TL’dir. Bununla birlikte yapılan incelemede bu dönemde beyan edilmesi gereken geçici vergi matrahının 600.000 TL olduğu anlaşılmıştır. Bu durumu yanılma payı çerçevesinde ele alalım.

%10’luk yanılma payı: 600.000 x %10 = 60.000 TL

Yanılma payı düşüldükten sonra beyan edilmesi gereken matrah: 600.000 – 60.000 = 540.000 TL

İşletme 540.000 TL ve üzerinde bir matrah beyan ederse herhangi bir tarhiyat, ceza ve faizle muhatap olmayacaktır. Örneğimizde 550.000 TL beyan eden işletme, bu şartı sağladığından geçici vergi açısından yükümlülüğünü yerine getirmiştir.

Örnek 2: Aynı işletmenin 550.000 TL yerine 500.000 TL beyan ettiğini varsayalım. Bu durumda asgari beyan sınırı olan 540.000 TL’den daha düşük matrah beyan edildiğinden cezalı tarhiyata muhatap olunacaktır. İşletmeye asgari beyan sınırını aşan kısım olan 40.000 TL üzerinden vergi ziyaı cezası kesilecek, mahsup dönemine kadar faiz hesaplanacaktır. Mahsup dönemi geçmişse vergi aranmayacaktır.

Düzeltme beyanı verilirse ne olur?

Maliye Bakanlığı, 217 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği'nde, "Geçici Vergi'nin yüzde 10'u aşan tutarda eksik beyan edildiğinin tespit edilmesi halinde, yüzde 10'u aşan kısım re'sen veya ikmalen tarhiyata konu olacaktır" şeklinde görüş açıklamıştır. Bu hükmün gerek inceleme sonucu bulunacak farklar gerekse kendiliğinden beyan sonucu ortaya çıkan farklarla ilgili uygulanacağını düşünmekteyiz. Yani geçici vergi dönemine ilişkin düzeltme beyanı sonucu %10’luk müsamaha payı aşılmıyorsa, herhangi bir tarhiyat yapılmaması gerekir.

%10’luk pay sadece son dönem geçici vergide mi uygulanır?

Piyasada %10’luk yanılma payının sadece son dönem geçici vergiyle kurumlar vergisi beyanı arasındaki fark nedeniyle uygulanacağına dair bir algı vardır. Ancak bu durum doğru değildir. 4. dönem geçici vergi ile kurumlar vergisi arasında %10’u aşan fark oluşursa, bu durumun tespiti çok kolaydır. Vergi dairesi böyle bir durumu doğrudan beyannameler üzerinde tespit eder. Zira genellikle son dönem geçici vergiyle kurumlar beyanı birbirine eşit ya da oldukça yakın çıkmaktadır (2022 yılından itibaren 4. geçici vergi dönemi olmayacağından böyle bir karşılaştırma artık yapılamayacaktır). Bununla birlikte %10’luk yanılma payı, esasında tüm geçici vergi dönemleri için söz konusudur. Bu durum ise inceleme sonucunda ortaya çıkarılabilir

Uyumlu mükelleflere %5’lik vergi indirimi eksik beyandan etkilenir mi?

Geçici verginin eksik beyan edilmesi, kesinleşmiş bir tarhiyata dönüşmediği sürece %5’lik uyumlu mükellef vergi indirimini etkilemez. Ayrıca süresinde verilen geçici vergi beyannamesinden sonra düzeltme amacıyla beyanname verilmesi durumunda da bu durum böyledir. Bununla birlikte geçici vergi beyannamesi süresinde verilmezse uyumlu mükellef indiriminden üç sene boyunca yararlanılamaz.

Sonuç;

Son dönemde mali mevzuatta yapılan kapsamlı ve teknik düzenlemeler ile yoruma açık alanların artması nedeniyle geçici vergilerin eksik beyan edilmesi daha olası hale gelmiştir. Geçici verginin beyan edilmesi gerekenden %10 daha düşük beyan edilebilmesi, kanunda yer alan ve esasen böyle durumlar için getirildiğini düşündüğümüz müsamaha uygulamasıdır. Bu marj dahilinde geçici verginin eksik beyan edilmesi durumunda herhangi bir vergi ve ceza ödenmez. Sınırın aşılması durumunda, aşan tutarlar için cezalı tarhiyat yapılabilir. Mahsup dönemi geçenlerde vergi terkin edilir. Öte yandan %10’luk bu payın sadece geçici vergiyle ilgili bir müsamaha sınırı olduğunu, kurumlar vergisi beyanında böyle bir müsamaha payı olmadığını hatırlamakta fayda vardır. Mustafa Ak - YMM Vizyon Şirket Ortağı

https://www.dunya.com/kose-yazisi/gecici-vergi-beyaninda-yanilma-payi/659247