Gelir vergisi mükellefleri, bir takvim yılı içerisinde elde ettikleri kazanç ve iratlarını takip eden yılın Mart ayı sonuna kadar beyan etmek ve beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinin ilk taksitini Mart ayının sonuna kadar ikinci taksitini ise Temmuz ayının sonu kadar ödemekle yükümlüdürler. Bu sebeple 2021 takvim yılında elde edilmiş gelirler, içinde bulunduğumuz Mart ayının son gününe kadar yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi ve beyanname üzerinden hesaplanacak gelir vergisinin ilk taksitinin ödenmesi, Temmuz ayının son gününün resmi tatil olması sebebiyle de gelir vergisinin ikinci taksitinin de vade tarihi olan 1 Ağustos'a kadar ödenmesi gerekmektedir.
Peki, gelir vergisi mükellefleri tarafından 2021 takvim yılında elde edilmiş olan kazanç ve iratlar ne şekilde beyan edilecektir derseniz, gelin birlikte farklı gelirlerin beyan durumlarına bir göz atalım.
Ticari, Zirai ve Mesleki Kazançlar
Tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbapları, bir takvim yılında elde ettikleri kazançlarını Gelir Vergisi Kanunu'nun (GVK) 85. Maddesi uyarınca yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan etmek zorundadırlar. Ayrıca bu mükellefler; ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmeseler de zarar dahi elde etseler, yıllık gelir vergisi beyannamesi vermekle yükümlüdürler.
Ticari kazanç elde etmesine rağmen kazancı basit usulde tespit olunan mükellefler, GVK' nın Mükerrer 20/A maddesi uyarınca yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyeceklerdir.
Tevkifat usulü ile vergilendirilen çiftçilerin faaliyetleri neticesinde elde ettikleri zirai kazançları üzerinden ödemeyi yapanlar tarafından tevkif edilen gelir vergisi çiftçiler açısından nihai vergileme olduğundan, bu mükelleflerin elde ettikleri kazançları için GVK’ nın 86/1-a maddesi uyarınca yıllık gelir vergisi beyannamesi vermelerine gerek yoktur.
Serbest meslek kazancı elde eden müellif, mucit ve ihtira beratı sahipleri gibi mükelleflerin GVK’ nın 18. Maddesi kapsamında elde ettikleri telif kazançlarının GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (650.000 TL) aşmaması halinde beyan edilmeleri gerekmemektedir. Bu sınırın aşılması halinde ise telif ödemeleri sırasında tevkif edilen %17 oranındaki gelir vergisi tutarları, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.
Ücretler
Öncelikle belirtelim ki; gelir vergisi tevkifatı uygulanmamış ücretlerin tutarı ne olursa olsun muhakkak beyan edilmesi gerekmektedir. Tek işverenden alınan ve tutarı GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (650.000 TL) aşmayan tevkifatlı ücretler beyan edilmeyecektir. Yıl içinde birden fazla işverenden tevkifata tabi tutulmuş ücret geliri elde edilmesi halinde ise birinci ücret hizmet erbabı tarafından serbestçe seçilecek ve birden sonraki işverenlerden alınan ücretlerin toplamının, GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin ikinci dilim tutarını (53.000 TL) aşmaması ve aynı zamanda birinci işverenden alınan ücret de dahil olmak üzere tüm işverenlerden elde edilen ücretlerin GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (650.000 TL) aşmaması halinde tevkifata tabi ücretler beyan edilmeyecektir. Belirtilen şartları sağlamayan ücretler yıllık beyanname ile beyan edilecek ve dönem içerisinde işverenlerce kendilerinden tevkif edilen gelir vergileri, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.
Konut ve İşyeri Kira Gelirleri
Gayrimenkullerin konut olarak kiraya verilmesi sebebiyle elde edilen konut kira gelirlerinin toplamı mesken istisna tutarı olan 7.000 TL’nin altında ise beyan edilmeyecektir. Tabi bu noktada belirtmek gerekir ki; mükelleflerin GVK’ nın 21.maddesi uyarınca “ticari, zirai ve mesleki kazancını yıllık beyanname ile bildirmek zorunda olan mükellefler istisna haddinin altında konut kira geliri elde etseler dahi mesken istisnasından yararlanamayacakları için konut kira gelirlerini doğrudan beyan etmek zorundadırlar. Elde edilen konut kira gelirlerinin tutarının istisna haddinin üzerinde olması halinde ise bu gelirler muhakkak beyan edilecektir. Ayrıca, istisna şartlarını taşıyan mükellefler elde ettikleri konut kira gelirlerinden 7.000 TL’lik istisna tutarını düşebileceklerdir.
İşyeri kira geliri elde eden mükellefler ise tevkifat yapmakla yükümlü kişilere kiraya verdikleri işyerleri sebebiyle elde ettikleri kira gelirlerini öncelikle GVK’ nın 86/1-c maddesinde yer alan “vergiye tabi gelir toplamına” ilave edecekler, vergiye tabi gelir toplamının GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin ikinci dilim tutarını (53.000 TL) aşması halinde işyeri kira gelirlerini de beyan edeceklerdir. İşyeri kira gelirini beyan etmek zorunda olan mükellefler, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden dönem içerisinde kiracılar tarafından kendisinden tevkif edilen gelir vergilerini mahsup edebileceklerdir. İşyerinin tevkifat yapmakla yükümlü olmayan mükelleflere (kazancı basit usulde tespit olunan ticaret erbabı gibi) kiraya verilmesi halinde; elde edilen işyeri kira geliri tutarının GVK’ nın 86/1-d maddesinde yer alan beyan haddini (2.800 TL) aşması halinde doğrudan beyan edilmesi gerekmektedir.
Konut ve işyeri kira gelirlerinin beyan edilmesi halinde belgeli olmak ve GVK’ nın 74. Maddesinde yer alan usullere riayet edilmek kaydıyla katlanılan gerçek giderler (konut kira gelirlerinde istisnaya isabet eden gerçek giderler indirilemez.) veya %15 oranında hesaplanacak götürü gider, elde edilen kira gelirlerinden indirim konusu yapılabilecektir.
Kar Payları
Menkul sermaye iradı kapsamında yer alan ve tam mükellef kurumlardan elde edilen her nevi hisse senedi kar payları, limited şirket ortaklığından ve iş ortaklığından elde edilen kar payları ve kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar ile kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar paylarının yarısı, GVK’ nın 22/3. Maddesi uyarınca gelir vergisinden istisnadır. İstisna sonrası kalan kar payının diğer yarısı ise öncelikle GVK’ nın 86/1-c maddesinde yer alan vergiye tabi gelir toplamına ilave edilecek, vergiye tabi gelir toplamının bir bütün halinde GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin ikinci dilim tutarını (53.000 TL) aşması halinde, kar payları da beyan edilecektir. Bahse konu kar paylarının beyan edilmesi halinde ise istisna kısma isabet eden gelir vergisi tevkifatı da dahil olmak üzere kar dağıtımı sırasında tevkif edilen gelir vergisinin tamamı, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.
Mevduat Faizleri ve Repo Gelirleri
Bankalarca vadeli hesaplara istinaden dönemsel olarak ödenen faizler, katılım bankalarının verdikleri kar payları ile menkul kıymetlerin geri alım vaadiyle satışından elde edilen repo gelirleri, GVK’ nın Geçici 67. Maddesi uyarınca -tutarı ne olursa olsun- beyan edilmeyecek ve başkaca gelirlerin beyan edilmesi halinde de beyannameye intikal ettirilmeyecektir.
Kazanç ve İratların İstisna Haddi İçinde Kalan Kısımları
Gelirin unsurlarından diğer kazanç ve iratlar kapsamında yer alan değer artışı kazançları ile arızi kazançlar sebebiyle elde edilen gelirlerin istisnayı aşan kısımlarının doğrudan beyan edilmeleri gerekmektedir. İştirak hisselerinin elden çıkarılması, gayrimenkullerin iktisap tarihinden itibaren beş yıl içinde elden çıkarılması gibi değer artışı kazancı kapsamına giren gelirlerin 19.000 TL’yi aşmaması ve arızi ticari/mesleki kazançlar, gayrimenkullerin tahliyesi, kiracılık hakkının devri gibi arızi kazanç kapsamında yer alan gelirlerin de 43.000 TL’yi aşmaması halinde ilgili gelirler beyan edilmeyecektir. Belirtilen tutarların aşılması halinde ise istisna düşüldükten sonra kalan tutarlar yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmek zorundadır.
Değer artışı kazancı içerisinde yer alan “taksi, dolmuş, minibüs ve umum servis araçlarına ait ticari plakaların satışı” sebebiyle elde edilen kazançların tamamı gelir vergisinden istisna olduğu için ilgili kazançlar beyan edilmeyecektir.
Tevkifata ve İstisnaya Konu Olmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye İratları
Alacak faizi, senet iskonto gelirleri, yurtdışından elde edilen faiz gelirleri, adi komandit şirketlerin komanditer ortaklarının elde ettikleri kar payları ile basit usulde vergilendirilen mükelleflere kiraya verilen işyerlerinden elde edilen kira gelirleri gibi gelir vergisi tevkifatına ve istisnasına konu olmayan menkul sermaye iratları ile gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarlarının, GVK’ nın 86/1-d maddesinde yer alan 2.800 TL tutarındaki beyan haddini aşması halinde yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir. Mükelleflerin bu kapsama dahil olan birden fazla geliri mevcut ise; 2.800 TL’lik haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde bu kapsamdaki tüm gelirlerin toplamı dikkate alınacaktır.
Yusuf Cihad DEMET
Vergi Müfettişi
