Gelir Vergisi Kanunu uyarınca gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabi olmaktadır. Gelir vergisi kapsamında vergilendirilmesi gereken kazançlardan biri de zirai faaliyetler olarak karşımıza çıkmakta ve gerçek kişilerin, zirai faaliyetleri neticesinde elde ettikleri zirai kazançlar üzerinden gelir vergisi ödemeleri gerekmektedir
Zirai faaliyet; arazi, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah yollarıyla ya da doğrudan tabiattan istifade etmek suretiyle nebat, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretimini, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya bu mahsullerden çeşitli şekillerde faydalanılmasını ifade etmektedir. Bununla birlikte; aşım yaptırmak amacıyla erkek damızlık beslenmesi ile çiftçilere ait makine ve aletlerin başka çiftçilerin üretim işlerinde çalıştırılması da vergisel yönden zirai faaliyet sayılmaktadır.
Çiftçilerin ürettikleri mahsullerini dükkan ve mağaza açarak satmaları halinde; ürünlerin dükkan ve mağazaya gelinceye kadar geçirdiği safhalar zirai faaliyet, dükkan ve mağazaya geldikten sonraki aşama ise ticari faaliyet kapsamında değerlendirilmektedir. Belirtmekte fayda var ki; zirai faaliyetlerin idaresi için çiftçilerin açtıkları yazıhane kapsamındaki yerler dükkan, mağaza ve işyeri kapsamına girmediği için buralardaki faaliyetler de zirai faaliyet olarak kabul edilmektedir. Üretilen mahsullerin internet üzerinden satışı halinde ise “e-işyeri” oluşacağından, elektronik ortamda satış yapılması halinde elde edilen kazanç zirai kazanç değil ticari kazanç olacaktır.
Yarıcılık diye tabir edilen ve zirai faaliyete bilfiil katılmayan çiftçilerce, arazilerin bir başka çiftçiye kiraya verilmesi karşılığı mahsulden pay alınması halinde elde edilen kazanç, zira kazanç değil gayrimenkul sermaye iradı olmaktadır. Çünkü toprağını işlemesi için kiraya veren kişi, zirai faaliyetin idaresine ve yönetimine katılmamakta, sadece üründen pay almaktadır. Bu sebeple de yürütülen faaliyet zirai faaliyet değil kiralama faaliyeti kabul edilmekte ve elde edilen gelir de kiralama sonucu elde edilen gayrimenkul sermaye iradı kabul edilmektedir.
Tevkifat Usulü ile Vergilendirilme
Zirai faaliyetler, gerçek usul ve tevkifat usulü olmak üzere iki şekilde vergilendirilmektedir. Esas itibariyle tevkifat (stopaj) yolu ile vergilendirilen ve verginin kaynakta kesilmesi de denilen bu vergilendirme yönteminde; çiftçilerin tarım ve hayvancılık faaliyetleri sebebiyle tahsil ettikleri bedeller üzerinden bu ödemeyi yapanlarca çeşitli oranlarda gelir vergisi kesintisi yapılmakta ve kesilen bu vergiler, vergi sorumlusu sıfatıyla çiftçiler adına vergi dairesine ödenmektedir. Bu şekilde yapılan vergileme ise çiftçiler açısından nihai vergileme olmaktadır. Tevkifat usulü ile vergilendirilen çiftçilerin defter tutmaları gerekmediği gibi gelir vergisi beyannamesi vermelerine de gerek bulunmamaktadır.
Yapılan zirai faaliyetler sebebiyle çitçilere ödenecek bedeller üzerinden tevkifat yapılabilmesi için mahsulü satın alan kişilerin; gerçek usulde vergilendirilmeyen başka bir çiftçi, vergi mükellefiyeti olmayan tüketici veya basit usulde vergilendirilen ticaret erbabı olmaması gerekmektedir. Çünkü bu kişilerin gelir vergisi mevzuatı kapsamında tevkifat yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Bu belirttiğimiz kişilerin haricindeki kişi ve kurumlar tarafından satın alınan zirai ürünler ile zirai hizmet bedelleri üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapılması ve kalan tutarın çiftçiye ödenmesi gerekmektedir.
Tevkifat usulü ile vergilendirilen çiftçilerin satışını yaptıkları ürünler ve verdikleri hizmetler için farklı oranlarda gelir vergisi stopajı yapılmaktadır. Hayvanlar ve bunlardan elde edilen mahsuller ile kara ve su avcılığı yoluyla elde edilen ürünlerin satışı neticesinde ödenecek bedellerden %2, bunların haricindeki diğer zirai mahsullerin satışı neticesinde ödenecek bedellerden ise %4 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir. Belirttiğimiz gelir vergisi tevkifatı, ürünlerin ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınması halinde yarısı oranında uygulanacaktır. (%1 ve %2 olarak) Ayrıca, zirai faaliyet kapsamında verilecek hizmetlerde %4, Orman İdaresine veya bu kuruma karşı taahhütte bulunan kurumlara yapılan ormanların ağaçlandırılması, bakımı, kesimi ile orman ürünlerinin toplanması, taşınması gibi hizmetlerde %2 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.
Gerçek Usulde Vergilendirilme
Gelir Vergisi Kanunu’nda (GVK) belirtilen zirai işletme büyüklüğü sınırlarının aşılması, bir adet biçerdövere ya da bu mahiyetteki bir motorlu araca sahip olunması ya da on yaşını aşmayan ikiden fazla traktöre sahip olunması hallerinde; yürütülen zirai faaliyet gerçek usulde vergilendirilecektir.
Her ürün için ayrı ayrı belirlenen zirai işletme büyüklükleri GVK 54. Maddede tek tek sayılmaktadır. Örneğin; ekili arazinin yüzölçümü ayçiçeği ziraatinde 950 dönümü, patates, soğan ve sarımsak ziraatinde 200 dönümü, çay ziraatinde 150 dönümü, muz ziraatinde 30 dönümü aşarsa, ağaç sayısı meyve verebilecek hale gelmiş antep fıstığında 2500’ü, zeytinliklerde 4500’ü, elma ve kayısı için 2000’i aşarsa ya da hayvancılıkta büyükbaş hayvan sayısının 150, küçükbaş hayvan sayısının 750 adedi aşması halinde vergileme gerçek usulde olacaktır.
Gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler, zirai işletme hesabı veya bilanço esasına göre vergilendirilecekler ve diğer çiftçilerden satın alacakları ürünler için yapacakları ödemeler üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapacaklardır. Ayrıca, tevkif ettikleri gelir vergilerini muhtasar ve prim hizmet beyannameleri ile elektronik ortamda vermeleri gerekmektedir. Bunun yanı sıra gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler, zirai faaliyetleri sonucu kazanç elde etmeseler de zarar dahi etseler yıllık gelir vergisi beyannamesi vermek zorundadırlar.
Zirai kazancı sebebiyle yıllık beyanname vermek zorunda olan gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler, işletmelerine dahil olmayan şahsi olarak sahibi oldukları konutlarını kiraya vermeleri sebebiyle “mesken istisnasından” faydalanamayacaklardır
Çiftçilerin Yanında Çalışan İşçilerin Vergilendirilmesi
Zirai faaliyeti sebebiyle gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yanlarında günlük, mevsimlik veya sürekli olarak çalışan işçilere ödenilen ücretler, gelir vergisinden istisnadır. Bu kapsamda ödenen ücretler için gelir vergisi tevkifatı yapılmasına, gider pusulası vb. belge düzenlenmesine, muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilmesine gerek bulunmamaktadır. Buna karşın; gerçek usulde vergilendirilen çiftçilerin yanında çalışan işçilere ödenen ücretler gelir vergisinden istisna olmadığı için, bu kapsamda ödenecek ücretler üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapılması, ücret bordrosu veya gider pusulası düzenlenmesi, muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilmesi gerekmektedir.
Bir zirai işletmede ücretli olarak çalışmayan ve çiftçilerce bizzat yapılan sulama, dikim, kesim, toplama, süt sağımı, meyve toplanması vb. şekilde yapılan hizmetler, zirai faaliyet kapsamında verilen hizmet kapsamına girdiği için yapılacak ödemeler üzerinden %4 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması ve gider pusulası düzenlenerek kesinti yapılan verginin ayrıca gösterilmesi gerekmektedir. Verilen bu zirai hizmetin “esnaf muaflığı” kapsamında verilmesi halinde ise gelir vergisi tevkifat oranı %10 olacaktır.
Yusuf Cihad DEMET
https://www.konyapostasi.com.tr/makale/tarim-ve-hayvancilikta-vergilendirme-98563
