Soruların önemli kısmı özellikle kira, ücret, menkul sermaye iradı gibi gelirler için beyanname vermiş olup, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı yönünden beyanda bulunmamış olanların ticari kazanç veya serbest meslek kazancı yönünden koruma sağlamak amacıyla artırım yapmak istemeleri halinde diğer gelirler nedeniyle verilen beyannamedeki matrahların artırıma esas alınıp alınmayacağı noktasında yoğunlaşmaktaydı.
Benzer şekilde, kira geliri nedeniyle beyanname veren ancak ücret veya kâr payı yahut eurobond geliri gibi gelirleri için beyanda bulunmayan kişiler, artırımda bulunurken kira beyannamesindeki matrahı dikkate alıp almayacakları konusunda tereddüt içindeydiler.
Bu konudaki detaylara ve görüşlerime bu iki yazımdan ulaşabilirsiniz. Bugün konunun teknik ayrıntılarına girmeyeceğim.
Son yazımda farklı görüşleri açıkladıktan sonra Maliye'nin bu konuda net bir açıklama yapması gerektiğini söylemiş ve eğer bir açıklama yapılmazsa, hak kaybına uğramamak için en yüksek vergi ödenmesi sonucunu doğuran alternatif üzerinden artırımda bulunulmasını önermiştim.
Maliye dün beklenen açıklamayı yaptı, www.gib.gov.tr sayfasında bu konuda bir rehber yayımladı.
Öncelikle böylesine tartışmalı bir konuda son güne kalmadan ayrıntılı bir rehber yayımlanmasını son derece değerli bulduğumu açıklamalıyım. Katılmadığım bölümleri bulunmakla birlikte Maliyenin görüşlerinin net bir şekilde ortaya konulmasını mükellef hakları yönünden çok önemsiyorum.
Bu rehber öncesinde farklı yönde beyanda bulunmuş olanlar, hak kaybına uğramadan kalan sürede beyanlarını Maliyenin görüşüne uygun olarak düzeltme imkânına kavuştular.
Rehberi açıklamaya geçmeden önce, rehberde belirtilen önemli bir ilkeyi belirtmek istiyorum:
Verdikleri yıllık gelir vergisi beyannamelerinde birden fazla gelir unsuru bulunan mükellefler, matrah artırımlarını yıllık beyannamelerinde yer alan toplam matrah üzerinden yapacaklar, gelir unsurlarının bir kısmı itibarıyla artırımda bulunamayacaklar.
7326 sayılı Kanun kapsamında matrah artırımında bulunacak gelir vergisi mükelleflerinin 1 Seri No.lu Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin 7326 Sayılı Kanun Genel Tebliği ekinde yer alan (EK:5) bildirim formunu doldurmaları gerekiyor. (EK:5'e ve 7326 sayılı Kanunun tüm dilekçe örneklerine buradan ulaşabilirsiniz.)
Ek 5'de matrah artırımına konu gelirler/mükellefiyet durumları aşağıdaki gibi sınıflanmış bulunuyor:
- Ticari veya Zirai Kazancı Bilanço Esasına Göre Tespit Edilen Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dahil)
- Ticari veya Zirai Kazancı İşletme Hesabı Esasına Göre Tespit Edilen Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dahil)
- Serbest Meslek Erbabıyım. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dahil)
- Geliri Sadece Basit Usulde Tespit Edilen Ticari Kazançtan İbaret Olan Gelir Vergisi Mükellefiyim.
- Geliri Sadece GMSİ'den Oluşan Gelir Vergisi Mükellefiyim. Diğer Gelir Unsurlarının Biri veya Birkaçı Nedeniyle Beyanname Veren Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Diğer Gelir Unsurları İle Birlikte Basit Usulde Ticari Kazanç veya GMSİ Elde Eden Mükellefler Dahil)
Bu kategorilerden 1 veya 2'yi işaretlemiş olan ticari veya zirai kazancı bilanço esasına veya işletme hesabı esasına göre tespit edilen gelir vergisi mükellefleri ile serbest meslek erbabı, bu gelir unsurlarına ilişkin asgari tutarlardan az olmamak üzere verdikleri beyannamelerde yer alan matrahlara göre hesaplanan tutarlar üzerinden artırımda bulunacaklar. Bu mükellefler söz konusu gelir unsurlarına ilaveten bunların dışında kalan diğer tüm gelir unsurları nedeniyle de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmayacaklar.
5.kategoriyi işaretleyen kişiler, yani beyannamelerinde, ticari ve zirai kazanç ile serbest meslek kazancı dışında kalan ücret, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve irat (bu kazanç veya iratların birkaçının elde edilmiş olması hali dâhil) beyan eden gelir vergisi mükellefleri, işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler için belirlenen asgari matrahlardan az olmamak üzere verdikleri beyannamelerde yer alan matrahlara göre hesaplanan tutarlar üzerinden artırımda bulunacaklar.
Bu şekilde matrah artırımında bulunan mükellefler sadece sayılan gelir unsurları itibarıyla vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmayacaklar. Bunların ticari, zirai veya serbest meslek kazançları yönünden bir koruma sağlamaları mümkün değil.
Gayrimenkul sermaye iradının yanında ücret, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve irat beyan eden gelir vergisi mükellefleri de işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler için belirlenen asgari matrahlardan az olmamak üzere kira için beyan ettikleri matrahlar üzerinden artırım yapacaklar. Bu şekilde matrah artırımında bulunan mükellefler sayılan gelir unsurları (yani kira, ücret, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve irat) itibarıyla vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmayacaklar.
Beyanname vermemiş olanlar ilgili kategori için belirlenmiş asgari tutarları esas alarak artırımda bulunacaklar. Bu durumdaki kişilerin beyan dışı bıraktıkları gelirlerin artırımda dikkate alınması söz konusu değil.
Rehberde konu iki bölümde incelenmiş.
- Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesinde Matrah Beyan Etmiş Olan Mükelleflerin Matrah Artırımı
- Mükellefiyet Kayıtları Olup da Yıllık Gelir Vergisi Beyannamelerinde Zarar Beyan Etmiş veya Hiç Beyanname Vermemiş Olan Mükellefler ile Faaliyette Bulunduğu veya Gelir Elde Ettiği Hâlde Mükellefiyet Tesis Ettirmemiş Olanların Matrah Artırımı
Her iki bölümde de çok sayıda örnek verilmiş, neredeyse tüm alternatifler kavranmış.
Beyanname vermiş olanlara ilişkin örneklerin yer aldığı A Bölümünde özellikle 2, 6, 9, 10 ve 11 no.lu örnekler ilginç. Bu örnekleri irdeleyeceğim.
Örnek 2
Bu örnekte, 2020 yılına ilişkin vermiş olduğu yıllık gelir vergisi beyannamesinde 200.000 TL gayrimenkul sermaye iradı beyan eden mükellefin gayrimenkul sermaye iradı yanında ticari kazanç ile ücret geliri yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmak istemediği için vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmamak için öncelikle bağlı bulunduğu vergi dairesinde ticari kazanç yönünden (0001 kodunda) mükellefiyet kaydı açtırması ve ardından Tebliğ ekindeki (EK:5) bildirim formunda bulunan "Gelir Vergisi Mükelleflerinde Matrah Artırım Bildirimi (Madde 5/1-a,b)" tablosundaki "Ticari veya Zirai Kazancı Bilanço Esasına Göre Tespit Edilen Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dâhil)" satırını seçerek matrah artırımında bulunması gerektiği açıklanıyor.
Örnekte, kira geliri için beyan edilen matrah üzerinden hesaplanan artırım tutarı 30.000 TL, ticari veya zirai kazancı bilanço esasına göre tespit edilen gelir vergisi mükellefleri için belirlenen 63.700 TL asgari tutarın altında olması nedeniyle, hesaplamaya bu asgari matrah tutarı esas alınıyor.
Bu tespite katılıyoruz, ancak bu asgari matrah üzerinden uyumlu mükellef olarak yüzde 15 vergi hesaplanması gerekirken yüzde 20 hesaplanmasını doğru bulmuyoruz. Çünkü bu mükellef kira geliri için beyannameyi kanuni süresinde verdiği, bu beyanname üzerinden anılan beyannameye ilişkin damga vergisi de dâhil olmak üzere tahakkuk eden vergilerin tamamını süresinde ödediği ve bu vergi türlerine ilişkin olarak herhangi bir dönem için 7326 sayılı Kanunun 2. ve 3. maddeleri hükümlerinden yararlanmadığı varsayılarak artırılan matraha yüzde 15 vergi oranı uygulanmalıydı.
Örnek 6
Bu örnekte, 2020 yılı için 1.000.000 TL ücret ve 1.500.000 TL kira geliri iradı beyan eden mükellefin, ticari kazanç ile serbest meslek kazancı yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmak istemediği belirtilmektedir.
Bu durumda mükellefin öncelikle bağlı bulunduğu vergi dairesinde ticari kazanç veya serbest meslek kazancı yönünden (0001 kodunda) mükellefiyet kaydı açtırması ve ardından "Ticari veya Zirai Kazancı Bilanço Esasına Göre Tespit Edilen Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dâhil)" veya "Serbest Meslek Erbabıyım. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dâhil)" satırlarından birini seçerek matrah artırımında bulunması gerekmektedir.
Mükellefin beyan ettiği kira ve ücret geliri üzerinden hesaplanan artırım tutarı 375.000 TL, ilgili dönem için bilanço esasına göre belirlenen ticari kazanç ve serbest meslek erbabı için geçerli asgari tutar 63.700 TL'nin üzerinde olduğundan artırıma fiilen beyan edilen 375.000 TL esas alınmış ve yine gelir vergisi beyannamesi verilmiş olmasına rağmen yüzde 15 yerine yüzde 20 oranı esas alınmıştır.
Örnek 9
Bu örnekte, 2019 takvim yılı için vermiş olduğu yıllık gelir vergisi beyannamesinde 140.000 TL gayrimenkul sermaye iradı (kira) beyan eden mükellef, bu geliri yanında ücret geliri yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmak istememektedir.
Mükellefin vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmaması için "Diğer Gelir Unsurlarının Biri veya Birkaçı Nedeniyle Beyanname Veren Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Diğer Gelir Unsurları İle Birlikte Basit Usulde Ticari Kazanç veya GMSİ Elde Eden Mükellefler Dâhil)" satırını seçerek matrah artırımında bulunması gerekmektedir.
Mükellefin beyan ettiği kira geliri üzerinden hesaplanan artırım tutarı 28.000 TL, birden fazla gelirler (başka bir deyişle işletme hesabına göre belirlenen ticari kazanç) için geçerli asgari artırım tutarı 37.500 TL'nin altında olduğundan, hesaplamaya asgari matrah tutarı esas alınacaktır. Mükellef bu şekilde matrah artırımında bulunduğunda, gayrimenkul sermaye iradı yanında ücret geliri, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlar yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmayacaktır.
Bu örnekte de beyanname verilmiş olmasına rağmen yüzde 20 oranı ile ödenecek vergi hesaplanmıştır.
Örnek 10
2019 takvim yılı için vermiş olduğu yıllık gelir vergisi beyannamesinde 160.000 TL gayrimenkul sermaye iradı (kira geliri) beyan mükellef, bu gelirinin yanında ticari kazanç ve menkul sermaye iradı yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmak istememektedir.
Mükellefin vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmaması için öncelikle bağlı bulunduğu vergi dairesinde ticari kazanç yönünden (0001 kodunda) mükellefiyet kaydı açtırması ve ardından "Ticari veya Zirai Kazancı İşletme Hesabı Esasına Göre Tespit Edilen Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dahil)" satırını seçerek matrah artırımında bulunması gerekmektedir.
Mükellefin beyan ettiği kira geliri üzerinden hesaplanan artırım tutarı 32.000 TL, ilgili yıl için ticari veya zirai kazancı işletme hesabı esasına göre tespit edilen gelir vergisi mükellefleri için belirlenen 37.500 TL'lik asgari tutarın altında olmasından dolayı, hesaplamaya asgari matrah tutarı esas alınacaktır. Mükellef bu şekilde matrah artırımında bulunursa gayrimenkul sermaye iradı yanında işletme hesabı esasına göre tespit olunan ticari ve zirai kazanç, ücret geliri, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlar yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmayacaktır.
Örnek 11
2020 takvim yılı için vermiş olduğu yıllık gelir vergisi beyannamesinde 500.000 TL gayrimenkul sermaye iradı beyan eden mükellef bu gelirinin yanında ticari kazanç ve serbest meslek kazancı yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmak istememektedir.
Mükellefin, vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmaması için öncelikle bağlı bulunduğu vergi dairesinde ticari kazanç veya serbest meslek kazancı yönünden (0001 kodunda) mükellefiyet kaydı açtırması ve ardından "Ticari veya Zirai Kazancı Bilanço Esasına Göre Tespit Edilen Gelir Vergisi Mükellefiyim. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dâhil)" veya "Serbest Meslek Erbabıyım. (Beyana tabi diğer gelir unsurları bulunanlar dâhil)" satırlarından birini seçerek matrah artırımında bulunması gerekmektedir.
Mükellefin beyan ettiği kira geliri üzerinden hesaplanan artırım tutarı 75.000 TL, ilgili yıl için ticari veya zirai kazancı işletme hesabı esasına göre tespit edilen gelir vergisi mükellefleri için belirlenen 63.700 TL'lik asgari tutarın üstünde olduğundan, hesaplamaya beyan edilen tutar esas alınacaktır. Mükellef bu şekilde matrah artırımında bulunursa, gayrimenkul sermaye iradının yanında diğer tüm gelir unsurları yönünden de vergi incelemesi ve tarhiyata muhatap olmayacaktır.
Eleştirilerim…
Eleştirilere geçmeden önce ticari kazanç veya serbest meslek kazancı için matrah artırımı yapabilmek için açtırılan sürekli vergi mükellefiyetlerinin hemen kapatılabileceğini belirtmek isterim.
İki konuda eleştirim var rehbere:
- Özellikle ticari kazanç veya serbest meslek kazancı yönünden beyanda bulunmamış mükellefler bu gelir türlerinden dolayı matrah artırmak istediklerinde başka gelirler dolayısıyla beyanname vermemişlerse sorun yok, ilgili dönemler için bu kazançlara yönelik belirlenen asgari tutarlar üzerinden artırımda bulunabiliyorlar. Eğer bu durumdaki kişiler, kira veya başka gelirleri dolayısıyla beyanname vermişlerse, artırıma asgari tutarlardan az olmamak üzere verdikleri beyannamelerde beyan edilen matrahlar üzerinden hesaplanan artırım tutarlarının dikkate alınması isteniyor. Bunun haksız sonuçlar doğurduğuna inanıyorum. Özellikle çok yüksek kira gelirleri veya ücretler için beyanname verenler yönünden bu yaklaşım mağduriyet yaratıyor.
- Yukarıya aldığım örneklerin tümünde yıllık beyanname verilmiş olmasına rağmen artırımda bulunulan gelirler yönünden beyannameye dahil edilmiş bir gelir bulunmamasından dolayı yüzde 15 yerine yüzde 20 vergi hesaplanması öngörülüyor. Bunun da haksız olduğunu düşünüyorum. Çünkü bu durumdaki kişiler beyanname vermişlerdir. Bu beyan yok sayılıyor. Bir de bu kişilerin artırımda bulundukları gelirler yönünden gelir elde ettikleri ve bunları beyan etmedikleri varsayılıyor. Bu da her durumda geçerli değil, çünkü bu artırımı önlem amacıyla yapanlar var.
Normal süresinde beyanname verildikten sonra pişmanlıkla veya kanuni süresinden sonra kendiliğinden beyanname verilmesi yüzde 15 oranının uygulanmasına engel değil. Yukarıdaki örneklerde de beyanname veriliyor, neden engel görüldüğünü anlayamıyorum. Erdoğan Sağlam
