I- GİRİŞ

Hizmet akdi ile çalışan 4/1-a (SSK) sigortalılarına, işverenleri tarafından işten ayrılma nedenine bağlı olarak işten çıkış kodu verilmektedir. Bu işten çıkış kodları işçilerin sigorta hizmet cetvellerinde gösterilmektedir.

İşten ayrılan işçinin, başka bir yerde işe girerken, kamuda görev alırken veya birtakım hakları elde ederken (örneğin işsizlik maaşı almak için kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması gerekmektedir) önceki işyerinde işten ayrılma nedeni büyük önem arz etmektedir.

Bu nedenle, biz bu makale çalışmamızda SGK işten çıkış kodlarıyla ilgili genel bilgiler verip yanlış, hatalı veya gerçeğe aykırı olarak verilen SGK işten çıkış kodlarıyla ilgili düzeltmelerin nasıl yapılacağını açıklamaya çalışacağız.

II- SGK İŞTEN ÇIKIŞ KODLARIYLA İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR

SGK işten çıkış kodlarıyla ilgili açıklamalar, SGK’nın 22.02.2013 tarihli ve 2013/11 sayılı Genelgesinin birinci kısım altıncı bölümünde yer almaktadır.

Söz konusu genelgedeki bilgiler incelendiğinde, 4/1-a sigortalılarının işten ayrılış nedenleri, 5510 sayılı Kanun, 1475 sayılı Kanun’un 14. maddesi, 4857 sayılı İş Kanunu ile 4447 sayılı Kanun’un “İşsizlik ödeneğine hak kazanmanın şartları” başlıklı 51. maddesine uygun olarak kodlandığı ve düzenlendiği görülmektedir.

Örnek olarak, 4857 sayılı Kanun’un 11. maddesinde, belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine dair hükümler yer almaktadır. SGK da 2013/11 sayılı genelgesindeki işten ayrılış nedenlerine “kod 5” olarak “5- Belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi” açıklamasını koymuştur.

Başka bir örnek vermek gerekirse, 4857 sayılı Kanun’un 120. maddesi delaletiyle 1475 sayılı Kanun’un 14. maddesinde muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle iş akdinin feshedilebileceği belirtilmiş, SGK da 2013/11 sayılı genelgesindeki işten ayrılış nedenlerine “kod 12” olarak “12- Askerlik” açıklamasını koymuştur.

Yani burada ifade etmek istediğimiz husus, SGK işten çıkış kodlarının SGK tarafından ortaya atılan bir sistem veya düzenleme olmadığı, iş akdinin sona erme nedenlerine göre ilgili Kanunlara göre belirlendiğidir. 

2013/11 sayılı Genelgenin birinci kısım altında bölümü ile 2021/9 sayılı genelgedeki bilgilere göre, işten çıkış kodu sayısının en son toplam 47([1]) olduğu anlaşılmaktadır. SGK tarafından uygulanmakta olan işten çıkış kodlarına genel olarak baktığımızda, kod sayısının gün geçtikte arttığı ve detaylandırıldığı görülmektedir.

Örnek olarak; işten ayrılış bildirgesine idari para cezası([2]) verilmesi uygulamasına 5838([3]) ve 6283([4]) sayılı Kanunlarla 01.08.2009 tarihinden itibaren geçilmiştir. SGK’da bu uygulamaya paralel olarak işten çıkış kodlarını detaylandırmıştır.

Buna göre; 01.08.2009 tarihinden önce sigortalı işten ayrılış bildirgesi ve aylık prim hizmet belgesinde yer alan “6” numaralı işten çıkış kodu olan “iş sözleşmesinin haklı nedenlerle işçi tarafından feshi” ve “7” numaralı işten çıkış kodu olan “iş sözleşmesinin haklı nedenlerle işveren tarafından feshi” nedenleri kaldırılmıştır. Bunların yerine, 4857 sayılı Kanun’un 24 ve 25. madde hükümleri gözönüne alınarak; “23- İşçi tarafından zorunlu nedenle fesih”, “24- İşçi tarafından sağlık nedeniyle fesih”, “25- işçi tarafından işverenin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle fesih”, “26- Disiplin kurulu kararıyla fesih”, “27- İşveren tarafından zorunlu nedenlerle ve tutukluluk nedeniyle fesih”, “28- İşveren tarafından sağlık nedeniyle fesih”, “29- İşveren tarafından işçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle fesih” olarak detaylandırılıp düzenlenmiştir.

Benzer şekilde, SGK’ya işten çıkış nedeni olarak bildirilen “29 kodu” yani “işveren tarafından işçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih” kodu, pandemi nedeniyle getirilen işçi çıkarma yasaklarına girmemektedir. Bu nedenle, özellikle son zamanlarda, gerçeğe aykırı olarak işten çıkış koduna “29” yazanların sayısı da artmıştır. SGK ise, bu konuda 01.04.2021 tarihli ve 2021/9 sayılı genelge çıkarmıştır. Bu genelgede, suiistimal edilen “29” No.lu işten çıkış kodu kaldırılmış, bunun yerine “42”, “43”, “44”, “45”, “46”, “47”, “48”, “49”, “50” numaralı kodlar eklenmiştir. Eklenen bu 9 adet yeni işten çıkış koduyla işveren tarafından işçinin iş akdini işverenin haklı gerekçelerle fesih koşulları detaylandırılmıştır. Örneğin, yüz kızartıcı bir suç olan işyerinde hırsızlık yapmak “46” kod numarasıyla ayrı bir işten çıkış nedeni sayılmıştır.

Görülen o ki, uygulamada ortaya çıkan sorunlar ve ihtiyaçlar nedeniyle, SGK’nın işten çıkış kodları duruma göre kaldırılmakta, değiştirilip güncellenebilmektedir.

III- YANLIŞ, HATALI VE GERÇEĞE AYKIRI SGK İŞTEN ÇIKIŞ KODLARININ DÜZELTİLMESİ 

5510 sayılı Kanun kapsamındaki 4/1-a sigortalılarının (SSK) sigortalılıkları, hizmet akdinin sona erdiği tarihten itibaren sona ermektedir. Sigortalılığı bu şekilde sona erenlerin 5510 sayılı Kanun’un 9. maddesi gereğince işverenleri tarafından işten ayrıldığı tarihi takip eden on gün içinde SGK’ya sigortalı “işten ayrılış bildirgesi” ile e-Sigorta yoluyla bildirilmesi gerekmektedir.

İşten ayrılış bildirgesinde; sigortalının meslek adı ve kodu, sigortalının işten ayrılış tarihi ve nedeni ile sigortalının işten ayrıldığı aydaki ve bir önceki aydaki kazancı gibi bilgiler yer almaktadır.

SGK’nın 2013/11 sayılı genelgesinin birinci kısım altıncı bölümünde, işten ayrılış bildirgesinde yer alan; meslek adı ve kodu, kazanç, işten ayrılış tarihi ve nedeni (işten çıkış kodu) bilgilerinin işten ayrılış tarihinden itibaren 10 gün içinde düzeltilip, değiştirilebileceği ve bildirge iptali yapılabileceği belirtilmektedir.

SGK’nın 2013/11 sayılı genelgesinin birinci kısım altıncı bölümünde, SGK tarafından kabul edilmeyen veya geçersiz sayılan sigortalı işten ayrılış bildirgesinin, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin (SSİY) 103. maddesinin beşinci fıkrası gereği SGK tarafından re’sen düzenleneceği ifade edilmiştir.

SGK’nın 2013/11 sayılı genelgesinin birinci kısım altıncı bölümünün “3” madde numaralı kısmında ise, SGK işten çıkış kodlarıyla ilgili düzeltmeler konusunda daha özel ve somut bilgiler verilmiştir. Şimdi bu “3” madde numaralı kısımda yer alan ifadeleri özetle açıklamaya çalışalım.

a)İşten çıkış kodları, sigortalı işten ayrılış bildirgesiyle birlikte SGK’ya bildirilmektedir. İşçinin işten çıkış kodu, sigortalı işten ayrılış bildirgesinin SGK’ya verildikten sonra 10 gün içinde e-Sigorta yoluyla silinip güncellenebilmektedir.

b)10 günlük süre geçirildikten sonra da iş kolu kodunun değiştirilmesi için işverenlerce SGK’ya yazılı olarak talepte bulunulabilir.10 günlük süre geçirildikten sonra değiştirilmesi, düzeltilmesi ve silinmesi/güncellenmesi istenen iş kolu kodlarıyla ilgili SGK tarafından işlem yapılabilmesi için, işverenin SGK’ya sunduğu belgelerdeki işten ayrılış tarihi, aylık prim ve hizmet belgesindeki bildirimler ile diğer ilgili evrakların şüphe ve tereddüte yer vermeyecek şekilde olması ve işveren beyanıyla uyumlu olması gerekmektedir.

c)İşten çıkış kodu 10 günlük süre geçirildikten sonra düzeltilen işçilerin, işsizlik sigortası ödeneği alma hakları bulunmaktadır.Bu nedenle, kod düzeltmesi yapılanlardan işsizlik sigortası ödeneği almak isteyenlerin somut belgelerle (düzeltilen işten ayrılış bildirgesi, ihbar veya kıdem tazminatının ödendiğini gösterir bordro veya banka dekontu vs.) İŞKUR’a müracaat etmeleri gerekmektedir.

d)SGK işten ayrılış kodları değişikliği, işveren veya işçi tarafından SGK’dan talep edilebilir. Ancak, işçi tek başına işten çıkış kodu değişikliği talep ederse, bu talebi SGK tarafından geçersiz sayılmaktadır.İşçinin SGK işten çıkış kodu değişikliği yapılabilmesi için işverenle birlikte SGK’ya müracaat etmesi gereklidir. İşçinin iş kolu kodu değişikliğini işverenle birlikte yapması halinde dahi, düzeltilmesi istenen işten ayrılış nedenine yönelik talepleri buna ilişkin kayıt ve belgelerin SGK’ya ibraz edilmesi halinde mümkün olabilmektedir.  

e)İş kolu kodunu değiştirmek için tek başına SGK’ya müracat edenler veya işverenle birlikte SGK’ya müracaat ettiği halde SGK tarafından iş kolu kodu değiştirilmeyen işçiler, SGK’dan red yazısı gelince, iş kolu kodu değişikliklerini önce 12.10.2017 tarihli ve 7036 sayılı Kanun’un([5]) 2. ve 4. maddeleri gereği dava şartı olan arabulucuya başvurarak, arabulucuda çözüm bulunamazsa iş mahkemelerine dava açarak sağlayabilirler.

IV- SONUÇ

5510 sayılı Kanun’un 9. maddesi gereği, işçinin işten çıkışı, işten ayrıldığı tarihi takip eden on gün içinde SGK’ya “işten ayrılış bildirgesi” ile e-Sigorta yoluyla bildirilmesi gerekmektedir. İşten ayrılış bildirgesinde işçinin işten çıkış nedeni (işten çıkış kodu) yazılmak zorundadır.

Bazı durumlarda, işçinin işten çıkış kodu sehven, hata ile veya bilinçli olarak gerçeğinden farklı yazılabilmektedir. Bu gibi iş kolu kodu yanlışlıklarının nasıl düzeltileceği SGK’nın 2013/11 sayılı genelgesinin birinci kısım altıncı bölümü ile 01.04.2021 tarihli ve 2021/9 sayılı genelgesinde izah edilmiştir.

Her iki genelgeye göre, değiştirilmek istenen iş kolu kodları e-bildirge üzerinden, işçinin işten ayrılış tarihinden itibaren 10 gün içinde istenilen şekilde düzeltilip güncellenebilmektedir. 10 günlük süre geçirildikten sonra yapılacak iş kolu kodu değişikliklerinin ise, işverence SGK’ya yazılı olarak talepte bulunulup, SGK’nın değişiklik talebini uygun görmesi halinde yapılabilmektedir.

İşçinin tek başına SGK’ya müracaat ederek idari yoldan iş kolu kodu değişikliği yaptırması mümkün değildir. İşçinin işverenler birlikte müracaat etmesi gereklidir.

İş kolu kodu değişikliği SGK’ya müracaat edilmesine rağmen gerçekleşmeyen kişiler, önce arabulucuya, buradan sonuç alınamaz ise, iş mahkemelerine dava açarak mahkeme sonucuna göre iş kolu kodlarını değiştirmeleri mümkündür. 

Derda AKCAN*

E-Yaklaşım / Temmuz 2021 / Sayı: 343

*  Sosyal Güvenlik Uzmanı

[1] Her ne kadar SGK’nın 2013/11 sayılı genelgesi ile 2021/9 sayılı genelgesinde toplamda 50 adet işten çıkış kodu gözükse de, “6”,  “7” ve “29” nolu işten çıkış kodları listeden çıkarılmıştır.

[2] 5510 sayılı Kanun’un 102/j maddesi gereği, işten çıkış tarihinden itibaren 10 gün içinde işten ayrılış bildirgesini SGK’ya vermeyen işverenlere brüt asgari ücretin onda biri oranında İPC uygulanmaktadır.

[3] 28.02.2009 tarihli ve 27155 (Mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[4] 08.03.2012 tarihli ve 28227 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[5] 25.10.2017 tarihli ve 30221 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.