Mükellefin beyanına vergi idaresinin güveni esas olmakla beraber matrahın doğru hesabının ve zamanında ve doğru olarak beyan edilip edilmediğinin kontrolü de gereklidir. Bu kontrol beyan eden mükellef veya vergi sorumlusu tarafından şüphe üzerine yapılabileceği gibi, Vergi Usul Kanunu düzenlemeleri çerçevesinde vergi incelemesine yetkili olanlarca da yapılabilir. İncelemelerde vergi kaybına(vergi ziyaı) yol açan bir durumun varlığı halinde ceza kesilmesi gereği ortaya çıkar
Vergi Usul Kanunu’nda mükellefler adına kesilen cezaları, bazı hallerde, indirimli ödeme imkanı sağlanmıştır. 7.12.2019 tarihinde yürürlüğe giren7194 Sayılı Kanun’la vergi mükelleflerine tanınan cezalarda indirim imkanları daha da genişletilmiştir.
Vergi ziyaı ve kesilebilecek ceza
Vergi Usul Kanunu’nun 341’inci maddesinde; Vergi ziyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesini ifade eder.
Vergi ziyaı halinde kesilecek ceza, kanunun 344’üncü maddesinde belirlenmiştir. Buna göre, “341’inci maddede yazılı hallerde vergi ziyaına sebebiyet verildiği takdirde, mükellef veya sorumlu hakkında ziyaa uğratılan verginin bir katı tutarında vergi ziyaı cezası kesilir.
Vergi ziyaına 359’uncu maddede yazılı fiillerle sebebiyet verilmesi halinde bu ceza üç kat, bu fiillere iştirak edenlere ise bir kat olarak uygulanır. Vergi incelemesine başlanılmasından veya takdir komisyonuna sevk edilmesinden sonra verilenler hariç olmak üzere, kanuni süresi geçtikten sonra verilen vergi beyannameleri için bu madde uyarınca kesilecek ceza yüzde elli oranında uygulanır.’’ Mükellefin izaha davet edilmesi dolayısıyla kesilecek vergi ziyaı cezası ise verginin %20’sidir.
Vergi idaresince ceza kesilmesi ve indirimler
Vergi ziyaı olduğunun vergi idaresince tespit edilmesi halinde Kanun’un 344.ncü maddesinde belirlenen vergi ziyaı cezası uygulanacaktır. Ayrıca Vergi Usul Kanunu’nun defter tutma ve belge düzenine ilişkin hükümlerine uyulmaması halinde, Kanun’un 352-357.nci maddelerinde belirlenen usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları da kesilecektir.
İdarece kesilen cezaların ödenecek miktarı konusunda idare ile uzlaşma yoluna gidilmesi, cezalarda Kanun’un tanıdığı indirim imkanından yararlanılması veya yargı yoluna baş vurulması vergi mükelleflerinin baş vurabileceği yollardır.
7194 Sayılı Kanun’un 27’nci maddesi ile Vergi Usul Kanunu’nun 379.uncu maddesi yeniden düzenlenerek yargı yoluna baş vurulmuş olması halinde de kanun yolundan vaz geçme durumunda davanın seyrine göre vergi ve cezalarda yeni indirim imkanları sağlanmıştır.
Vergi Ziyaı Cezası, Usulsüzlük ve Özel Usulsüzlük Cezalarında İndirme(Madde 376)
7194 Sayılı Kanun’la yapılan değişiklikle vergi cezalarında indirimle ilgili Kanun’un 376.ncı maddesi yeniden düzenlenmiş vergi cezalarının %50 sinin maddede belirtilen şartlara uyulması şartıyla indirimine imkan tanınmıştır. İndirim için cezanın ilk defe kesilmesi ile 2.nci veya 3.ncü defa kesilmesinin önemi kalmamıştır. Uzlaşılan vergi ve cezanın kanuni süresinde ödenmesi şartıyla üzerinde uzlaşılan cezanın da %25 inin indirilmesi hükmü getirilmiştir. Maddeye göre, mükellef veya vergi sorumlusu;
1- İkmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergi veya vergi farkını ve vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının yarısını ihbarnamelerin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde ilgili vergi dairesine baş vurarak vadesinde veya Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında kanunda belirtilen türden teminat göstererek vadenin bitiminden itibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirirse kesilen cezanın yarısı uygulanır.
2- Uzlaşmanın vaki olması durumunda, üzerinde uzlaşılan vergiyi veya vergi farkını ve vergi ziyaı cezasının %75’ini bu kanunun ek 8.nci maddesinin birinci fıkrasının(1)numaralı bendinde yer alan ödeme süreleri içinde öderse üzerinde uzlaşılan cezanın %25’i indirilir.
Mükellef veya vergi sorumlusu ödeyeceğini bildirdiği vergi ve vergi cezasını yukarıda yazılı süre içinde ödemez veya dava konusu yaparsa bu madde hükmünden faydalandırılmaz.
Yukarıdaki hükümler vergi aslına tabi olmaksızın kesilen usulsüzlük cezaları hakkında da uygulanır.
Uzlaşmalarda, tarh edilecek vergi ve kesilecek cezada indirim yapılması mümkündür. Uzlaşılan vergi ve vergi ziyaı cezasının kanuni sürelerde ödenmesi halinde Kanun’un 376.ncı maddesine göre vergi ziyaı cezasının %25’i ayrıca indirilir.
Kanun Yolundan Vazgeçme Halinde Vergi ve Cezalarda İndirim
Vergi Usul Kanunu’nun 379’ncu maddesi 7194 Sayılı Kanun’un 26’ncı maddesiyle yeniden düzenlenerek ihtilaf konusu yapılarak yargıya başvurulan vergi ve ceza tarhiyatları için vergi mükelleflerine davalardan vaz geçmeleri halinde, maddede belirtilen şartlarla önemli indirim imkanı sağlanmıştır.
Vergi/ceza ihbarnamesine karşı süresinde açılan davalarda, vergi mahkemesince verilen istinaf yolu açık kararlar ile bölge idare mahkemesince verilen temyiz yolu açık kararlarda (Danıştay’ın bozma kararı üzerine verilen kararlar hariç);
1. Kaldırılan vergi tutarının %60'ı, tasdik edilen vergi tutarının tamamı ile tasdik edilen vergi tutarına ilişkin vergi ziyaı cezasının %75'i,
2. Bağlı olduğu vergi aslı dava konusu yapılmayan veya 359’uncu maddede yazılı fiillere iştirak nedeniyle kesilen vergi ziyaı cezaları ile usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının kaldırılan tutarının %25'i ve tasdik edilen tutarının %75'i,tahakkuk ettirilir. Geriye kalan tutarın tahakkuk ve tahsilinden vaz geçilir.
Vaz geçme dilekçesi verilmesi ve süresinde ödeme gereği ve ek %20 indirim
Mükellef için geçerli olan kanun yoluna başvuru süresi içerisinde, dava konusu vergi ve/veya vergi cezalarının tümü için kanun yolundan vazgeçildiğine ilişkin dilekçenin ilgili vergi dairesine verilmesi şartıyla kanun yolundan vazgeçme dilekçesinin verildiği tarih itibarıyla başkaca bir işleme gerek kalmaksızın yukarıda belirtilen vergi ve ceza tutarları tahakkuk eder.
Bu şekilde tahakkuk eden tutarlar tahakkuk tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. Bu maddeye göre tahakkuk eden vergi ve/veya vergi cezalarının %80'inin, hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte bu sürede tamamen ödenmesi şartıyla, vergi ve ceza tutarından %20 oranında indirim yapılır. Şu kadar ki, tasdik edilerek tahakkuk eden vergi tutarında indirim yapılmaz. İndirim hükmünden yararlanılabilmesi için dava konusu yapılan ve bu maddeye göre tahakkuk eden vergi ve/veya vergi cezaları ile gecikme faizlerinin birlikte bu fıkra kapsamında ödenmesi şarttır.
Kanun yolundan vazgeçme tarihi ve idarece yapılacak diğer işlemler
Kanun yolundan vazgeçme dilekçesi vergi dairesince ilgili yargı merciine gönderilir ve bu dilekçenin vergi dairesine verildiği tarih kanun yolundan vazgeçme tarihi olarak kabul edilir. Kanun yolundan vazgeçilmesi hâlinde idarece de ihtilaf sürdürülmez. Kanun yolundan vazgeçildiği hâlde istinaf veya temyiz yoluna başvurulması durumunda ise bu başvurular incelenmez.
Kanun yolundan vazgeçilen vergi ve vergi ziyaı cezası için bu maddeye göre yapılan tahakkuktan önce ödenen gecikme faizi ve gecikme zammı da dâhil tutarlar, bu madde hükmüne göre ödenecek tutarlara mahsup edilir.
Bu madde uyarınca istinaf ve temyiz yolundan vazgeçilen davaya ilişkin kararlarda hükmedilen yargılama giderleri, avukatlık ücretleri ve fer'ileri karşılıklı olarak talep edilmez ve bu alacaklar için icra takibi yapılamaz. Akif Akarca/Dr. Mehmet Şafak
