Buluş yapan çalışan, yaptığı buluşu açıklamalı olarak işverenine bildirmekle yükümlü. İşveren de ‘patent’ ya da ‘faydalı model’ belgesi olan buluş için, belgelerin geçerli olduğu süre çalışana ödeme yapmalı

Yönetmelik hükümleri yol gösteriyor

Çalışma hayatında soru işareti yaratan konulardan biri de çalışanların buluş yapmaları durumunda işverenin bu buluşun bedelini ödeyip ödemeyeceği. Bu anlamda, özellikle yüksek katma değer yaratan sektörlerde yüksek nitelikli işgücü tarafından yapılan ve işverenin kârlılık düzeyini önemli ölçüde etkileyen buluşların bedelinin ödenmesi işveren ve çalışan arasında ihtilafa yol açabiliyor. İki yıl önce çıkan, Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara Dair Yönetmelik ile buluşlar için çalışanlara ödenmesi gereken bedel ve uyuşmazlık durumunda başvurulacak hukuki süreçlere ilişkin adımlara ilişkin usul ve esaslar belirlenmiş durumda.

Bildirimde nasıl olduğu açıklanmalı

Yönetmeliğe göre, buluş yapan çalışanın, teknik problemi, çözümünü ve hizmet buluşunu nasıl gerçekleştirdiğini bildiriminde açıklaması zorunlu. Ayrıca, buluşun daha iyi açıklanması açısından gerekli diğer bilgi ve belgeleri de vermesi gerekiyor.

Buluş yapan çalışan, bildiriminde, kendisine işiyle ilgili olarak verilen yazılı ve sözlü talimatları, yararlanmış olduğu işletme deneyim ve çalışmalarını, varsa buluşun gerçekleşmesinde katkısı olan diğer çalışanları, bu çalışanların katkılarının türünü ve kapsamını ve ayrıca kendisinin ve diğer çalışanların buluştaki katkı paylarını belirtmek zorunda.

Bildirimde bulunmayan çalışan zarardan sorumlu

Diğer taraftan, çalışanın belirtildiği şekilde bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle işveren aleyhine doğan zararlardan sorumluluğu var. Bu açıdan, işverene bildirimde bulunulmaksızın hizmet buluşuna ilişkin patent başvurusu yapılması veya patent alınması halinde, patent başvurusu sahibine veya patent sahibine karşı dava açılabiliyor.

Anlaşmazlık olursa tahkim yolu açık

Tarafların anlaşamaması halinde uyuşmazlık tahkim yoluyla çözümleniyor. Çalışan ve işverenin, yönetmelik hükümlerine göre ödenecek bedelin miktarı ve ödenme şekli üzerinde, işveren hizmet buluşu üzerinde tam hak talebinde bulunmuşsa patent veya faydalı model verildiği tarihten, kısmi hak talebinde bulunmuşsa işverenin buluştan yararlanmaya başladığı tarihten itibaren iki ay içinde anlaşamamaları halinde uyuşmazlığın yönetmelikteki hesaplamalar kapsamında tahkim yoluyla çözümlenmesi söz konusu.

Yazılı şekilde tahkim sözleşmesi bulunma şartı aranmaksızın Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun tahkime ilişkin hükümleri uygulanıyor. Yabancılık unsuru taşıyan ihtilaflarda ise Milletlerarası Tahkim Kanunu dikkate alınmakta.

Diğer taraftan, çalışan ve işverenin iş ilişkisinin, patent veya faydalı model verilmeden önce sona ermiş olması halinde, yönetmelik hükümlerine göre ödenecek bedelin miktarı ve ödenme şekli üzerindeki uyuşmazlıkların çözümünde yukarıdaki hükümler geçerli. Çalışan ile işveren arasında ve çalışanların kendi arasında doğan uyuşmazlıklar tahkim yoluyla çözümlenmekte. Ayrıca, tarafların tahkim yoluna başvurmadan önce uyuşmazlığı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kapsamında da çözmeleri mümkün.

Yeni buluş işverene acil olarak ve yazılı belge ile bildirmeli

Yönetmelik gereğince, çalışan, bir buluş yaptığında, buluşunu yazılı olarak ve geciktirmeksizin işverene bildirmekle yükümlü. Bildirim, işveren tarafından belirlenen birim yetkilisine ya da yetkilendirme yapılmamışsa buluşu yapan çalışanın birim yetkilisine, varsa işveren tarafından bildirimin yapılmasına ilişkin belirlenmiş usul ve esaslara göre yapılması gerekiyor. Buluş birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse bu bildirim birlikte yapılabiliyor. İşverenin de bu bildirimi kaydetmesi ve bildirimin kendisine ulaştığı tarihi, bildirimde bulunan kişi veya kişilere geri bildirimde bulunması gerekiyor.

Buluşun bedeli için 3 kriter çok önemli
Hizmet buluşunun birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmiş olması durumunda, bedel ve bedelin ödeme şekli, yukarıda belirtilen esaslar doğrultusunda her bir çalışan için ayrı ayrı belirleniyor.

Asgari ücretin katlarına denk gelen katsayılarla hesaplanır

Aksi yönde karar yoksa bedel, işletmenin buluştan elde ettiği kazancın muhasebeleştirildiği dönemdeki net asgari ücret miktarının katlarına denk gelen katsayılar dikkate alınarak hesaplanıyor. Bedelin yıllık dönemler halinde ödenmesi gerekiyor. Buluşun birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmiş olması halinde her bir çalışan için ödenecek bedel, çalışanın kendi buluş grubuna göre verilen katsayılara göre hesaplanan bedel miktarı ile çalışanın kendi katkı payı çarpılarak bulunuyor.

Bedelin hesabında esas alınan süre, patent hakkının sona ermesiyle son bulur. Patentin hükümsüzlüğünün ileri sürülmesi halinde, işverenin bedel ödeme yükümlülüğü, yargı merciinin patentin hükümsüzlüğüne ilişkin kesinleşmiş kararına kadar devam ediyor. Ancak patent hakkının ekonomik etkisi işverenin bedel ödeme yükümlülüğünü kaldıracak ölçüde kaybolmuşsa çalışanın bedel talebinde bulunması söz konusu değil. Cem Kılıç

http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/cem-kilic/bulus-yapan-calisana-bedel-odenir-mi-6067754