I- GİRİŞ
Bilindiği üzere aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken veya yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’nun 46. maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı 82. maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun() 4\1-a bendi yani SSK kapsamında sigortalı sayılmışlardır(). Yazımız işletmelerde çalışan aday çırak, çırak ve öğrencilerin sosyal güvenliği ile belge verme yükümlülüğünün kimler tarafından verildiği ve söz konusu belgelerin verilmemesi halinde uygulanacak olan idari para cezaları üzerine olmuştur.
II- PPİM ORANLARI VE ÖDEME YÜKÜMLÜĞÜ
Personel sayısı on ve daha fazla olan işletmeler, çalıştırdıkları personelin yüzde beşinden az yüzde onundan fazla olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitim yaptırma yükümlüğü bulunmaktadır(). Aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim görenler ile meslek liselerinde staja tâbi tutulan öğrenciler için Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar, yükseköğrenim sırasında staja tâbi tutulan öğrenciler için öğrenim gördükleri yükseköğretim kurumları prim ödeme yükümlüsüdürler(). Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda işletmelerde staj gören öğrencilerin prime esas kazançlarının ilgili kanunlarında öngörüldüğü şekilde belirleneceği hüküm altına alınmıştır(). Bu itibarla 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda, anılan kapsamda staj gören öğrencilerin yaşlarına uygun asgari ücretin % 50’si üzerinden hesaplanmakta olan sigorta primleri Bakanlık veya mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarının bağlı olduğu üniversitelerin bütçelerine konulan ödenekle karşılanacağı belirtilmiştir. Staj gören öğrenciler için genel sağlık sigortası primi ödenmemekte iken, sadece 6111 sayılı Kanunla bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında olmayan stajyer öğrencilerde genel sağlık sigortalısı sayılmıştır(). Aday çırak, çırak ve meslekî eğitim gören öğrencilerin yaşlarına uygun asgari ücretin % 50’si üzerinden bakmakla yükümlü olunanlar için % 1, bakmakla yükümlü olunmayanlar için % 6 oranında prim alınmaktadır. Bu oranın % 1’i kısa vade sigorta kollarından olan iş kazası ve meslek hastalığı primini, % 5’i ise sağlık hizmeti olmayan öğrenciler için genel sağlık sigortası prim oranından oluşmaktadır.
III- SGK’YA BELGE VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Aday çırak, çırak veya mesleki ve teknik eğitim okulu öğrencilerini çalıştıran işletmeler velisi vasisi veya reşit ise kendisi ile sözleşme yapmak zorundadır. Bu kapsamda staj gören öğrencilerin işe giriş ve çıkışlarına ait bildirgeler ile aylık prim hizmet belgeleri Millî Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullarınca yapılmakta olup, sözleşme yapan işletmelerin mesleki eğitim alacak olan öğrenciler için sosyal güvenlik kurumuna herhangi bir bildirim yükümlüğü bulunmamaktadır. Yine yükseköğrenim sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrencilere ait Kurum’a verilmesi gereken belgelerin ise öğrenim gördükleri yükseköğretim kurumlarınca yerine getirildiğinden işletmelere anılan belgelerin geç verilmesinden dolayı idari para cezası uygulanmamaktadır.
Mesleki eğitime veya zorunlu staja başladıkları tarihten itibaren stajyer öğrenciler Kanun’un 4\1-a bendi kapsamında sigortalı sayıldığından hizmet akdine tabi çalışanlarda olduğu gibi anılan öğrenciler içinde işe başlatılmadan önce işe giriş bildirgelerinin Kuruma bildirilmesi gerekmektedir. Sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süre içerisinde verilmemesi, yasal süre içinde verilmekle birlikte Kurumca belirlenen şekle ve usule uygun verilmemesi, internet-elektronik veya benzeri ortamda gönderilmesi zorunlu tutulduğu halde anılan ortamda gönderilmemesi halinde her bir bildirge için aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. Bildirgenin yasal süresi geçtikten sonra ilgililerce kendiliğinden 30 gün içinde verilmesi ve söz konusu cezaların ilgililerce, yapılacak tebligat tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödenmesi halinde ise ceza dörtte bir oranına uygulanmaktadır. Ancak mahkeme kararına, Kurum’un denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelere ya da kamu idarelerinden alınan belgelere istinaden düzenlenen işe giriş bildirgelerinde ise iki asgari ücret tutarında ceza uygulanmaktadır().
Yine 3308 sayılı Kanun’da belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okuyanlar, yükseköğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrencilerin sigortalılığı eğitim veya öğretimlerinin/staj sürelerinin bittiği tarihten itibaren sona erer. Bu tarih, eğitim ve öğretim gördükleri kurumlarca on gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile Kurum’a bildirilmesi gerekmektedir. Sigortalı işten ayrılış bildirgesinin yasal süresi içerisinde verilmemesi halinde her bir stajyer ve öğrenci için asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanır().
Verilmesi gereken ek veya aylık prim ve hizmet belgesini, SGK tarafından belirlenen şekilde ve usulde vermeyenler ya da internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu halde belirlenen süre içinde anılan ortamda göndermeyenler;
· Belgenin asıl olması halinde aylık brüt asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin beşte biri tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. Sigortalı başına 405,90 TL uygulanmakta olup, anılan kapsamda uygulanacak ceza 4.059,00 TL’yi geçemeyecektir.
· Belgenin ek olması halinde, aylık brüt asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin sekizde biri tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. Sigortalı başına 253,68 TL uygulanmakta olup, anılan kapsamda uygulanacak cezada üst sınır olduğundan 4.059,00 TL’yi geçemeyecektir.
· Ancak mahkeme kararınca, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca, diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden çalışanların hizmetleri veya kazançlarının Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiği tespit edilmektedir. Bu durumda prim belgelerinin asıl veya ek nitelikte olup olmadığına veya işverence düzenlenip düzenlenmediğine bakılmaksızın aylık brüt asgari ücretin iki katı tutarında 4.059,00 TL idari para cezası uygulanmaktadır().
IV- SONUÇ
Öğrencilerin sigorta primleri sigorta primine esas kazanç alt sınırının % 50’si baz alınarak öğrenim gördükleri okulları tarafından ödenir. Sigorta prim oranı ise öğrencilerin bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında olup olmamasına göre değişmektedir. Eğer öğrenci bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda ise sigorta prim oranı %1, bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda değil ise % 6 prim oranı üzerinden sigorta primi tahakkuk edilmektedir. Öğrencilerin sosyal sigorta ile ilgili işe giriş ve çıkış bildirgeleri ile sigorta primlerinin bildirimi ve ödemeleri yükümlüğü staj veya öğrenim gördüğü okullarca yapıldığından bu hususta işletmelerin sözleşme harici sorumluluğu bulunmamaktadır. Staj yapan öğrencilerin okulları belge verme yükümlüsü olarak kabul edilmektedir. Ancak staj yapmak üzere gönderilen öğrenciler 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirildiğinden belirtilen nitelikteki stajyer öğrencilere ücret ödeme yükümlülüğü staj yaptıkları işletmelerce yerine getirilmektedir. Bu kapsamda ödenen ücret tutarı asgari ücretin altında ise gelir ve damga vergisinden muaf, asgari ücreti aşması halinde ise asgari ücret tutarını aşan kısım brüt ücrete dönüştürülerek bulunan tutar üzerinden gelir ve damga vergisi kesilmektedir. http://www.y-akademi.com/ik/201812_ka.htm
Kemal AKYOL*
E-Yaklaşım / Aralık 2018 / Sayı: 312
5510 sayılı Kanun, 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
5510 Sayılı Kanun’un 5. maddesi
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 18. maddesi
5510 sayılı Kanun’un 87. maddesinin (e) bendi,
5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin 1. fıkrasının (k) bendi
6111 sayılı Kanun’un 38. maddesiyle Kanun’un 81. maddesinde değişikliğe gidilmiştir.
5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (a) bendi,
5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (j) bendine göre uygulanmakta olup ceza 6283 sayılı Kanun’un 3. maddesi ile 08.03.2012 tarihinden itibaren düşürülmüştür.
5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin (c) bendine göre uygulanmakta olan idari para cezası tutarları, 01.07.2014-31.12.2014 dönemi esas alınarak hesaplanmıştır.
