I- GİRİŞ
Dünyadaki gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında çok geç kalınmış bir adım olsa dahi, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun yürürlüğe girmesi, hem amaç hem de kapsam maddeleriyle ve iş güvenliği alanındaki ilk müstakil Kanunumuz olması nedeniyle çalışma hayatımız açısından büyük önem arz etmektedir.
İş kazaları ve meslek hastalıklarından kaynaklanan maddi ve manevi kayıpların katlanarak artmasına bağlı olarak gün geçtikçe önem kazanan iş sağlığı ve güvenliği alanı ile ilgili problemlere çözüm bulmayı amaçlayan bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanması nedeniyle geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.
Bu geniş yelpazede karşılaşılabilecek sorunların çözümü için işveren ve vekillerine yardımcı olmak üzere işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri olarak tanımlanan iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve gerekli şartların oluşması durumunda diğer sağlık personellerinin görevlendirilmesi zorunlu hale gelmiştir.
Bu çalışmada, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile birlikte getirilen iş güvenliği uzmanı istihdamı zorunluluğu sonrası, işyerlerinde meydana gelen iş kazalarında iş güvenliği uzmanlarının sorumlulukları ele alınmaya çalışılacaktır.
II- İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ GÖREVLERİ
İş güvenliği uzmanlarının işyerlerinde meydana gelen iş kazalarındaki sorumluluklarını incelemeden önce görevlerinin tanımlanması yerinde olacaktır. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 9. maddesi incelendiğinde, iş güvenliği uzmanlarının rehberlik, risk değerlendirmesi, çalışma ortamı gözetimi, eğitim-bilgilendirme-kayıt ve ilgili birimlerle işbirliği olmak üzere 5 temel görevinin bulunduğu görülmektedir. Söz konusu yönetmelikte iş güvenliği uzmanlarının görevleri şu şekilde sıralanmıştır:
İş güvenliği uzmanları, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdür:
- • Rehberlik
1- İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak.
2- İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek.
3- İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunmak.
4- İşyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmayan, ancak çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak.
- • Risk Değerlendirmesi
1- İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak.
- • Çalışma Ortamı Gözetimi
1- Çalışma ortamının gözetiminin yapılması, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulamalarını kontrol etmek.
2- İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara katılmak, bu konuda işverene önerilerde bulunmak, uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanması çalışmalarına katılmak, bu konuyla ilgili periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını ve acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini izlemek ve kontrol etmek.
- • Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt
1- Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek.
2- Çalışma ortamıyla ilgili iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve çalışma ortamı gözetim sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği halinde EK-2’deki örneğine uygun olarak hazırlamak.
3- Çalışanlara yönelik bilgilendirme faaliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.
4- Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.
5- Bakanlıkça belirlenecek iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili bilgileri, İSG KATİP’e bildirmek.
- • İlgili Birimlerle İşbirliği
1- İşyeri hekimiyle birlikte iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak.
2- Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planını işyeri hekimiyle birlikte hazırlamak.
3- Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışmak,
4- Çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak.
III- İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ
İş güvenliği uzmanlarının görevlerinin tanımlanmasından sonra, iş kazalarına ilişkin sorumluluklarının tespit edilebilmesi için yükümlülüklerinin de bilinmesi yerinde olacaktır. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesine göre iş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır.
1- İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, işin normal akışını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak, işverenin ve işyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli tutmakla yükümlüdürler.
2- İş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumludur.
3- İş güvenliği uzmanı, işverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren haller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.
4- İş güvenliği uzmanı, görevlendirildiği işyerinde yapılan çalışmalara ilişkin tespit ve tavsiyeleri ile 9. maddede belirtilen hususlara ait faaliyetlerini, işyeri hekimi ile birlikte yapılan çalışmaları ve gerekli gördüğü diğer hususları onaylı deftere yazar.
IV- İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ SORUMLULUKLARI
İş sağlığı ve güvenliği, geniş bir alanı kapsayacak bir bilgi birikimi, uzmanlaşma ve ekip çalışmasını gerektirmektedir. Bu sebeple işverenler, gerek işyerlerindeki üretimin kalitesi gerekse çalışanlarının sağlığının korunması için profesyonel yardıma ihtiyaç duymaktadırlar. Bu profesyonel yardım ihtiyacı sonucunda ise işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla diğer profesyonellerin dışında iş güvenliği uzmanları da istihdam edilmektedir.
İş güvenliği uzmanlarının görevi yukarıda da açıklandığı üzere ilgili yönetmelikte 5 temel başlık altında toplanmıştır. Bu görevler rehberlik, risk değerlendirmesi, çalışma ortamı gözetimi, eğitim-bilgilendirme-kayıt ve ilgili birimlerle işbirliği olarak sıralanmıştır. Yani özet olarak iş güvenliği uzmanlarının görevi; işverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmaktır. Bu amaçla görevlendirilen iş güvenliği uzmanı, görev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir ve tavsiyeleri belirlemekle ve bunları işverene yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği’nde yapılan tanıma göre onaylı defter; işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından yapılan tespit ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları bir asıl iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her işyeri için tek olan defteri ifade etmektedir. Aynı Yönetmelikte onaylı deftere yazılan tespit ve önerilerin işverene tebliğ edilmiş sayılacağı hüküm altına alınmıştır. Dolayısı ile iş güvenliği uzmanlarının temel görevleri olan rehberlik faaliyetleri kapsamında işyerinde tespit ettikleri hususları ve önerilerini onaylı deftere yazmaları ve işverenleri bu konular hakkında bilgilendirmeleri hayati önem arz etmektedir.
V- SONUÇ
Sağlıklı ve güvenli çalışma ortamlarının oluşturulması, sürekliliğinin sağlanması ve geliştirilmesi işverenin sorumluluğundadır. Nitekim, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun 4. maddesinde açıkça belirtildiği üzere işveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup, mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmak, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izlemek, denetlemekle ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlamak, risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmak, çalışana görev verirken çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önünde bulundurmak, yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri almak zorundadır.
Ancak; çalışma hayatındaki istenmeyen durumların önlenmesi, önlenemese bile asgari seviyelere çekilmesi topyekûn bir mücadele gerektirmektedir. Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri ve işverenlerden oluşan bu üçlü sacayağının bir parçası eksik kalırsa, iş güvenliği konusunda verilen mücadelenin başarıya ulaşması mümkün olmayacaktır.
Bu aşamada, işverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen iş güvenliği uzmanları, görev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir ve tavsiyeleri belirleyerek bunları onaylı deftere yazmak suretiyle işverene bildirmelidir. Bu görevini yerine getirmemesi durumunda iş güvenliği uzmanlarına meydana gelen iş kazaları neticesinde, mevzuattan kaynaklanan sorumluluklarını yerine getirmemesi gerekçesiyle sorumluluk ve kusur atfedilebileceği unutulmamalıdır. Hasan ÇAKMAK* E-Yaklaşım / Ocak 2019 / Sayı: 313
http://www.y-akademi.com/ik/201901_hc.htm
______________________________________
* İş Müfettişi
