I- GİRİŞ

Son yıllarda gerek yakın coğrafyamızdaki ülkelerdeki iç karışıklıklardan kaynaklı göçler nedeniyle gerekse de ülkemizdeki kalkınma konusundaki hızlı ilerleme yabancı iş gücünün ülkemize doğru kaymasına ve artmasına neden olmuştur. Bu kaymanın sonucunda yabancı uyruklu istihdamı hiçbir dönem olmadığı kadar büyük oranlara kavuşmuştur. Ancak gerek yabancıların çalışma izin belgesi alma zorunluluğu hakkındaki bilinçsizlik gerekse de bürokratik engeller mevcut istihdamın büyük kısmının kayıt dışında kalmasına sebep olmaktadır. Yazımızda yabancı uyrukluların çalıştırılmasına yönelik konu hakkında 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu çerçevesinde izin alma sürecine değinilecektir.

II- ÇALIŞMA İZNİ BAŞVURUSU

Yabancı uyrukluların çalışma izni Çalışma Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı’nca verilmekte olup bu itibarla 6735 sayılı Kanun kapsamında yer alan yabancıların çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışmaları veya çalıştırılmaları yasaktır. İstisnai olarak diğer Kanunlarda ya da Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalar veya uluslararası sözleşmelerde çalışma izni almadan çalışabileceği belirtilen yabancılar, 6735 sayılı Kanun’a göre çalışma izni almadan çalışabilmekte veya çalıştırılabilmektedirler. Çalışma izni başvurularının yurt içinde doğrudan Bakanlığa, yurt dışında ise yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçilikleri veya Başkonsolosluklarına yapılması gerekmektedir. Çalışma izni başvuruları Bakanlıkça yetki verilen aracı kurumlar tarafından da yapılabilmekte olup bu kurumlar şahıslara ve işletmelere profesyonel hizmet verebilmektedir.

Çalışma izninin uzatma başvurusu, çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her durumda çalışma izni süresi dolmadan yapılması gerekmekte bu süre dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları ise Bakanlıkça reddedilmekte olup bu süreye dikkat edilmesi çok önem arz etmektedir. Başvuruda eksik bilgi veya belgelerin olması hâlinde, bu eksiklikler tamamlanıncaya kadar başvuruların değerlendirilmesi ertelenmekte bu yönüyle büyük zaman ve emek kayıplarının yaşandığı da aşikârdır.  Erteleme süresi, bilgi veya belge eksikliklerinin tamamlanmasını geciktiren mücbir bir sebebin varlığının resmi bir makamdan belgelendirildiği hâller dışında otuz günü aşamadığı Kanun’da hüküm altına alınmıştır. Erteleme süresi sonunda eksiklikleri tamamlanmayan başvurular reddedilmekte, usulüne uygun olarak yapılan başvuruların değerlendirilmesi, bilgi ve belgelerin eksiksiz olması şartıyla otuz gün içinde tamamlanması gerekmektedir.

04.04.2013 tarih ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu uyarınca uluslararası koruma talebinde bulunan ve henüz başvurusu hakkında son karar verilmemiş veya şartlı mülteci durumundaki yabancılar; uluslararası koruma başvurusu tarihinden, geçici koruma sağlanan yabancılar ise geçici koruma kimlik belgesinin düzenlendiği tarihten altı ay sonra çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti almak için başvurabilmekte başvuru hakkı tanınan yabancılara çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti verilmesinde istisna olarak İçişleri Bakanlığı’nın olumlu görüşü de aranmaktadır.

Bakanlığın çalışma izin taleplerine verdiği kararlara karşı ilgililer tarafından tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde yine Bakanlığa itiraz edilebilmekte, itirazın bakanlıkça reddedilmesi hâlinde bu kez idari yargı yoluna başvurulabilmektedir.

III- ÇALIŞMA İZİN TÜRLERİ

Başvurunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde müracaatı yapan veya adına müracaat yapılan yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl, yapılacak uzatma başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilmektedir.  Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabilme hakkına sahiptirler. Yabancının başvuru şartlarını taşıması yabancıya mutlak hak sağlamamakta olup süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikamet izninin sağladığı tüm haklardan yararlanabilmektedir.

Yine 13.01.2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre kurulmuş olan;

a- Limited şirketlerin şirket ortağı olan müdürü,

b- Anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi,

c- Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı,

olan yabancılar çalışma izni alarak çalışabilme hakkına sahiptirler.

Profesyonel meslek mensubu olan yabancılara, diğer Kanunlarda belirtilen özel şartlarında sağlanması kaydıyla bağımsız çalışma izni verilebilmekte, bağımsız çalışma izni yukarıda yer alan süre sınırlamalarına tabi olmaksızın süreli olarak düzenlenebilmektedir.

IV- TURKUAZ KART

Uluslararası işgücü politikası doğrultusunda nitelikli işgücü istihdamı düşünülerek; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilmektedir. Turkuaz Kart, ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilmektedir. Bakanlık, geçiş süresi içinde işveren veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin bilgi ve belge talep edebilmektedir. Geçiş süresi içinde aşağıda çalışma izninin geçerlilik süresi ve iptali başlığı altında yer alan hükümler uyarınca iptal edilmeyen Turkuaz Kartta yer alan geçiş süresi kaydı, yabancının başvurusu hâlinde kaldırılabilmekte ve süresiz Turkuaz Kart verilebilmektedir. Bu başvuru, geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren, her durumda geçiş süresi dolmadan yapılmalıdır. Bu süre dolduktan sonra geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin yapılan başvuru reddedilmekte ve Turkuaz Kart geçersiz hale gelmektedir. Turkuaz Kart sahibi yabancının, mevzuat hükümlerine göre eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına Turkuaz Kart sahibi yakını olduğunu gösteren ve ikamet izni yerine geçen belge verilmekte, Turkuaz Kart sahibi yabancı bu Kanun’da düzenlenen süresiz çalışma izninin sağladığı haklardan yararlanabilmektedir. Turkuaz Kart uygulamasında; akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları bulunanlar ile bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir alanda öne çıkmış olanlar ya da ihracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması öngörülenler nitelikli yabancı olarak değerlendirilmekte olup geçici koruma sağlanan yabancılara Turkuaz Kart hükümleri uygulanmamaktadır.

V-  ÇALIŞMA İZNİNİN GEÇERLİLİK SÜRESİ VE İPTALİ

Yabancıların çalışma izni, izin süresinin sona ermesi veya iznin Bakanlıkça iptal edilmesiyle geçerliliğini kaybetmektedir.

Yabancının veya işverenin talebi dışında çalışma izni yabancının; Çalışma izninin geçerlilik tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmemesi, İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı’nın uygun görüşünün bulunması hâli hariç, pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin uzatılmaması, 6735 sayılı Kanun’da belirtilen hükümlere aykırı olarak çalıştığının tespiti, çalışmasının herhangi bir nedenle sona ermesi, çalışma izni başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığının sonradan tespiti, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca olduğunun ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilmesi, sağlık sebepleri veya zorunlu kamu hizmeti gibi mücbir sebepler dışında süreli çalışma izinlerinde aralıksız olarak altı aydan, bağımsız ve süresiz çalışma izinlerinde ise aralıksız olarak bir yıldan uzun süre Türkiye dışında kalması, Turkuaz Kart sahibi olması hâlinde yurt dışında kalış süresinin Bakanlıkça belirlenen süreyi aşması, durumlarında iptal edilmektedir.

VI- SONUÇ

Türkiye’nin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmak kaydıyla yabancı çalıştıran işverenler ile süresiz veya bağımsız çalışma izni bulunan yabancılar, çalışma izninin veya çalışma izni muafiyeti kapsamında çalışmanın başlaması ve sona ermesi durumu ile çalışma izni veya çalışma izni muafiyetinin iptalini gerektirecek hâllerin on beş gün içinde Bakanlığa bildirmekle yükümlü olunduğu, çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenler, sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerini kanuni süresi içinde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine göre yerine getirmeleri gerekmekte olduğu bilinmelidir. Son olarak işverenlerin bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi esnasında çalıştırılan yabancı uyruklu personelin brüt ücretlerinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na, çalışma izin belgesi başvurularında beyan edilenden daha düşük gösterdiği çok sık olarak karşılaşılan durum olup, SGK bu hususta yapılan tespit sonrası aykırılık görmesi durumunda işverenlere 5510 sayılı Kanun’un 102/c/4 maddesi gereği ücretin düşük gösterildiği her ay için 2 asgari ücret oranında idari para cezası uygulamakta, işverenlerin bu yaptırıma maruz kalmamaları için bu hususa dikkat etmeleri gerektiğini hatırlatmakta fayda bulunmaktadır. Fahrettin YÜKSEK* Yaklaşım / Nisan 2019 / Sayı: 316

*  Sosyal Güvenlik Denetmeni, İş Güvenliği Uzmanı (C Sınıfı)