I- GİRİŞ

Çalışma yaşamını düzenleyen 4857 sayılı İş Kanunu(1) ile İşçilere tanınan en önemli haklardan birisi de yıllık ücretli izin hakkıdır. İşverenlerce işçilere verilecek yıllık ücretli izinlerin usul ve esaslarını belirlemek üzere Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği(2) çıkarılmıştır.

Yıllık izin hakkının ne zaman kullanılacağı genel olarak işçinin inisiyatifine bırakılmış olmakla beraber, işverenlere toplu olarak işçileri izne çıkarma olanağı da getirilmiştir. İşverenler stok fazlası, mevsimsel etkiler vb. nedenlerle toplu izin uygulamasına gidebilmektedir. Yazımızda, yıllık ücretli izin hakkı ve toplu izin uygulamasının esasları hakkında bilgi verilecektir.

II- GENEL OLARAK YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI

İşyerinde en az bir yıl çalışma süresini tamamlamış olan işçiler yıllık ücretli izin kullanmaya hak kazanırlar. Çalışma süresinin hesabında deneme süresi de dikkate alınır. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.İşverenler, işçinin onayını almış olsalar bile, yıllık ücretli izin sorumluluğundan kaçınamazlar.

Ancak bütün işyerlerinde çalışanlar yıllık ücretli izin kullanamazlar. Nitelikleri gereği bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin hakları bulunmamaktadır. Genel kural bu olmakla beraber Yıllık Ücret İzin Yönetmeliği ile bu kurala bir istisna getirilmiştir: Nitelikleri yönünden bir yıldan az süren mevsim veya kampanya işlerinin yürütüldüğü işyerlerinde devamlı olarak çalışan işçilerin yıllık ücretli izin hakkı bulunmaktadır.

III- YILLIK ÜCRETLİ İZNİN KULLANDIRILMASINA İLİŞKİN ESASLAR

Yıllık izin hakkının kullandırılması sırasında dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar bulunmaktadır. İşverenler, çalıştırdıkları işçilerin ücretli yıllık izin hakkını kullandırırken bu usul ve esaslara uymak zorundadır.

Bir çalışma yılına ait yıllık izin hakkı takip eden çalışma yılı içerisinde kullanılır.

Örnek 1:

Bir işyerinde 15.04.2017 tarihinde çalışmaya başlayan işçi (A), 14.04.2018 tarihinde bir çalışma yılını tamamlamış olacak ve yıllık izin hakkını 15.04.2018-14.04.2019 tarihleri arasında kullanacaktır.

Kural olarak yıllık ücretli izin bir defada kullanılır yani bölünemez. Ancak işçi ve işverenin anlaşması halinde, yıllık izin süresi bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere bölümler halinde kullanılabilir.

Örnek 2:

İşçi (A)’nın toplam 30 günlük yıllık izin süresi, 10’ar günlük üç dönem olarak kullandırılabilir ancak toplam 20 günlük yıllık izin süresi 7,7 ve 6 günlük dönemler halinde kullandırılamaz.

İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izin süresinden düşülemez. Ayrıca yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz.

İşveren, yıllık ücretli izinlerini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olan işçilerine, istemde bulunmaları halinde ücretsiz yol izini vermek zorundadır. İşçi yol izni alabilmek için yıllık ücretli iznini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirdiğini belgelemelidir ve ücretsiz yol izini en çok dört gün olabilir.

İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.

İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde;

• 4857 sayılı Kanun’un 17. maddesi gereğince, belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshedilmeden önce diğer tarafa bildirimde bulunulması gereken süreyle,

• 4857 sayılı Kanun’un 27. maddesi gereğince, işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleriyle

Yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez.

IV- YILLIK İZİN ÜCRETİNİN ÖDENMESİ

İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.

Yıllık izin ücreti hesaplanırken;

• Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler,

• Primler,

• İşyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler,

• Sosyal yardımlar,

Hesaba katılmaz.

Günlük, haftalık veya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmayıp da akort, komisyon ücreti, kâra katılma ve yüzde usulü ücret gibi belirli olmayan süre ve tutar üzerinden ücret alan işçinin izin süresi için verilecek ücret, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanır.

Örnek 3:

Son bir yıl içerisinde işyerinde 160 gün çalışan ve bu çalışma karşılığı 20.040 TL ücret alan işçi (A)’nın günlük yıllık izin ücreti 125,25 TL olarak kabul edilecektir.

Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. Yüzde usulünün uygulandığı yerlerde bu ücret, yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir.

İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.

V- TOPLU İZİN UYGULAMASI VE ESASLARI

Yıllık İzin Yönetmeliği’ne göre işveren veya işveren vekilleri işyerinde toplu izin uygulamasına gidebilirler. Toplu izin uygulaması, işçilerin tümünü kapsayabileceği gibi işçilerin bir kısmını kapsayacak toplu izin kararı da verilebilir. Toplu izin uygulaması işçilerin bir kısmını kapsayacaksa, uygulama dışında kalan işçiler yıllık izinlerini diledikleri zamanda kullanabilecektir.

İşverenler toplu izin kararı verdiklerinde, işyerinin korunması, işyerindeki araç, gereç, donatım veya makinelerin bakımı, hazırlanması, temizlenmesi veya güvenliğinin sağlanması gibi zorunlu durumlar için yeter sayıda işçiyi toplu izin dışında tutabilir.

Yukarıda açıklandığı üzere yıllık ücretli izin hakkı, işçinin çalışma hakkına göre belirlenmektedir. Toplu izin uygulaması sırasında, henüz yıllık izin hakkı bulunmayan işçiler de izne çıkarılabilir.

Toplu izin kararları genellikle stok fazlası, mevsimsel etkilerle talebin azalması, işyerinde kapsamlı yenileme veya onarım vb. yapılması, işyerinin taşınması gibi nedenler uygulanmakla beraber, toplu izin vermeye karar veren işverenin bu uygulama için herhangi bir neden gösterme zorunluluğu yoktur. Mevzuatta toplu izin uygulamalarının yapılabileceği durumlara ilişkin herhangi bir düzenleme, sınırlama bulunmamaktadır.

İşveren herhangi bir neden göstermeden toplu izin kararı verebilse de toplu izin belli dönemlerde uygulanabilir. Toplu izin sadece Nisan ayının başından Ekim ayının sonuna kadar olan dönemde verilebilir. Toplu izin uygulamasının bu sürelerin dışına çıkması durumunda işverenler için herhangi bir yaptırım öngörülmüş olmamakla beraber, toplu izin sürelerinin belirtilen dönemi aşması durumunda işçilerin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetme hakkı doğacaktır.

İşyerinde işçilerin toplu izne çıkarılmasına karar verildiğinde toplu izne çıkacak işçiler aynı zamanda izne başlayacaktır. Ancak işçilerin yıllık izin haklarına ve yol izni sürelerine göre izinden dönecekleri tarihler değişebilecektir. Bu şekilde belirlenen izin başlangıç ve bitiş tarihleri, toplu izin uygulamasına gidildiğinde bir çizelge halinde düzenlenecek ve işyerinde ilan edilecektir.

VI- SONUÇ

İşçilerin kullandığı ücretli yıllık izin hakkı, işçiler için önemli bir hak olduğu kadar işverenler açısından da olumlu bir uygulamadır. Ücretli izin kullanarak dinlenmiş bir işçinin daha verimli çalışacağı açıktır. Dolayısıyla izin kullandırılmasının işveren için de olumlu sonuçları bulunmaktadır.

İşverenlere toplu izin uygulaması olanağı da tanınmıştır. Stok fazlası, işyerinin taşınması vb. nedenlerle işçilerin tamamını veya bir kısmını izne çıkarabilmektedir. Ancak mevzuatta, toplu izin uygulamasına gerekçe olabilecek hallerin belirlenmemiş olması bir eksikliktir.

Toplu izin uygulaması 01 Nisan-31 Ekim arasında yapılabilecek olup, bu dönem dışında toplu izin uygulamasına gidilmesi işçi bakımından iş sözleşmesinin haklı feshi gerekçesi olabilir. Faruk YÜKSEL* Yaklaşım / Ağustos 2018 / Sayı: 308

*           SGK Başmüfettişi

(1)         10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         03.03.2004 tarih ve 25391 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.