Vergi usul ve vergi yargılama hukukunda re’sen araştırma ilkesi bulunmaktadır. Vergi usul ve vergi yargılama hukuku kamu hukuku içersinde yer alan bir hukuk dalıdır. İdari yargı hukuku içerisinde yapılan ve temel maksadı vergi yönetiminin işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığını denetlemek olan vergi yargısı, yargılama proseslerinde hem usule ilişkin ve hem de maddi olaylara ilişkin her türlü konuları kendiliğinden tahkik etmek ve incelemek ile yükümlüdür. Böylelikle hukuk devletinin idare ve yargı bazında realize edilmesi, hukuka uygunluk denetimi yapılırken maddi gerçeğe erişilmesi ve adil yargılanma hakkının hayata geçirilmesi ile mümkün olacaktır.
2577 sayılı İYUK’nun 20/1 maddesindeki hükme göre; “Danıştay ile idare ve vergi mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri kendiliklerinden yaparlar (…) lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilirler” hükmü ile VUK’nun 3. maddesinde “ispat” başlıklı “B” bendinde yer alan “vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır” hükümleri, vergi yargılama hukukunda re’sen araştırma ilkesinin temel “yasal” dayanaklarını oluşturmaktadır.
Re'sen araştırma ilkesi İYUK 20/1 md hükmüne göre mahkemeler tarafından saptanan süre içerisinde uyuşmazlığın çözümü için gerekli gördükleri belge ve bilgilerin gönderilmesini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer mercilerden talep edebilirler.
İdari yargılamada genellikle bilgi ve belgelerin idare elinde bulunduğu kabul edilmekle birlikte, asıl olarak beyan esasına dayalı olan vergisel işlemlerde, mükelleflerin görevleri arasında olan defter, kayıt ve belgelerini saklama ve ibraz yükümlülüğü bulunmaktadır. Buna göre, mahkemelerin davacı taraftan tutmakla zorunlu olduğu defter, kayıt ve belgeleri mahkemeden talep edilmesi durumunda belli bir durumun ispatı için ibraz edilmesi zorunluluğu bulunmaktadır.(1) Nazlı Gaye Alpaslan
