e-Dönüşüm uygulamalarının ilk etabı, 2014 yılından itibaren belirli mükellef gruplarının öncelikle e-Fatura, 2015 yılında ise aynı mükellef gruplarının e-Defter uygulamalarına geçmesiyle başladı. Bu uygulamaların hayata geçirilmesindeki esas amaç öncelikle kayıt dışı ekonomi ile mücadele, uzaktan denetim yapılması, sektörel karşılaştırmalar ve bunların en önemli sonucu olarak elektronik denetim dosyası hazırlamak için gerekli olan kaynak belgelerin elektronik ortama aktarılmasıdır.
Hâlihazırda KDV beyanları ve Ba-Bs formları aracılığıyla mükelleflerden alım ve satışlarla ilgili birçok bilgi periyodik olarak temin edilmektedir. Yakın zamana kadar mükellefin işyerine gelinerek bu beyanların doğruluğu matbu faturalar üzerinden kontrol edilmekteydi. Ancak, geçmiş yıllara nazaran özellikle hem gönüllü olarak e-Dönüşüm uygulamalarına geçiş hem de uygulamalara geçiş zorunluluğu için öngörülen asgari brüt satış hasılatının düşürülmesinden ötürü kayıtlı kullanıcı sayısı katlanarak artmaktadır. Bu durum, KDV beyanlarına kaynak teşkil eden belgeleri büyük ölçüde uzaktan denetime elverişli hale getirmiştir.
İlk aşamada, KDV beyanlarının ve aylık Ba-Bs formlarının doğruluğu kısmi olarak e-Fatura üzerinden yapılabilmekteydi. Burada tabii ki e-Fatura kullanıcılarının matbu fatura düzenlediği mükelleflerin de mevcut olmasından ötürü, kontroller sınırlı olarak yapılmaktaydı. Akabinde tüm e-Fatura kullanıcılarının kayıtlı olmakla yükümlü olduğu e-Defter uygulaması, sadece yevmiye ve kebir defterlerin elektronik olarak tutulmasını değil, defter onaylarının da elektronik ortamda yapılarak noter tasdiki prosedürünü ortadan kaldırılmasını gerektirmiştir. E-Defter uygulaması aracılığıyla özet dosya olarak adlandırılan “e-Defter berat” dosyalarının GİB’e yüklenmesi zorunluluğu, berat üzerinden de birtakım beyanların doğruluğunun teyit edilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bunun üzerine, 600 (Yurtiçi Satışlar), 601 (Yurtdışı Satışlar), 602 (Diğer Gelirler), 391 (Hesaplanan KDV) ve 191 (İndirilecek KDV) hesaplarına ilişkin aylık borç ve alacak toplam tutarlarının aylık e-Defter beratlarına eklenmesi beyanlarla yapılacak karşılıklı kontrollere bir kapıyı daha açmış oldu. Bunun yanı sıra, yakın zamanda yapılan bir güncelleme ile e-Defter beratına ek olarak “e-Defter rapor beratı” dosyasının elektronik ortamda yüklenmesi Ocak 2019 dönemi itibariyle zorunlu hale getirilmiştir. E-Defter beratında sadece bir önceki açıklamalarda belirtilen beş adet hesaba ilişkin borç ve alacak tutarlarına yer verilirken, rapor beratında kebir defterdeki tüm hesapların borç ve alacak hareketlerine yer verilmesi zorunluluğu getirilmiştir. Özetle, kebir defter baz alınarak her hesap kodunun aylık borç ve alacak tutarları elektronik ortamda bildirilecektir.
2016 yılına gelindiğinde, internet üzerinden mal ve hizmet satışı yapan birçok mükellef grubunun e-Arşiv uygulamasına geçmesi ile birçok mükellefin %100 e-Fatura düzenlendiği bir noktaya ulaşıldı. KDV matrah, vergi bilgilerine ve müşteri detaylarına yer veren aylık e-Arşiv raporları, hem KDV beyannameleri hem de Bs formları açısından ideal bir kaynak haline gelmiştir. Şu anda aylık olarak bildirilen e-Arşiv raporlarının, 01.01.2019 tarihi itibariyle günlük olarak GİB’e raporlanması zorunluluğu getirilmiştir.
Söz konusu değişiklik, bugüne kadar “Offline” (Çevrimdışı) olarak tanımlanan e-Arşiv uygulamasını e-Fatura uygulaması gibi neredeyse “Anlık” durumuna getirmiştir.
2017 yılında ihracat ve yolcu beraberi eşya faturalarının e-Fatura olarak düzenlenmesi, dış ticaret yapan mükellef grupları için önemli bir gelişme haline gelmiştir. Bunun sebebi, söz konusu fatura muhatapları Türkiye’de mukim kişiler ve/veya kurumlar olmadığından ötürü alıcı tarafın Ticaret Bakanlığı olmasıdır. Ayrıca, ihracat teslimleri kapsamında KDV iadesi talep eden mükellefler de yapısal ve sistemsel değişikliklere gitmiştir.
E-Dönüşüm uygulamalarının KDV iade prosedürlerine kayda değer sonuçlarından biri, KDV iade kontrol raporuna GEK-17 alanı (e-Fatura Uygulaması Kapsamındaki Mükelleflerin Fatura Bilgilerinin Kontrolü) eklenmesidir. Böylece, e-Fatura kayıtlı kullanıcıların birbirlerine düzenledikleri matbu fatura bilgilerinin kontrolü KDV iade projelerinde resmileştirilmiştir. Eski mevzuat düzenlemesinde söz konusu matbu faturalar geçersiz sayılmaktaydı. Ancak, bu hüküm yerini fatura bedelinin %10’u kadar özel usulsüzlük cezası uygulanmasına bırakmıştır, matbu fatura geçersizliği ortadan kaldırılmıştır. KDV iadesi talep eden mükelleflerin yanlış düzenlenen matbu faturaları indirilecek ve yüklenilen KDV listelerine dahil etmesine ve gider olarak kaydetmesine imkan verilmiştir.
Faturaların büyük bir kısmının elektronik ortama aktarılmasının ardından, son olarak, yeni nesil ödeme kaydedici cihaz (YNÖKC) mevzuatının kapsamında aylık “Elektronik Ortamda Z Raporu” bildirimleri 01.01.2019 tarihi itibariyle zorunlu hale getirilmiştir. Buna göre, özellikle nihai tüketiciye düzenlenen perakende satış fişlerinin elektronik ortamda bildirimiyle KDV beyanlarına önemli bir süreç de tamamlanmıştır.
Son altı yılda e-Dönüşüm uygulamalarında hem mevzuat hem de operasyonel açılardan ciddi yol kat edilmiştir. Bunda, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın sektörel anlamda mükelleflerden edindikleri geribildirimlerin önemi oldukça büyüktür. Bu kadar belgenin elektronik ortamda aktarılmasının beklenen sonuçları, KDV beyannamelerinin ve Ba-Bs formlarının sistem tarafından otomatik olarak oluşturulmasıdır (pre-filing). Perakende sektörü özelinde, nihai tüketiciler tarafından yapılan mağaza ürün iadeleri için kâğıt ortamda düzenlenen gider pusulalarının elektronik ortama aktarılması büyük önem arz etmektedir. Çok sayıda belgenin elektronik ortamda düzenlenmekte ve hepsi bir araya geldiğinde dönemsel data analizi yapmaya yetecek kadar bilgi içermektedir. KDV beyanlarında sadece alış-satış bilgileri değil, mal iadelerinde kullanılan gider pusulalarının da elektronik ortama aktarılması, e-Dönüşüm ve KDV uygulamalarını birbirlerine tamamlayacaktır. Cem Aracı www.pwc.com.tr
