Vergi incelemeleri ile ilgili 213 sayılı VUK’nun 140. ve izleyen maddelerinde önemli düzenlemeler yapılmış bulunmaktadır. Yasal düzenlemelerden sonra 31.10.2011 tarihinde yayınlanan yönetmeliğin 23. maddesinde bahsi geçen kanun hükmü ile ilgili açıklamalar yapılmıştır.
Vergi incelemeleri konusunda geçmişte yaşanan çeşitli tecrübelerden sonra Gelir İdaresi Başkanlığı yeni vergi incelemeleri ile ilgili geçtiğimiz yılın son günü iki adet yönetmelik yayınlamıştır.[1]
Her iki yönetmelik hükümleri açısından vergi incelemesinde uyulacak esaslar ve vergi inceleme ve denetim planlarının hazırlanması, uygulanması ve neticelerinin izlenmesi yeni bir şekle oturtulmaya çalışılmaktadır. Bu arada yeri gelmişken vergi incelemesi sonuçlarını ortaya koyan raporlar vergi inceleme raporlarının düzenlenmesi, tutanaklarının hazırlanması ve diğer konular belirli bir formata sokulmaya çalışmaktadır. Burada vergi incelemelerinde getirilen yenilik incelemede uyulacak ilke ve süre bazında yapılan düzenlemelerdir. Kanuni düzenleme gereği vergi incelemelerinin 5 yıl içerisinde bitirilmesi esas alınmaktadır.[2] Ayrıca, inceleme elemanlarına da performans yönünden belirli kriterler getirilmiş olmasıdır. Böylece, sonsuza kadar devam eden incelemelerin önüne geçilmesi hedeflenmiştir. [3]
Yeni vergi incelemelerinde incelemenin tamamlanması ve bitirilmesi konusunda süreler getirilmiştir. Buna göre, VUK’nun “İncelemede Uyulacak Esaslar” başlıklı 140. maddesinin giriş cümlesi: “Vergi incelemesi yapanlar, yaptıkları inceleme sırasında aşağıdaki esaslara uymaya mecburdurlar” şeklindedir. Aynı maddenin 6. fıkrasında da “İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla 1 yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla 6 ay içinde incelemeleri bitirmeleri esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitirilmemesi halinde ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir ve 6 ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir.[4]
12.7.2010 tarihinde kabul edilen 6009 sayılı kanunla mükellef ve idare hukuku alanında iyileştirmeye yönelik bir dizi yasal düzenlemeler yapılmıştır. Vergi incelemeleri ile ilgili yeni düzenlemeler ve bu alanda uygulanacak yöntem ve esaslar 1.1.2011 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere değiştirilmiştir. Vergi incelemelerinde getirilen süre tahdidi hakkında uyulacak esaslar 6009 sayılı yasa ile disipline edilmiştir. Örneğin, bir mükellef 5 yıllık zamanaşımı içerisinde herhangi bir zamanda vergi incelemesi için incelemeye davet edilebilir. Eski sisteme göre 5 yıllık süre içerisinde incelemeye alınmış bir mükellefin incelemesi eğer bitirilememiş ise; inceleme süreci takdir komisyonuna sevk edilerek süre uzatılmaktadır. Takdir komisyonundan gelen matrah farkına göre ise, 6.7 veya 8. yıllarda bile tarhiyat önerilebilir. Ancak, yeni düzenlemeye göre VUK’nun 140. maddesine göre vergi incelemesinin başladığı tarihten itibaren tam vergi incelemelerinde 1 yıl sınırlı inceleme yapılması durumunda ise bunların da 6 ay içerisinde sonuçlandırılması zorunludur. Bu süreler içerisinde vergi incelemesi bitirilememiş ise, ek en fazla 6 ay daha süre uzatılabilir.
Yargıya intikal eden bir konu hakkında 5 yılı aşan süre içerisinde bitirilememiş bir vergi incelemesi dolayısıyla daha sonraki yıllarda yapılan cezalı tarhiyat, takdir komisyonuna sevk edilerek sonraki yıllarda yapılan tarhiyat kaldırılmıştır.[5]
213 sayılı VUK’nun 140. maddesine; 6009 sayılı yasanın 9. maddesi ile ilave edilen ve 1.1.2011 tarihinden itibaren yürürlüğe giren hükme göre, incelemelerde uyulacak esaslar düzenlenmiştir. Ancak, uygulamanın çok yeni olması dolayısıyla istenilen amaç henüz gerçekleştirilmemektedir. Örneğin, 2006 takvim yılı ile ilgili devam eden bir vergi incelemesi 31.12.2011 tarihine kadar bitirilmemiş ise bu inceleme takdir komisyonuna sevk edilmektedir. Bu aşamada inceleme elemanı mükellefin defter ve belgelerini mükellefe iade etmesi zorunludur. Çünkü, inceleme elemanın 2006 yılı ile ilgili işi bitmiştir. Sonuçta vergi incelemesi 2006 yılı için bitirilmiştir. Cezalı tarhiyat, daha sonra takdir komisyonu tarafından takdir edilerek vergi ve ceza ihbarnameleri mükellefe ilgili vergi dairesi tarafından tebliğ edilecektir. 2007 yılı ile ilgili herhangi bir vergi incelemesi yapılıyor ise, bu incelemenin 31.12.2012 tarihi sonuna kadar bitirilmesi zorunludur. Bitirilemeyen vergi incelemeleri daha sonra takdir komisyonuna sevk edilmektedir. Anayasa Mahkemesi de 213 sayılı VUK’nun 114. maddesinde yer alan hükmü iptal etmiştir. Böylece, Anayasa Mahkemesinin iptal kararı gereğince zamanaşımı en fazla 1 yıl uzatılabilmektedir. Uygulamada vergi daireleri zamanaşımını 5 yıldan fazla uzatamayacaklardır. Böylece, zamanaşımı söz konusu Anayasa Mahkemesi kararı gereğince komisyonda en fazla 1 yıl daha beklemiş olacaktır.[6]
Sonuç olarak, 213 sayılı VUK’nun 140. maddesi hükmünde yapılan düzenlemeler doğrultusunda tam ve kısmi vergi incelemelerinin süresi içerisinde bitirilmesi gerekecektir. Bitirilmediği takdirde vergi incelemesine yetkili olan kurumların bağlı olduğu birim tarafından incelemenin bitirilmeme nedenleri yazılı olarak nezdinde inceleme yapılan mükellefe bildirilecektir. Nazlı Gaye Alpalsan
----------------
[1]Bu yönetmeliklerden ilki; “vergi incelemelerinde uyulacak usul ve esaslar hakkında yönetmelik” olup, bu yönetmelik 31/12/2010 tarih ve 27802 sayılı RG’de yayınlanmıştır. Bir diğer yönetmelik ise; “vergi inceleme ve denetim planının hazırlanması, uygulanması ve sonuçlarının izlenmesine ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmelik” yine 31/12/2010 gün ve 27802 sayılı RG’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
[2]ÖZYER M.Ali, Açıklama ve Örneklerle Vergi Usul Kanunu Uygulaması, E-Kitap, Güncelleştirilmiş ve Genişletilmiş 5. Baskı, Ekim 2011, s.168.
[3]GÜNDÜZ Zeki, “Vergi İncelemelerinde Süre Sınırının Anlamı Yok mu?”, 13.04.2011 günlü Dünya Gazetesi.
[4] GÜNEŞ Şibli, Temel Vergi Rehberi ve Revizyon, Süryay Yayınları, 16.5.2011 İstanbul, s.833-849.
[5]İzmir 1. Vergi Mahkemesinin, 12.01.2012 gün ve E:2011/1084-K:2012/70 sayılı kararları.
[6]Anayasa Mahkemesinin 15.10.2009 gün ve E:2006/124-K:2009/146 sayılı kararları. Ve ayrıca bkz. RG:08.01.2010 gün ve 27456 sayı.
