Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu’nun 370. maddesinde düzenlenmiş olan “İzaha Davet” uygulaması, vergi incelemesi veya takdir komisyonuna sevk öncesi, vergi ziyaına neden olabilecek hususlarla ilgili bir ön tespit yapılması durumunda mükelleflerin izaha davet edildiği ve mükelleflerin bu davet sonucu vergi ziyaaına sebebiyet verilmediğini izah etmesi veya durumu kabul edip beyanlarını düzelterek işlemi sonlandırabildiği bir uygulamadır.
Bu yazımda, izaha davet uygulaması ile ilgili genel bir bilgilendirme yaptıktan sonra, şahsınıza veya şirketinize “İzaha Davet” konulu bir yazı geldiğinde izlemeniz gereken yolları kısaca anlatmaya çalışacağım.
Bu uygulamanın mükellefler nezdinde genel olarak avantajı, pişmanlıkla verilmesi kabul edilmeyen beyannamelerin kanuni süresinden sonra verildiğinde uygulanacak olan %50 vergi ziyaı cezası veya vergi incelemesi ve takdir komisyonu kararı neticesinde uygulanacak olan 1 kat (%100) vergi ziyası cezası yerine %20 olarak ödenecek olmasıdır.
İzaha davet uygulaması, Vergi Denetim Kurulu ve Gelir İdaresi bünyesinde oluşturulan izaha davet komisyonları aracılığıyla yürütülmektedir.
İzaha davet uygulaması, kanunda yerini aldığı günden beri giderek artan bir şekilde kendisine uygulama alanı bulmuş ve yapay zeka gibi teknoloji araçlarının daha fazla kullanılmasıyla, 2023 ve 2024 yılları itibariyle izaha davet ön tespit konularında ve izah istenen mükellef sayılarında son yılların en yüksek rakamlarına ulaşılmış, önümüzdeki yıllarda da bu artışın devam etmesi ön görülmektedir.
Kanunda ve ilgili tebliğde, kaçakçılık suçlarına temas eden hususlar hariç izaha davet edilebilecek konularla ilgili herhangi bir kısıtlama bulunmamakta, vergi ziyaına neden olunduğu ön tespiti yapılan her durum izaha davet kapsamına alınabilecektir.
Şu sıralar gündemde olan izaha davet konularından bazıları şunlardır:
- Kurumlar Vergisi Kanununda Yer Alan İstisnalarla İlgili Yapılan Hatalar
- Finansman Gider Kısıtlamasının Uygulanmamış Olması veya Yanlış Hesaplanması
- Nakdi Sermaye Artırımı İndiriminin Yanlış Hesaplanması
- Enflasyon Düzeltmesinin Yanlış Uygulanması Sonucu Vergi Matrahının Aşındırıldığının Tespit Edilmesi
- Geçmiş Yıl Zararlarının Mahsubu Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi
- Dağıttığı Kâr Üzerinden Tevkifat Yapmadığı Tespit Edilenlerin İzaha Davet Edilmesi
- Menkul Sermaye İradı Kapsamında Beyan Edilmesi Gereken Gelirlerin Beyan Edilmemiş Olması
- Değer Artış Kazançları İle İlgili Beyan Edilmesi Gereken Gelirlerin Beyan Edilmemiş Olması
- Banka Hesapları Tetkiki Sonucu Ön Tespiti Yapılmış Kayıt Dışı Satış veya Diğer Ticari Kazançlar
- Banka Hesapları Tetkiki Sonucu Ön Tespiti Yapılmış Kayıt Dışı Serbest Meslek Faaliyeti
- Banka Hesapları Tetkiki Sonucu Ön Tespiti Yapılmış Diğer Gelir Getirici Faaliyetler
Şimdi, izaha davet sürecini baştan sona irdelerken dikkat edilmesi gereken hususlara da değinelim.
İzaha Davet Yazısı Tebligatı ve İçeriği
Tarafınıza ve yetkilisi olduğunuz kuruma “İzaha Davet” konulu bir yazı tebliğ edilir. Bu yazının ekinde “Ön Tespit Tutanağı” bulunmaktadır.
Ön tespit tutanağında, ön tespitin ne olduğuna ilişkin açıklamalar bulunur ve bununla birlikte izaha davete konu ön tespitin muhteviyatına göre “İzaha Konu Muhtemel Tutar”, “İzaha Konu Muhtemel Vergi” yer alabilmektedir. Ayrıca, ön tespitle ilgili “Referans Numarası” bulunmaktadır.
30 Gün İçinde İzahta Bulunma Süreci
Bu yazı size tebliğ edildiği günden itibaren 30 gün içinde Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu’na yazılı veya sözlü olarak izahta bulunmanız gerekmektedir.
İlgili tebliğde belirtildiği üzere, yapılacak olan izahı desteklemek amacıyla başta defter ve belgeler olmak üzere Vergi Usul Kanununun 3 üncü maddesi kapsamında komisyona her türlü delil sunulabilecektir.
Yapılacak olan izah, komisyona bizzat gitmeden, Dijital Vergi Dairesi'ne (https://dijital.gib.gov.tr/) giriş yaparak, “Bilgilerim” menüsünde bulunan “İzaha Davet İşlemleri” alanından elektronik olarak da yapılabilmektedir.
Ayrıca, belirtilen 30 gün içinde ön tespitte yer alan ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarını karşılayan nitelikte beyanname verilmesi durumunda da izahta bulunulmuş kabul edilerek, indirimli ceza uygulamasından yararlanılabilmektedir.
45 Gün İzahın Değerlendirme Süreci
Tebliğ tarihi itibariyle 30 gün içinde yapılan izahları, Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu değerlendirmektedir.
Süresinde yapılan izahın değerlendirilme süresi en fazla 45 gündür. Diğer bir deyişle, komisyon yapılan izahı 45 gün içerisinde değerlendirerek sonuca bağlayacaktır.
Değerlendirme Süreci Sonrası Olabilecekler
İzah değerlendirme sonucunda 2 farklı durum oluşmaktadır.
İzah yeterli görülür ve beyanname verilmesini gerektirir bir durumun olmadığı anlaşılırsa, söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesi veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmayacaktır. Bu durum komisyon tarafından bir yazıyla size bildirilecektir.
Ancak, yapılan izah komisyon tarafından yeterli görülmezse, vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılabilecektir. Bu durumda, komisyonca izahın yeterli bulunmaması halinde alınan karar size bildirilerek, ön tespit tutanağındaki tutarın beyan edilerek ödenmesi gerektiği belirtilir.
Kabul Edilmeyen İzah Sonucu 30 Gün İçinde Beyanda Bulunma Süreci (2. defa 30 gün)
Yapılan izahın komisyon tarafından yeterli görülmediği ve kabul edilmediği durumda, komisyonun yapacağı bu bildirim üzerine, kararın tebliğ tarihten itibaren 30 gün içerisinde hiç verilmemiş olan beyannamenin verilmesi veya eksik ya da hatalı beyanın düzeltilmesi gerekmektedir.
Bu durumda da, vergi ziyası cezası, beyanname verme süresi içinde ödenmesi koşuluyla, yine %20 oranında kesilecektir.
Ön tespit konusuyla ilgili olarak beyanname verilmezse, vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemleri yapılır.
İzaha Davet Kapsamında Beyanname Verilirken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Öncelikle, ön tespit tutanağında belirtilen konuların kapsadığı tüm vergilere ilişkin olarak ilgili vergi beyannameleri ayrı ayrı verilmelidir. Örneğin, ön tespit konusunda kayıt dışı satış varsa mükellefiyet türüne göre gelir vergisi veya kurumlar vergisi ve bunun yanında katma değer vergisi ile ilişkili bir konu olmuş olur ve 2 farklı vergi beyannamesi verilmesi gerekir.
Bunun yanında, asgari olarak ön tespit tutanağında belirtilen matrah veya vergi farkını kapsayacak şekilde veya yapılan izahta komisyon tarafından izahı kabul edilen tutarlar dışında kalan tutarları kapsayacak şekilde beyannameler verilmelidir.
Beyanname verilirken dikkat edilmesi gereken diğer bir teknik konu da beyannameyi onaylarken “özel onay” kısmının seçilmesi ve ekranda çıkacak olan “Referans numarası” kısmına, size tebliğ edilen yazının ekinde bulunan ön tespit tutanağında yer alan referans numarasının bu alana doğru bir şekilde yazılmasıdır. Böylece, sistem vermiş olduğunuz beyannameyi, yapılan ön tespit ile ilişkilendirecektir.
Beyanname Verildikten Sonraki Süreç ve Mükellefin Diğer İndirim Hakları
İzaha davet kapsamında beyanname verildikten sonra, gecikme zammı oranında bir izah zammı ile birlikte ödenmesi gereken vergi tahakkuk ettirilecek ve verginin %20’si oranında vergi ziyaı cezası kesilecektir.
Tahakkuk eden vergi ve izah zammı ile ilgili başkaca bir başvuru yolu olmamakla birlikte, kesilen vergi ziyaı cezaları için “Tarhiyat Sonrası Uzlaşma” veya “VUK 376 kapsamında Cezada İndirim” başvurusunda bulunulabilmektedir. Bu sayede, %20 olarak kesilmiş olan cezalarda en az %50 indirim hakkı daha elde edilmiş olacaktır. Bu başvuruları da yine vergi dairesine giderek veya daireye gitmeden dijital vergi dairesi üzerinden yapabilirsiniz.
İzaha Davet Kapsamında Verilen Beyannamelere Dava Açma Konusu
Bilindiği üzere, normal şartlarda verilen beyannamelere dava açılamamakta, ancak beyannamelerin “ihtirazi kayıt” kapsamında verilmesi neticesinde dava konusu yapılabilmektedir.
Vergi idaresinin şu anki uygulamasından anlaşıldığı üzere, izaha davet kapsamında verilen beyannamelerin ihtirazi kayıtla verilmesi kabul edilmemektedir. E-beyanname verilirken aynı anda hem izaha davet, hem de ihtirazi kayıt seçilememektedir.
İzaha davet kapsamında verilen beyannamelerin, ihtirazi kayıtla verilip verilememesi ve sonucunda dava konusu edilip edilememesi hakkında çeşitli görüşler bulunmaktadır, ancak ilgili konu henüz yeni olduğundan hakkında bir içtihat oluşmuş durumda değildir.
Ancak, izaha davet müessesinin pişmanlık müessesine benzerliği nedeniyle, Anayasa Mahkemesi ve Danıştay içtihatlarında pişmanlık müessesiyle ilgili olan, mükellefin hatayı kabul ederek ziyaa neden olduğu fiilden pişman olması ve buna karşı dava açmasının pişmanlık haliyle bağdaşmadığı şeklindeki yorumlarının kanunun ruhuna daha uygun olarak izaha davet müessesi için de geçerli olacağına yönelik daha yaygın bir kanı bulunduğunu gözlemlemekteyim.
Bu konunun ilerleyen dönemlerde rayına oturacağını bekleyeduralım, bu kısımda, üzerinde tereddüt olmayan dava açma yollarını kısaca belirtmekte fayda görüyorum.
- İzaha davet konusunu kabul etmeyip beyanname vermeyerek, sevk sonrası vergi incelemesi veya takdir komisyonu süreçleri işletilerek neticelerine dava açılabilecektir.
- İzaha davet yerine VUK 344/3 (KSS) kapsamında beyanname “ihtirazi kayıtla” verilerek (%50 vergi ziyası cezası kesilmesini göze alarak) bu beyannameye dava açılabilecektir.
- Bu seçeneğin tercih ihtimali düşük olsa da böyle bir yolun var olduğunu söylemek adına, izah konusunun bariz bir vergi hatasından kaynaklanıyor olması ve izah komisyonun izahı kabul etmemesine benzer bir süreçte, izaha davet kapsamında beyanname verilmesi sonrasında vergi hatalarının düzeltilmesi yollarına (düzeltme ve şikayet) başvurularak sonuçlarına dava açılabilecektir.
Son Söz
Vergi ihtilaflarında idari bir çözüm yolu olarak uygulamada yerini alan izaha davet müessesinin giderek artan bir şekilde uygulanacağı öngörülmektedir.
İzaha davet süreci, vergi incelemesine göre daha az karmaşık görünse de sonuçları itibariyle ciddi neticeleri olan ve vergi incelemesinden vergi davalarına kadar gidebilecek diğer süreçlere temel teşkil eden önemli bir süreçtir.
Bu nedenle, izaha davet edilen mükellefler tarafından, sürelerin kendiliğinden akmasına izin verilmeden, sürecin vergi profesyonelleriyle birlikte tüm yönleriyle ele alınıp yürütülerek o şekilde sonuçlandırılmasını öneriyorum.
Fatih Kaya
