İlgili Mevzuat:
5510 sayılı kanun 3. Maddesinde sigortalı; Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda yaş ifadesi yer almamaktadır. Bu sebeple 18 yaşından küçük kişi veya kişilerin 5510 sayılı kanun bakımından sigortalı olmasında bir sakınca bulunmamaktadır..
Konuyla ilgili 4857 Sayılı İş Kanunu 71.Maddesinde ise “on beş yaşından küçük çocukların çalıştırılması yasaktır” ibaresi ile bir sınırlama getirilmiştir. Ancak bu sınırlamaya rağmen bazı şartlar altında on beş yaşından küçük çocukların çalışmaları mümkündür:
- On dört yaşını doldurmuş ve zorunlu öğrenim olan ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.
- On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.
Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olup örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz. Kültür, sanat ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise çalışma saati günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.
Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Bu süreler okulların kapalı olması durumunda da değişiklik göstermemektedir.
18 Yaş Öncesi Sigortalılık Emeklilikte Dikkate Alınır Mı?:
4447 ve 4759 sayılı Kanunlara ve SSK’nın eski tarihli 12-99 Ek Genelgesi (mülga) daha sonra çıkarılan 2013/11 sayılı genelge gereğince işe giriş koşulları, ilk işe girilen tarihe göre hesaplanmaktadır.
Sonuç olarak SGK 18 yaşından önceki sigortalılık süresini, 18 yaşını doldurdukları tarih olarak , 18 yaşından önceki çalışmış olduğu süredeki prim günlerini 18 yaşından sonra çalışılmış gibi dikkate almaktadır..
Yargıtay’dan 18 yaş öncesi sigortalılığı için önemli bir karar
Konuya ilişkin en üst yargı organı Yargıtay, 18 yaşından önce anne veya babasının işyerinde sigortalı çalışanlarla ilgili önemli bir karar verdi. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 18 yaş öncesinde annesinin işyerindeki sigortalı çalışmayı geçersiz sayan işlemini iptal etti. Kanunda işverenin işyerinde çalışan çocukları, ana, baba ve kardeşleri için herhangi bir istisna hükmü yer almadığından, işverenin hısımları hizmet akdine dayanarak fiili olarak çalıştıkları takdirde sigortalı olabiliyorlar. Ancak, Sosyal Güvenlik Kurumu 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda bir hüküm bulunmamasına rağmen anne babaya ait işyerinde 18 yaşından önce çalışan çocukların sigortasına ilişkin farklı kurallar belirlemiş.
Buna göre, baba veya anasına ait işyerinde çalışan çocukların sigortasının geçerli sayılabilmesi için vasinin iştiraki ile yazılı olarak yapılmış ve hakim tarafından tasdik edilmiş bir iş sözleşmesi bulunmasını zorunlu kılıyor. SGK, zamanında düzenlenmiş ve hakim tarafından onaylanmış iş sözleşmesi bulunmazsa 18 yaşın altında anne babaya ait işletmede yapılan sigortayı geçersiz sayıyor.
İşverenin 18 yaşını bitirmiş veya 18 yaşından evvel evlenmiş çocuklarının anne babaya ait işyerindeki sigortasının geçerli sayılabilmesi için hakim onayı olmaksızın iş sözleşmesi olması yeterli kabul ediliyor.
Yargıtay Kararının İçeriği
SGK’nın emeklilik talebinde bulunan bir vatandaşın 18 yaşından önce annesine ait işyerindeki sigortalı çalışmalarının geçersiz olduğunu ve sigorta başlangıcı olarak kabul edilemeyeceğini belirterek emeklilik talebini reddetmesi üzerine, vatandaş iş mahkemesinde dava açmış,İş mahkemesi, çocuğun 18 yaşından önce ana veya babasına ait işyerinde çalışmasının çocuğu çalışma yükümlülüğü dışında borç altına sokan bir işlem olmadığını, buna karşılık çocuğu sosyal güvenlik şemsiyesine alarak menfaat sağlandığını belirterek Medeni Kanun hükmünün bu konuda uygulanamayacağı kararı verdi. SGK’nın emeklilik talebinin reddine ilişkin işlemini iptal etti. İş mahkemesi kararında, bu kural geçerli kabul edilse bile sadece anne ve babaya hakim onaylı sözleşme olmadan çocuğu çalıştırdıkları gerekçesiyle cezai yaptırımın söz konusu olabileceği, sigortalı çalışmanın geçersiz sayılamayacağı belirtildi.
SGK avukatlarının talebi üzerine dosya bölge adliye mahkemesine gitti. Bölge adliye mahkemesi de iş mahkemesinin kararını haklı buldu. BAM kararında, davacı adına 18 yaşını doldurduğu tarihten önce annesine ait işyerinden yapılan bildirimlerin fiili ve gerçek olmadığının iddia ve ispat edilmediği gibi aynı tarihte çalışan işçilerin fiilen çalıştığı yönünde ifade verdikleri belirtildi. Kararda ayrıca, gerek 506 Sayılı eski Sosyal Sigortalar Kanunu’nda, gerekse yürürlükteki 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda Türk Medeni Kanunu’na yapılmış herhangi bir atıf bulunmadığı vurgulandı. Çocuk yararına konulmuş hukuk kurallarının çocuk aleyhine yorumlanamayacağı ve sosyal güvenlik hakkından mahrum bırakılmasının hukuk ve adalet ilkeleri ile bağdaşmayacağı kaydedildi.
SGK’nın temyiz başvurusu üzerine dosya Yargıtay 10. Hukuk Dairesi’ne geldi. Yargıtay kararında (Esas No: 2023/1400, Karar No: 2023/1658) iş mahkemesi ve bölge adliye mahkemesi kararları kanuna uygun bulunarak onandı.
Bu karar;Yargıtay kararlarının sadece karara konu davaya uygulanabildiği herkes açısından bir hak oluşturmadığı gerçeğine rağmen benzer durumda olan kişiler açısından açacakları davalar için önemli bir emsal oluşturmuştur..
