Gemi; Türk Ticaret Kanunu’nda gemi tanımı; Tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, bu Kanun bakımından gemi sayılır.
Gemi inşa; ham, yarı işlenmiş ve işlenmiş malzeme, makine ve teçhizatın belirlenmiş bir tasarıma göre planlı olarak bir araya getirilmesi ve işlenmesi sonucu bir su taşıtının ortaya çıkarılması fiil ve hareketidir.
Tersane; Gemilerin inşa edildikleri, bakım ve onarıma tabi tutuldukları yerdir.
Gemi veya su aracı inşa başvuru belgesi; inşa edilecek gemi veya su aracına ilişkin, geminin adı, tasarım tonajı, tasarım tam boyu, genişliği, derinliği, ana makine sayısı ve ana makine gücü ile taraflara (gemi sahibi, tesis sahibi) ilişkin bilgilerin yer aldığı belgedir.
Gemi veya su aracı tadilat başvuru belgesi, tadilatı yapılacak gemi veya su aracına ilişkin teknik bilgiler ile taraflara ilişkin bilgilerin yer aldığı belgedir.
Teşvik belgesi; Deniz Ticaret Filosunun Geliştirilmesi ve Gemi İnşa Tesislerinin Teşviki Hakkında Kanun kapsamında yer almak kaydıyla; gemi inşası, tadili, onarımı (yüzer havuzlar dâhil) ile kısmi gemi inşası ve yeni olmaları kaydıyla yurt dışından hazır olarak satın alınan gemiler ile yüzer havuzlar için düzenlenen evrak şeklinde tanımlanmıştır.
Gemi İnşasının muhasebesini üç açıdan ele almamız gerekmektedir
- İşletmenin bir siparişe bağlı olarak veya kendiliğinden harekete geçerek bir gemi üretip edip satması (yap-sat) veya siparişi yerine getirmesi,
- Bir kamu veya özel sektör kuruluşunun siparişi üzerine hakedişe bağlı gemi üretimi,
- İşletmenin kendi faaliyetlerinde kullanmak amacıyla gemi üretmesi,
Örnek I: AX Gemi İnşa A.Ş.
01.01.2023 tarihinde BY Lojistik AŞ’nin sipariş ettiği Yolcu gemisinin üretimine başlamış, geminin yapımını 18.12.2023 tarihinde tamamlamıştır.
1. Şekilde üretim, İnşa edilen gemi mamul kapsamında ele alınacağından maliyeti aşağıdaki hususlardan oluşmaktadır.
İlk madde ve malzeme giderleri,
Direkt işçilik giderleri,
Genel üretim giderlerinden mamule düşen hisse (Yardımcı maddeler, bakım-onarım giderleri, aydınlatma ısıtma temizleme giderleri, nakliye giderleri, üretimde kullanılan makine, teçhizat ve demirbaş yıpranma payları, vergi resim harçlar, fire ve kayıplar ile dolaylı işçilik giderleri,
Genel yönetim giderlerinden mamule düşen hisse; Bu hissenin mamulün maliyetine katılması ihtiyaridir. Birden fazla geminin inşa edilmesi halinde gemilerin hâsılatlarının birbirlerine oranlanarak bu orana göre genel yönetim giderlerinin dağıtımı yapılır.
Ayrıca gemilerin inşası montaja tabi olduğu için montaj giderlerinin de maliyete ilave edileceği tabiidir. Ayrıca, finansmanda kullanılan kredilerle ilgili faizler ile yabancı paralı kredilerde ortaya çıkan kur farkları da üretim aşamasında maliyete ilave edilmelidir.
…………………………../………………………………
150 İlk madde ve malzeme
150.01 İlk madde ve malzeme alımları
150.01.01.Ana Makine
150.01.02 Sac
150.01.03 Seyir Cihazları (radar, telsiz, uydu, vb.)
150.01.04 Güverte Ekipmanları
150.02 Yardımcı Madde ve Malzemeler
150.02.01 Temizlik Malzemeleri
150.02.02 İş Güvenliği Malzemeleri
150.02.03 Bakım ve onarım Malzemeleri
102. Bankalar
İlk Madde ve Malzeme Alımı işlemi
……………………………/…………………………………
710 Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri
720 Direkt İşçilik Giderleri
730 Genel Üretim Giderleri
150.01.01.Ana Makine
150.01.02 Sac
150.01.03 Seyir Cihazları (radar, telsiz, uydu, vb.)
150.01.04 Güverte Ekipmanları
150.02.01 Temizlik Malzemeleri
150.02.02 İş Güvenliği Malzemeleri
150.02.03 Bakım ve onarım Malzemeleri
Maliyetlerin ilgili maliyet hesaplarına aktarılması işlemi
………………………/…………………
151 Yarı Mamuller-Üretim
711 Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri
721 Direkt İşçilik Giderleri
731 Genel Üretim Giderleri
Üretim maliyetinin hesaplanması işlemi
………………………………/……………………………………
152 Mamuller
151 Yarı Mamuller-Üretim
İnşası Tamamlanmış geminin mamul stokuna aktarılması işlemi
………………………………/………………………………………….
711 Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri
721 Direkt İşçilik Giderleri
731 Genel Üretim Giderler
710 Direkt İlk madde ve Malzeme Giderleri
720 Direkt İşçilik Giderleri
730 Genel Üretim Giderleri
Hesapların karşılaştırılarak kapatılması
………………………/………………………………………….
102 Bankalar
600 Yurtiçi Satışlar
Geminin satılması
……………………./…………………
620 Satılan Mamul Maliyeti
152 Mamuller
Satılan geminin maliyeti
…………………../………………….
2.Şekilde Hakedişe Bağlı Gemi Üretimi; Kamu veya özel sektöre ait kuruluşlardan herhangi birisinin siparişi üzerine bir hakedişe bağlanmış gemi inşa faaliyeti bu çerçevede değerlendirilebilir.
Burada işin niteliğini belirleyen hakediş durumudur. Bu tür inşa faaliyetleri birden fazla dönemi ilgilendirme ve altı aydan uzun sürme gibi diğer ilgili özellikleri taşıması durumunda yıllara yaygın inşaat niteliği alır. Söz konusu özelliklerin taşınmaması durumunda ise bir dönemde başlanıp bitirilen faaliyet kapsamında muhasebeleştirilir ve fakat yine hakediş esaslı kayıtlarda izlenir. Bu örnekte hak edişe dayalı siparişle inşa edilen gemi yapımının yıllara yaygın olduğu varsayılarak muhasebe kayıtları o çerçevede ele alınmıştır.
Bu tür inşa faaliyetlerinde yukarıda sayılan maliyetler dönem içerisinde gerçekleştirildiklerinde 740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı’nda toplanır daha sonra ilgili diğer hesaplara (170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabı veya doğrudan iş bitiminde 152 Mamuller) aktarılır. Hakedişler ise 350-359 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Hesabı’nda proje bazlı izlenir, işin bitiminde 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı’na aktarılarak kapatılır.
……………………………./……………………………..
150 İlk madde ve malzeme
150.01 İlk madde ve malzeme alımları
150.01.01.Ana Makine
150.01.02 Sac
150.01.03 Seyir Cihazları (radar, telsiz, uydu, vb.)
150.01.04 Güverte Ekipmanları
150.02 Yardımcı Madde ve Malzemeler
150.02.01 Temizlik Malzemeleri
150.02.02 İş Güvenliği Malzemeleri
150.02.03 Bakım ve onarım Malzemeleri
102. Bankalar
İlk Madde ve Malzeme Alımı işlemi
………………………………./…………………………….
740.Hizmet Üretim Maliyet Hesabı
150 İlk madde ve malzeme
150.01 İlk madde ve malzeme alımları
150.01.01.Ana Makine
150.01.02 Sac
150.01.03 Seyir Cihazları (radar, telsiz, uydu, vb.)
150.01.04 Güverte Ekipmanları
150.02 Yardımcı Madde ve Malzemeler
150.02.01 Temizlik Malzemeleri
150.02.02 İş Güvenliği Malzemeleri
150.02.03 Bakım ve onarım Malzemeleri
Maliyetlerin Hizmet Üretim Hesabına aktarılması işlemi
…………………………../…………………………………………
Bu kayıtta yer alan 740 Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı’nın yerine doğrudan 170 Yıllara Yaygın Onarım Maliyeti Hesabı’nı kullanmak mümkündür. Ancak, örnekte değinildiği gibi inşa faaliyetinin yıllara yaygın olmayıp sadece hakedişe bağlı normal faaliyet döneminde bitirilebilecek bir üretim olması durumunda bu hesabın kullanılacağı gerçeğinden hareketle örnekte iki hesabın bir arada koordineli kullanımı tercih edilmiştir.
……………………./………………..
102 Bankalar
350 Yıllara Yaygın İnşaat ve
Onarım Hakediş Bedelleri
Numaralı Hakediş bedeli Tahsili
……………………/……………….
170 Yıllara Yaygın Onarım Maliyeti Hesabı
741 Hizmet Üretim Maliyet Yansıtma Hesabı
Maliyetin Yansıtılması işlem
…………………/…………………….
102 Bankalar
350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri
2. Numaralı Hakediş bedeli Tahsili
……………………/……………….
741 Hizmet Üretim Maliyet Yansıtma Hesabı
740 Hizmet Üretim Maliyet Hesabı
Hesapların karşılaştırılarak kapatılması
…………………./…………………………
350 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Hesabı
600 Satış Hesabı
Hakediş bedellerinin Satış hesabına aktarılması işlemi
……………………../……………………………
622 Satılan Hizmet Maliyeti
170 Yıllara Yaygın Onarım Maliyeti Hesabı
Gemi Maliyetinin Sonuç hesabına aktarılmasın işlemi
……………………/……………………………
3. İşletmenin Kendi Faaliyetlerinde Kullanma Amaçlı Gemi Üretimi; İşletmenin gemi inşa faaliyeti, öncelikle, satış amacı taşımayıp, işletmenin kendi faaliyetlerinde kullanılmak esaslı ise bu durumla ifade edilebilir. Bu durumda konu yapılmakta olan yatırımlar çerçevesinde değerlendirilir.
Gemi üretimi için yapılan tüm maliyetler, 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı’nda izlenir, geminin tamamlanmasını takiben 254 Taşıtlar Hesabı’na aktarılarak aktifleştirilir. Ayrıca geminin aktife alındığı yılın sonuna kadar ortaya çıkan faiz ve kur farkları gemi maliyetine aktarılır. Daha sonra, izleyen dönemlerde, ortaya çıkan kur farkları ile kredi faizleri ise maliyete ilave edilebileceği gibi gider de yazılabilir.
…………………………../……………………………………
150 İlk madde ve malzeme
150.01 İlk madde ve malzeme alımları
150.01.01.Ana Makine
150.01.02 Sac
150.01.03 Seyir Cihazları (radar, telsiz, uydu, vb.)
150.01.04 Güverte Ekipmanları
150.02 Yardımcı Madde ve Malzemeler
150.02.01 Temizlik Malzemeleri
150.02.02 İş Güvenliği Malzemeleri
150.02.03 Bakım ve onarım Malzemeleri
102. Bankalar
İlk Madde ve Malzeme Alımı işlemi
……………………………/…………………………………
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
150 İlk madde ve malzeme
150.01 İlk madde ve malzeme alımları
150.01.01.Ana Makine
150.01.02 Sac
150.01.03 Seyir Cihazları (radar, telsiz, uydu, vb.)
150.01.04 Güverte Ekipmanları
150.02 Yardımcı Madde ve Malzemeler
150.02.01 Temizlik Malzemeleri
150.02.02 İş Güvenliği Malzemeleri
150.02.03 Bakım ve onarım Malzemeleri
Gemi maliyetlerinin Yatırım Hesabına aktarılması işlemi
……………………/………………………
254 Taşıtlar Hesabı
254.01 Gemi
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
Yapımı tamamlanan geminin aktife alınış işlemi
…………………/………………….
YMM/BD HASAN SANCAK
Kaynakça:
- Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
