İşletmeler en az maliyetle, en yüksek verime ulaşmaya çalışırlar. Bünyelerinde ar-ge birimleri oluşturmakta ve teknolojik kapasitelerini geliştirmeye çalışmaktadırlar. Bu kapsamda teknolojik gelişmelere bağlı olarak üretim yöntemleri ve ürün çeşitleri farklılaşmaktadır.

Randıman analizinde mükellefin üretim teknolojisi, üretimde kullandığı makine ve takım, hammadde, üretim girdileri, fire oranları bilgilerinden faydalanarak gerçek üretim miktarına ve değerlerine ulaşılır.

Randıman, üretime sevk edilen belli miktar ve nitelikteki hammaddeden, belli üretim tekniğiyle, belli miktarda mamul üretilebilmesidir.

Yapılan inceleme sonucunda işletmenin kayıtlarda yer alan üretim miktarı ile olması gereken üretim miktarının aynı çıkması durumunda herhangi bir eleştiri söz konusu olamaz.

Kayıtlarda yer alan üretim miktarının, olması gerekenden daha yüksek çıkması halinde işletmenin belgesiz mal satın aldığı, sahte belge veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenlediği ya da başkaca vergi kanunlarına aykırı durumların bulunduğu değerlendirmesine yol açar.

İşletmenin üretim ve hasılatının olması gerekenden daha düşük bulunması durumunda, aradaki fark kadar hasılatın gizlendiği değerlendirmesine yol açar.

Randıman analizi sonucunda; üretim miktarı ile üretimde kullanılan hammadde miktarı denetlenmiş, hasılat ve gider kalemlerinin gerçek tutarı ile gerçek üretim miktarı belirlenmiş olur.

Örnek: 3.000 KGR. Hurdaya ayrılmış geminin sökülmesi ile ortaya çıkan 2.550 KGR. Hurda metaller arasında bir bağlantı vardır. Burada hurda metallerin randımanı % 85'dir

Örnek: iplik imalatında meydana gelen fire ve zayiat oranları: 100 KGR pamuk telefinden 70 kg. iplik elde edilir. Randıman % 70'dir.

Örnek: Yoğurt İmalatında Randıman

a) ( Vakumlu) 100 litre sütten yoğurt elde etmek için %30-35 arası kuru maddeyi %12-14 arası çıkartmak için vakumlama işlemi yapılır. Sonuç olarak yaklaşık 65-70 kg yoğurt elde edilir. Randıman % 65-70'dir.

b) (Vakumsuz) 100 litre sütten kazanda pişirilerek %20 yoğunlaştırılır ve %1-arası süttozu ilave edilir. 75-80 kg yoğurt elde edilir. Randıman % 75-80'dir.

Örnek: Kumaş bayrak imalatı esnasında (kesme- biçme esnasında) 100 metre kumaştan, 85 metre bayrak elde edilir. Burada kesme-bicme esnsında %15 kayıp vardır. Randıman %85’dır.

Randıman hesaplamaları yapılmadan gerçekçi fire oranlarına ulaşılması mümkün değildir. Fireler üretim miktarlarını etkiler.

Randıman Analizinde Faydalanılacak Kaynaklar

·       Mükellefin Defter ve Belgeleri

·       Kapasite Raporları

·       Ticaret ve Sanayi Odalarının Raporları

·       Meslek Kuruluşlarının Çalışmaları

·       Aynı İşle İştigal Eden Diğer Mükelleflerden Alınacak Bilgiler

·       Banka ve Finans Kurumlarından Alınan Veriler

·       Yargı Kararları

·       Deneme üretimleri

·       Bilimsel Yayınlar

·       Fiili Envanter

·       Stoklarda meydana gelen değişimler

·       Zayiatlar

·       Çalınmalar

·       Promosyonlar – Eşantiyonlar – Numune Mallar

·       Alış – Satış İadeleri

·       Sayım tesellüm farkları

·       Ekspertiz Raporları

·       Stok Kartları ve Stok Takip Yazılımları

·       Makine Kılavuzları, Teknik Broşürler

·       Stok Afları

·       İşletmede Mevcut Olduğu Hâlde Kayıtlarda Yer Almayan Emtia, Makine, Teçhizat ve Demirbaşların Kayda Alınması

·       Kayıtlarda Yer Aldığı Hâlde İşletmede Mevcut Olmayan Emtia

·       Fireler

·       Dağıtım Anahtarı

YMM/BD HASAN SANCAK