E-fatura, elektronik ortamda düzenlenen ve saklanan, kâğıt fatura ile aynı yasal geçerliliğe sahip olan dijital bir belgedir. Ülkemizde, Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından yönetilen e-fatura sistemi, belirli kriterleri karşılayan firmalar için zorunlu hale getirilmiştir. E-fatura kullanıcıları, faturalarını GİB'in belirlediği format ve standartlarda düzenler ve bu faturalar GİB üzerinden alıcıya iletilir. Bazı özel durumlar için geliştirilmiş ek senaryo tipleri de bulunmakta birlikte temel ve ticari senaryolar, en yaygın olarak kullanılan ve temel ihtiyaçları karşılayan e-fatura senaryo tipleridir.
Diğer yandan, ticari faaliyetlerde taraflar arasındaki iş ilişkisi nedeniyle yanlışlıkla hatalı faturalar düzenlenebilmekte olup, bu çalışmamızda temel ve ticari senaryoda E-faturaların iptali, iadesi gibi özellikli konuları Maliye Bakanlığı’nın güncel bakış açısı ile değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Fatura Düzenlemeye İlişkin Genel Hükümler
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 229 uncu maddesinde, faturanın, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesika olduğu; 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 21 inci maddesinin (2) numaralı fıkrasında da, bir fatura alan kişinin aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde, faturanın içeriği hakkında bir itirazda bulunmamışsa bu içeriği kabul etmiş sayılacağı hükme bağlanmıştır.
Ayrıca, 213 sayılı Kanunun mükerrer 242 nci maddesinin (2) numaralı fıkrasında, Hazine ve Maliye Bakanlığının elektronik defter, kayıt ve belgelerin oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafazası ve ibrazı ile defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması ve düzenlenmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkili olduğu, Vergi Usul Kanunu ve diğer vergi kanunlarında defter, kayıt ve belgelere ilişkin olarak yer alan hükümlerin elektronik defter, kayıt ve belgeler için de geçerli olduğu, Hazine ve Maliye Bakanlığının, elektronik defter, belge ve kayıtlar için diğer defter, belge ve kayıtlara ilişkin usul ve esaslardan farklı usul ve esaslar belirlemeye yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır.
Ayrıca, 526 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğiyle 509 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine eklenen "V.10. e-Belgelere İlişkin İptal/İtiraz, İhbar ve İhtarların Bildirilmesi" başlıklı bölüm uyarınca, 509 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği kapsamında düzenlenen e-Belgelere ilişkin olarak 6102 sayılı Kanunun 18 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak KEP sistemi ile yapılan ihbar veya ihtarlar ile e-Belge iptal işlemlerinin 1/5/2021 tarihinden itibaren, ebelge.gib.gov.tr adresinde yayımlanacak kılavuzda belirtilen usul, esas ve süreler içinde, elektronik ortamda Gelir İdaresi Başkanlığı bilgi işlem sistemine bildirilmesi zorunludur.
Gelir İdaresi Başkanlığınca e-Fatura Uygulamasından yararlanma yöntemlerine göre Teknik Kılavuzlar yayımlanmış ve bu kılavuzların fatura senaryoları ile ilgili bölümlerinde e-Faturaların düzenlenebileceği senaryo türleri açıklanmıştır. Bu kapsamda, e-Fatura uygulamasında "Temel ve Ticari fatura türleri esas olup, bunun dışında ihtiyaca binaen (Yolcu Beraberi Eşya, İhracat, Kamu Fatura ve Hal Tipi Fatura gibi) yeni senaryolar geliştirilip eklemeler yapılmak suretiyle fatura düzenlenebilmektedir.
Temel Fatura Nedir?
Temel Fatura alıcıya direkt olarak gönderilen ve gönderilme sonucunda alıcının onay vermesine gerek bulunmayan bir fatura türüdür. Fatura kesildiği anda direkt olarak resmileşir ve alıcı firmanın portalına yönlendirilir. Alıcının portalına yönlendirilen Temel Faturalar gelen kutusuna düşmekte ve hiçbir şekilde onay gerektirmemektedir. Temel faturalar genel itibari ile nihai tüketicilere satılan hizmet veya mal teslimlerinde düzenleniyor olsa da iki tacir arasında da düzenlenmesinde hiçbir problem bulunmamaktadır.
Ticari Fatura Nedir?
Ticari fatura genel anlamda karşılıklı olarak fatura süreci bulunan iki tacir arasında gerçekleşen mal veya hizmet alım-satımları sırasında tercih edilmektedir. Ticari Faturalar düzenlendikten sonra geçerli olabilmesi için alıcının Ticari Faturaları onaylayarak kabul etmesi gerekir. Ticari faturayı satıcı düzenledikten sonra alıcı firmanın veya işletmenin E-Fatura portalında “onaylanmamış ticari faturalar” sayfasına yönlendirilmekte ve alıcının onay vermesi için bekliyor konuma gelmektedir.
Ticari faturalar reddedilebilme ve onaylanabilme lüksüne sahip olduğundan dolayı karşılıklı olarak kontrol gerektirir. Alıcı firma veya tacir gelen Ticari Faturayı onayladıktan bir süre sonra satıcı, yani faturayı düzenleyen kişinin E-Fatura portalına karşı tarafın onayladığına dair bilgi gelir ve fatura süreci tamamlanmış olur. Ticari faturalar düzenlendikten 8 gün içerisinde alıcı tarafından reddedilmesi veya onaylanması gerekir. 8 Günlük geçen bu süreden sonra Ticari Fatura reddedilmek istenirse ret gerçekleşmez ve otomatik olarak fatura kabul edilmiş vasfı taşımaya başlar.
Temel Fatura Senaryosunda Düzenlenen E-Faturanın İptali
Temel fatura senaryosunda düzenlenen faturalara e-Fatura uygulaması üzerinden "red" yanıtı verilme imkânı bulunmamaktadır. Ancak, 8 günlük itiraz süresi dolmamak şartıyla "e-Fatura İptal/İtiraz Portalı" üzerinden kanuni süresi içinde harici yollarla yapılan itiraz işlemlerinin bu uygulama üzerinden karşı tarafın onayına sunulma uygulamasına geçilmiştir.
Temel ve diğer fatura senaryolarında düzenlenen faturalara, faturanın alıcıya iletildiği tarihten itibaren 8 günlük süre içinde sadece harici yöntemlerle (TTK 18/3 te belirtilen noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile) itiraz işlemi gerçekleştirilmektedir.
Ancak ihtar ve itiraz bildirimlerinin Sistem içinden yapılabilmesi için öncelikle TTK madde 18 de belirtilen yöntem ve süreler dâhilinde söz konusu e-Faturaya itiraz edilmesi gerekmektedir. İhtar ve itirazların sistem içinden yapılması mümkün olmayıp, bildirimin amacı, TTK kapsamında yapılan ihtar ve itiraz hakkında Başkanlığa bilgi verilmesidir.
Ticari Fatura Senaryosunda Düzenlenen E-Faturanın İptali
Ticari Fatura da ise e-Fatura Uygulaması üzerinden itiraz edilerek, "red yanıtı" verilebilmektedir.
Ticari Fatura olarak düzenlenmiş olan faturalara ilişkin olarak alıcıların e-Fatura Uygulaması üzerinden "red yanıtı" dönmemeleri, Türk Ticaret Kanununun 18 inci maddesinde belirtilen yöntemlerin, Kanunun 21 inci maddesinde belirtilen sürede kullanılabilme hakkını ortadan kaldırmamaktadır.
Gerek e-Fatura Uygulaması üzerinden "red yanıtı" dönülmesi ya da iptal talebinde bulunulması, gerekse Türk Ticaret Kanununun 18 inci maddesinde belirtilen yöntemler ile faturaya itiraz edilmesine ilişkin olarak Kanunun 21 inci maddesinde belirtilen 8 (sekiz) günlük itiraz süresine uymak tacir olmanın hukuki sonuçlarındandır. Bu süre geçtikten sonra yapılan itirazlar, iptal talepleri ve e-Fatura Uygulaması üzerinden dönülen "red yanıtları" söz konusu faturaların alıcı tarafından fatura içeriğinin kabul edilmiş olduğu sonucunu doğurmaktadır.
Emtianın Tesliminde Sonra Fatura Düzenlenmesi Halinde İptal Durumu
Bir mal teslimi için fatura düzenlendiğinde mal teslim edildikten sonra kısmen veya tamamen iadesinin yapılması durumunda ortada mal hareketi olduğundan fiili duruma uygun kaynaklı bir iade bulunduğundan, düzenlenecek e-Fatura "İade Fatura" tipinde olmalı ve bu şekilde alınan faturaya ilişkin muhasebe kayıtları, muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzeltme kayıtları ile düzeltilmelidir.
Emtianın Teslim Edilmemesi ve Stok Kayıtları Girmemesi Halinde İptal Durumu
Alıcısına e-Fatura Uygulaması üzerinden başarıyla gönderilmiş bir e-Faturaya konu malların, alıcısı tarafından hiç teslim alınmaması ve stok kayıtlarına hiç girmemesi veya herhangi bir mal iadesi bulunmaksızın sadece hatalı bir fatura olması, alıcısının faturayı kabul etmek istememesi vb. durumlarda;
- Faturanın "Temel Fatura" olarak düzenlenmiş olması halinde, Türk Ticaret Kanununun 18 inci maddesinde belirtilen harici yöntemlerle veya Temel Fatura İptal Portalı üzerinden yapılan iptal talebiyle,
- Faturanın "Ticari Fatura" olarak düzenlenmiş olması halinde ise, bu yöntemlere ek olarak e-Fatura Uygulaması üzerinden "red yanıtı" ile söz konusu faturaya itiraz edilebilmesi mümkün olup, bu durumlarda bir iade faturası düzenlenmesi zorunluluğu da bulunmamaktadır.
E-fatura, sistem üzerinde başarıyla iletilmiş olmasına rağmen, gerçekte bir mal veya hizmet alışı olmadığı halde ya da hatalı olarak düzenlenmiş ise muhatabı tarafından kanuni defter kayıtlarına alınma zorunluluğu bulunmamakla birlikte, muhasebe kayıtlarına alınmış olması durumunda, muhasebe kayıt ve düzeltme kuralları dikkate alınarak ters kayıt ile muhasebe kayıtlarının düzeltilmesi gerekmektedir.
Faydalı olması dileğiyle.
(Belirtilen hususlar yazarın kendi görüşleri olup, çalışmakta olduğu kurumun görüşlerini yansıtmaz.)
03.06.2024
İbrahim Çakır
Vergi Müfettişi
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
