1.Giriş

Hizmet borçlanmaları, sigortasız olarak geçirilen ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’da sınırlı sayı esasına göre düzenlenmiş olan bazı sürelerin, mevzuatta öngörülen şartların gerçekleşmesi durumunda, sigortalılık başlangıcı, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı olarak değerlendirilmesini sağlayan borçlanmalardır. Diğer bir ifadeyle, kişinin belirli koşullarda geriye dönük olarak ve belirli tarihler arasında kalan günleri için prim günü kazanmasıdır.

Temel esasları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 41’inci maddesi ile düzenlenen hizmet borçlanma türleri arasında yer alan askerlik borçlanmasına ilişkin hükümler, aynı maddenin 1’inci fıkrasının (b) bendinde yer almaktadır. Buna göre, “er ya da erbaş olarak silahaltında veya yedek subay, yedek astsubay okulunda geçen süreler” hizmet borçlanması kapsamında sayılmaktadır. Söz konusu hüküm ile askerlik borçlanması yapan çalışanlara, daha önceki dönemlerde ödenmemiş bulunan aidat ve primleri borçlanma suretiyle ödeme ve emeklilikte esas alınacak hizmet sürelerini uzatabilme hakkı tanınmaktadır.

Sigortalılara ait kazançların kapsamı, hangi kazançların prime tabi tutulacağı ile prime esas kabul edilen günlük kazançlara ait alt ve üst sınırlar 5510 sayılı Kanun ile belirlenmiştir. Yine 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 63’üncü maddesinde belirtildiği üzere ücretin safi değerine ulaşılırken, “Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler” indirim konusu yapılabilmektedir. Bu yönüyle, prime esas kazancın tespiti ile alt ve üst sınırlarının belirlenmesi, ücretin vergilendirilmesine doğrudan etki etmektedir. Bu doğrultuda öncelikle “ücret” ve “prime esas kazanç” kavramları arasındaki ayrımın iyi anlaşılması gerekir.

2. “Ücret” ile “Prime Esas Kazanç” Ayrımı

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda gelirin unsurları arasında sayılan “ücret”, aynı Kanun’un 61’inci maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre ücret, “işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.”

Prime esas kazanca ilişkin açıklamalar ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’un 80’inci maddesinde yer almaktadır. Söz konusu maddede prime esas kazancın tanımı yapılmamış, hangi ödemelerin prime esas kazanca dahil olduğu yahut olmadığı sayılmıştır. Buna göre, 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları belirlenirken,

1) Hak edilen ücretlerin,

2) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

3) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin,

brüt toplamı esas alınır.

Bu üç unsurdan ilkinin, yani, sigortalıların ay içinde hak ettikleri ücretlerin durumu diğer sayılanlardan farklıdır. Şöyle ki, sigortalının o ay içinde hak ettiği bütün ücretler kural olarak primlerin hesabında dahil edilecektir. Bu ücret nakit olabileceği gibi nakit para ile temsil edilen ayni bir menfaat de olabilecektir.  Burada dikkat edilmesi gereken husus, hak edilen ücretin üzerinden prim hesaplanması için sigortalıya ödenmiş olmasının şart olmadığıdır. Ücretin tahakkuk etmiş olması prim hesabına dahil edilmesi için yeterlidir. Hak edilen ücret dışındaki diğer ödemelerin ise ücretin tamamlayıcısı ve eki niteliğinde bulunması dikkate alınarak ödenmiş olması şartı öngörülmüştür. (konu hakkında daha detaylı açıklamalar için bkz. Çiçekçi Filik, 2016).

Bununla birlikte kanun koyucu, sigortalılara ödenen toplam tutar üzerinden prim hesaplanmasını değil, belirli nakdi ödemelerin dahil edilmesiyle meydana getirilen prime esas kazanç matrahına, yine belirli oranların uygulanması sonucu ödenecek prim tutarının tespit edilmesini öngörmüştür. Bu doğrultuda prime esas kazancın alt ve üst sınırları 5510 sayılı Kanun’un 82’nci maddesi ile belirlenmiştir. Şöyle ki, bu Kanun gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 7,5 katı, ancak sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri için 3 katıdır. Buna göre, 2024 yılı için belirlenen asgari ücret tutarları karşısında 41’inci maddede belirtilen hallere ilişkin sürelerin borçlanılmasında 1/1/2024 ilâ 31/12/2024 tarihleri arasında 08.01.2024 tarih 2024/2 sayılı genelgede belirtildiği üzere,

– Borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarının;

Alt sınırı: 666,75 TL x %32= 213,36 TL

Üst sınırı: 5.000,63 TL x %32 =1.600,20 TL esas alınması gerekmektedir.

3. Askerlik Borçlanmasına İlişkin Genel Esaslar ve Borçlanma Tutarının Hesaplanması

Askerlik borçlanmasına ilişkin genel esaslar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile belirlenmiş, konu hakkında açıklamalar Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ve 2013/11 sayılı Sigortalılık İşlemleri Hakkında Genelge başta olmak üzere muhtelif genelgeler aracılığıyla yapılmıştır. Yukarıda da belirttiğimiz üzere 5510 sayılı Kanun’un 41’inci maddesine göre er ya da erbaş olarak silahaltında veya yedek subay, yedek astsubay okulunda geçen süreler hizmet borçlanması kapsamında sayılmaktadır. Askerlik borçlanmasından yararlanmak isteyen kişilerin kendilerinin veya hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları ve talep tarihinde 82’nci maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın %32’si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak, borçlandırılan süreleri sigortalılıklarına sayılır.

İlgili Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalıların yapacakları hizmet borçlanmalarına ait borçlanma tutarı, sigortalılıkları nedeniyle ödedikleri prime esas kazançları dikkate alınmadan, “Borçlanma Talep Dilekçesi” ile beyanda bulundukları prime esas kazanç üzerinden, prime esas kazanç beyanında bulunulmaması halinde ise borçlanma tutarı, asgari günlük kazanç tutarı üzerinden hesaplanacaktır.

Örnek 1: 5510 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalı, 15/12/2016-15/06/2017 tarihleri arasındaki askerlik süresini borçlanmak için 30/4/2023 tarihinde müracaat etmiş, borçlanma talep dilekçesinde borçlanma yapacağı tutar için ayrıca beyanda bulunmamıştır. Bu durumda sigortalının askerlik süresine ilişkin borçlanma tutarı 30/4/2023 tarihinde geçerli olan asgari günlük kazanç üzerinden hesaplanacaktır.

Tahakkuk ettirilen borç tutarı ilgiliye iadeli taahhütlü olarak tebliğ edilecek, PTT alındısının ilgiliye teslim edildiği tarih borcun tebliğ tarihi olacaktır.

Hesaplanan borç, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içerisinde sigortalı veya hak sahipleri tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna ya da Kurumun anlaşmalı olduğu bankalara ödenecek, bir ay içinde ödenmeyen borçlanmalar ise geçerli sayılmayacaktır. Borcun bir ay içinde tamamının ödenmemesi halinde, ödenen miktara karşılık gelen süre sigortalılık süresi olarak değerlendirilecektir. Bir ay içinde ödenmeyen borçlanmalar için ise yeni başvuru şartı aranır. Her borçlanma için ayrı borçlanma talep dilekçesi alınacaktır. Primi ödenmeyen borçlanma süreleri hizmetten sayılmaz.

Örnek 2: 14/10/2023 tarihinde borçlanmak için Sosyal Güvenlik Kurumuna başvuran sigortalıya borcu hesaplanarak 17/11/2023 tarihinde tebliğ edilmiştir. Bu sigortalının borçlanma tutarını 17/12/2023 tarihi mesai bitimine kadar ödemesi halinde borçlanması geçerli sayılacaktır.

5510 sayılı Kanun’a göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıç tarihi borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülür. Borçlanmaya konu süreler, sigorta başlangıcından sonraya ilişkin ise, borçlanılan süreler sadece prim ödeme gün sayısına dahil edilir.

formülü ile hesaplanacaktır.

Örnek 3: 15 aylık askerlik süresini prime esas asgari kazanca göre belirlenecek günlük kazanç üzerinden borçlanmak için sigortalı 10.01.2024 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurmuştur. Sigortalının öncelikle seçtiği kazanca göre günlük prime esas kazancı, daha sonra bu kazancın %32’si üzerinden toplam borcu hesaplanacaktır. 10.01.2024 tarihinde;

Prime Esas Günlük Asgari Kazanç: 213,36 TL

Sigortalının Seçtiği Prime Esas Kazanç: 213,36 TL

Borçlanacağı Süre: 450 gün

Hizmet Borçlanma Tutarı: 213,36 x %32 x 450 = 30.723,84 TL

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 66’ncı maddesinin 11’inci fıkrasında yapılan değişiklikle aylık bağlanmamış olması şartıyla bir defaya mahsus borçlanma tutarının tamamı iade edilmekte iken bir defaya mahsus iade kaldırılmış olup, aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamı sigortalının talebi halinde faiz uygulanmaksızın her zaman iade edilebilecek, ancak kısmi iade yapılmayacaktır. Borçlandıkları hizmetler dikkate alınarak aylık bağlanmış olanların ödedikleri borçlanma tutarı ile sigortalı tarafından ödenmiş olan borçlanma tutarının sigortalının vefatından sonra hak sahiplerince iadesinin talep edilmesi halinde borçlanma tutarının hak sahiplerine iadesi yapılmayacaktır. Yine 5510 sayılı Kanun’un 41’inci maddesine göre borçlanma talebinde bulunarak tarafına tebliğ edilen borçlanma tutarı ilgili Kanun’da belirtilen süresi içerisinde ödeyerek borçlanma talebi geçerli olan sigortalılardan, borçlanma süresinin tek tebligatla yapılması ve ödenmesi halinde borçlanmanın tamamı iade edilecek kısmi iade yapılmayacaktır.

Örnek 4: 1/9/2016-1/3/2017 tarihleri arasında yaptığı askerlik süresini 22/9/2019 tarihinde tamamını ödeyen borçlanması geçerli hale gelen sigortalı (B), 2/5/2023 tarihinde 100 günlük askerlik süresi borçlanma tutarının iade edilmesini talep etmiştir. Borçlanma tek tebligatla yapıldığından talebi kabul edilmeyecek kısmi iade yapılmayacaktır.

4. Borçlanılan Tutarın Ücretlinin Gelir Vergisi Matrahından İndirilmesi

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 63’üncü maddesinin birinci fıkrasında “ücretin gerçek safi değeri işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler toplamından aşağıdaki indirimler yapıldıktan sonra kalan miktardır” demektedir. Yine aynı maddenin birinci fıkrasının (2) numaralı bendine göre “Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler”in gelir vergisi matrahından indirilmesi uygun görülmüştür.

Bununla birlikte 111 seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile konuya ilişkin açıklamalar yapılmıştır:

Belli şartları taşıyan kimselerin sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla, kanunla kurulan ve tüzel kişiliği haiz Emekli Sandıkları ve Sosyal Sigorta Kurumlarına, ödenen paralara aidat ve prim denilmekte ve bunlar 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 63’üncü maddesindeki şartlarla, ücretin gerçek safî tutarının hesabında, gider olarak indirilmektedir.

Emekli Sandığı ve Sosyal Sigorta Kurumlarından, kanunla kurulmuş olanların üyelerine çeşitli kanunlarla, daha önceki dönemlerde ödenmemiş bulunan aidat veya primleri borçlanma suretiyle ödeme ve dolayısıyla emekliliğe esas alınacak hizmet sürelerini uzatabilme hakkı tanınmaktadır. Bunun için, kanunlarla belli edilen koşullar altında borçlanılan aidat ve primlerin, üyelerce ödenmesi zorunludur.

Bu ödemeler de Gelir Vergisi Kanununun 63/2 maddesinde sayılan aidat ve primler niteliğindedir ve bunların da ücretin gerçek safi tutarının hesaplanması sırasında gider olarak indirilmesi, Gelir Vergisi Kanunu’nun lafzına ve ruhuna uygun görülmektedir.

Açıklanan nedenlerle;

A – Emeklilik aidatı ve sosyal sigorta primlerinin gider olarak indirilmesi kanunen kabul edilmiş bulunan kurumlara, kanunlarında öngörülen şekilde ücretten kesilmek suretiyle ödenen borçlanma aidat ve primlerinin miktarına ve nispetine bakılmaksızın, kesildiği aya ait gelir vergisi matrahının tespitinde gider olarak nazara alınması;

B – Aidat toptan ödenmişse, ödenen tutara ulaşılıncaya kadar bu miktarın ücretlerin, vergiye tâbi tutarından indirilmesi;

C – Ücretlerinin gerçek ve safi tutarlarının hesabında gider olarak indirilmek suretiyle vergi dışı bırakılmış olan aidat ve primlerini, türlü nedenlerle geri alan ve kendilerine toptan ödeme yapılanların, yeniden iştirakçi durumuna girmeleri nedeniyle ilgili kuruma peşin ya da borçlanma suretiyle iade ettikleri aidat ve primlerin tekrar gider olarak indirilmemesi,

gerekmektedir.

Örnek 5: Ocak/2024 döneminde 15 ay askerlik borçlanması yapan Cuma Bey’in ödediği 30.723,84 TL tamamı indirim konusu yapılıncaya kadar Gelir Vergisi matrahından düşülecektir. Bu doğrultuda Ocak/2024 döneminde brüt 30.000,00 TL ücret alan Cuma Bey’in, askerlik borçlanması yapıp çalışmaya devam ettiği ve askerlik borçlanması yapmadan çalışmaya devam ettiği durumlarda oluşacak bordroları şu şekildedir:

Öncelikle askerlik borçlanmasını hesaplayalım:

Prime Esas Günlük Asgari Kazanç: 213,36 TL ;

Sigortalının Seçtiği Prime Esas Kazanç: 213,36 TL

Borçlanacağı Süre: 450 gün

Hizmet Borçlanma Tutarı: 213,36 x %32 x 450 = 30.723,84 TL

2024 yılında borçlanmak suretiyle Sosyal Güvenlik Kurumuna toptan ödenen, askerlik hizmeti süresince ödenmeyen aidat ve primler, ödeme belgesinin işverene ibraz edilmesi suretiyle, ödemenin yapıldığı 2024 yılının ilgili ayından başlamak üzere, söz konusu tutarın tamamı indirim konusu yapılana kadar, safi ücretin tespitinde gider olarak indirim konusu yapılabilecektir.

5. Gelir İdaresi Başkanlığının Konuya İlişkin Görüşleri

Askerlik borçlanması ödemelerinin ücretin safi tutarının tespitinde gelir vergisi matrahından indirilip indirilemeyeceği hk. “Bu hüküm ve açıklamalara göre, Sosyal Sigortalar Kurumuna askerlik hizmeti süresince ödenmeyen aidat ve primlerin borçlanmak suretiyle daha sonraki bir zamanda toptan ödenmesi durumunda, ödeme belgesini işvereninize ibraz ettiğiniz aydan başlayarak, takvim yılı sınırlaması olmadan ödenen tutarın tamamının safi ücretinizin tespitinde gider olarak indirilmesi mümkün olmakla birlikte iş yeri değişikliği durumunda; borçlanma tutarının gider olarak indirilmeyen kısmının yeni iş yerindeki safi ücretinizin tespitinde dikkate alınabilmesi için eski işvereninizden alacağınız ödenen primlere ait belgenin onaylı bir sureti ile indirim konusu yapılmayan tutarı gösterir yazının yeni işvereninize vermeniz gerekmektedir.” (İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı 24.08.2011 tarih 1400 sayılı özelge).

Toptan olarak yapılan askerlik borçlanması ödemelerinin ücretin safi tutarının tespitinde gelir vergisi matrahından indirilip indirilemeyeceği hk. “Bu hüküm ve açıklamalara göre, 2013 yılında borçlanmak suretiyle Sosyal Güvenlik Kurumuna toptan ödediğiniz askerlik hizmeti süresince ödenmeyen aidat ve primlerin, ödeme belgesinin işverene ibraz edilmek suretiyle, ödemenin yapıldığı 2013 yılının ilgili ayından başlamak üzere, söz konusu tutarın tamamı indirim konusu yapılana kadar, safi ücretinizin tespitinde gider olarak indirim konusu yapılması mümkün bulunmaktadır. Dolayısıyla, 2013 yılında toptan ödenen söz konusu primlerin; çalışıyor olmanız nedeniyle ödendiği yılın ilgili ayından itibaren safi ücretinizin tespitinde gider olarak indirim konusu yapılması mümkün olup, 2018 yılında ödeme belgesi ibraz edilmek suretiyle 2018 yılından itibaren indirim konusu yapılması mümkün değildir. Diğer taraftan, ilgili yıllarda indirim konusu yapılamayan primlerle ilgili düzeltme zamanaşımı süresince, fazla ve yersiz tahsil edilen vergiler kapsamında işverence düzeltme talebinde bulunulabileceği tabiidir.”(Kayseri Vergi Dairesi Başkanlığı 16.07.2019 tarih 52727 sayılı özelge).

Askerlik Borçlanması hk. “Bu hüküm ve açıklamalara göre ödemiş olduğunuz askerlik borçlanmasının safi ücretin tespitinde gider olarak indirilmesi mümkün olup, çalışırken indirim konusu yapılamayan askerlik borçlanması tutarının emekli olduktan sonra iadesi mümkün bulunmamaktadır.” (Çankırı Defterdarlığı 09.08.2012 tarih 34 sayılı özelge).

Mehmet Ali BACAKSIZ
Vergi Dairesi Müdür V.
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

https://www.alomaliye.com/2024/04/20/askerlik-borclanmasi-gelir-vergisi/

Kaynakça

— 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu

— 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

— 111 seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği

— 2013/11 sayılı Sigortalılık İşlemleri Hakkında Genelge

— Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı 2024/2 sayılı Genelge

— Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği

— İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı 24.08.2011 tarih 1400 sayılı özelge

— Kayseri Vergi Dairesi Başkanlığı 16.07.2019 tarih 52727 sayılı özelge

— Çankırı Defterdarlığı 09.08.2012 tarih 34 sayılı özelge

— Gizem Çiçekçi Filik, “5510 sayılı Kanuna Göre Prime Esas Kazanç Sınırları ve Gelir Vergisine Etkisi” Vergi Raporu Dergisi, 2016.

— İmdat Türkay, “Askerlik Borçlanma Primlerinin Ücret Matrahından İndirimi”, https://vergialgi.com/askerlik-borclanma-primlerinin-ucret-matrahindan-indirimi, 2017.

— Sami Ocak, “Hizmet Borçlanmalarında Talep Tarihindeki Statünün Borçlanılan Sürelere Etkisi”, Sicil İş Hukuku Dergisi, cilt.5, ss.153-171,2010.

— Turgay Özen, “Askerlik ve Doğum Borçlanması Yapan EYT’lilere Vergi İadesi Var”, https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/askerlik-ve-dogum-borclanmasi-yapan-eytlilere-vergi-iadesi-var/680393, 2023.