2023 takvim yılı gelirlerinin beyan edileceği Gelir Vergisi beyanname verme dönemi 1 Mart’ta başladı ve 1 Nisan akşamına kadar devam edecek. Sahip oldukları Eurobondlar nedeniyle 2023 yılında kupon ödemelerinden gelir elde edenler veya Eurobondları elden çıkararak gelir edenlerin vermeleri gereken beyanlardaki önemli hususları çok fazla kanun lafzına girmeden teknik bir anlatımla ifade etmeye çalışacağım.
Normalde ülkemizde gerçek kişilerin birçok menkul sermaye ürününden elde ettiği gelirler, kesinti yapılmak suretiyle vergilendirilmekte, bu kesintiler nihai vergi olmaktadır. Bu gelirlerdeki son durum, tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecekler, tutarı 8.400 TL’yi aşması halinde beyan edilecekler ve tutarı 150.000 TL’yi aşması halinde beyan edilecekler olarak üç gruba ayrılmış durumdadır.
Eurobond kupon ödemelerinden elde edilen gelirler, bunların içinden 150.000 TL’yi aşması halinde “menkul sermaye iradı” olarak beyan edilecek gelirler arasında bulunmaktadır.
Bununla birlikte, Eurobonların elden çıkarılması nedeniyle elde edilen kazançların da “değer artış kazancı” olarak beyan edilmesi gerekmektedir. Bu noktada, alış ve satış tarihleri arasındaki enflasyon artışının %10’un üzerinde olması halinde endeksleme yapılabileceğini belirtmek gerekir. Aynı zamanda diğer değer artış kazanç unsurlarında uygulanan 55.000 TL’lik istisna Eurobondların elden çıkarılmasında oluşan kazanca uygulanamamaktadır.
Vergi uygulaması bakımından Eurobondlar, Devlet tahvili ve Hazine bonosu gibi değerlendirilmekte ve yabancı para cinsinden yurt dışında ihraç edilmiş olduklarından GVK geçici 67. madde kapsamında olmamasına karşın GVK Md. 94’e göre “%0 oranla” tevkifata tabi menkul sermaye iradı kategorisindedir. Dolayısıyla ihraç tarihine bakılmaksızın 2023 takvim yılında elde edilen ve 150.000 TL’yi aşan Eurobond kupon faiz gelirleri beyan edilecek, elden çıkarılmaları halinde kazanç oluşması durumunda, değer artış kazancı olarak beyannameye eklenecektir. Bu kapsamda beyan edilecek gelirlerin hesaplanmasında, Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu hükümlerinin yanı sıra, vergi idaresi uygulamaları ve vergi incelemelerinde son yıllarda en fazla kabul gören hesaplama yöntemlerini içeren 257 sayılı Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yer alan açıklamalardan yararlanılmaktadır.
Eurobondlardan Kaynaklanan Gelirlerinizi Nasıl Hesaplayabilirsiniz?
Dilerseniz bu beyanın önemli hususlarını bir örnek yoluyla izah edelim. 2 adet Eurobond’a sahip olduğunuzu varsayalım.
Örneklerin farklı olması ve anlaşılması açısından özelliklerini farklı belirleyelim.
Birini 2022 yılında, diğerini 2023 yılında almış olun, 2 nolu Eurobond’u da 2023 yılında elden çıkardığınızı farz edelim. Eurobondlara ait bilgiler aşağıdaki şekilde olsun.
Eurobond No 1 - 2
Alış Tarihi 01.08.2022 - 01.04.2023
Nominal Bedel (USD) 100.000 - 100.000
İtfa Tarihi 15.10.2024 - 15.10.2025
Kupon Ödemeleri 6 ayda 1 - 6 ayda 1
Kupon Ödemesi (USD) 5.000 - 5.000
İlk Kupon Ödeme Tarihi 15.10.2022 - 15.04.2023
Kalan Kupon Adedi 5 - 6
Birikmiş Faiz (USD) 2.950 - 4.588
Toplam Alış Fiyatı (Kirli Fiyat) (USD) 108.950 - 105.788
Elinizdeki Eurobondların 2023 yılındaki kupon ödemelerinin aşağıdaki şekilde olduğunu ve ödemelerin banka hesaplarınıza yattığını düşünelim.
Eurobond No 1 - 1 - 2 - 2
Kupon Ödeme Tarihi 15.04.2023 - 15.10.2023 - 15.04.2023 - 15.10.2023
Kupon Ödemesi (USD) 5.000 - 5.000 - 5.000 - 5.000
USD Kuru 19,3363 - 27,7439 - 19,3363 - 27,7439
Elde edilen kupon ödemelerinden varsa fazla anapara ödemesinden kupon başına düşen tutarı ve işlemiş faiz varsa ilk kupon ödemesinden düşebilirsiniz.
Burada dikkat ederseniz 1 nolu Eurobond elde edildiği tarihten sonra ilk kupon ödemesi 2022 yılında yapıldığından, 2023 yılındaki kupon ödemelerinden bu birikmiş faizi indiremezsiniz. Ancak, 2022 beyanınızda -pişmanlıkla veya kanuni süresinden sonra verilecek olası bir düzeltme beyannamesinde- bu tutarı indirebileceğinizi bilmelisiniz.
2 nolu Eurobond’un satın alma tarihinin ise 2023 yılında olması ve ilk kupon ödemesinin yine bu yılda elde edilmesi nedeniyle, ödenmiş olan 4.588 USD birikmiş faiz ilk kupon ödemesinden indirilebilecektir.
Bunun yanında, Eurobondlar satın alınırken nominal bedel üzerinde yapılmış olan bir fazla ödeme varsa, fazla anapara ödemesi olarak, satın alma tarihinden sonra itfa tarihine kadar kalan kupon sayısına bölünerek bulunan tutar, her kupon ödemesinden indirilebilecektir. Fazla anapara ödemeleri aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
1 nolu Eurobondun fazla anapara ödemesinin hesaplanması:
Fazla Anapara Ödemesi=Toplam Ödeme-Nominal Bedel-İşlemiş Faiz
Fazla Anapara Ödemesi= 108.950-100.000-2.950 = 6.000 USD
Eurobond satın alma tarihinden itibaren kalan kupon adedi = 5 adet
Kupon Başına Düşen Fazla Anapara Ödemesi = 6.000/5 = 1.200 USD
2 nolu Eurobondun fazla anapara ödemesinin hesaplanması:
Fazla Anapara Ödemesi=Toplam Ödeme-Nominal Bedel-İşlemiş Faiz
Fazla Anapara Ödemesi= 105.788-100.000-4.588 = 1.200 USD
Eurobond satın alma tarihinden itibaren kalan kupon adedi = 6 adet
Kupon Başına Düşen Fazla Anapara Ödemesi = 1.200/6 = 200 USD
Bu arada belirtmek gerekir ki, Eurobond’lar yabancı para cinsinden oldukları için işlemlerde kur olarak, işlem anında kullanılan kur, böyle bir kur bulunmadığı hallerde ise Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınacaktır.
Yukarıdaki hesaplamalara göre kupon ödemelerinden kaynaklı menkul sermaye iradının, yani faiz gelirlerinin hesaplanmasında oluşan tablo şu şekilde olacaktır:
Eurobond No 1 - 1 - 2 - 2 - Toplam
Kupon Ödeme Tarihi 15.04.2023 - 15.10.2023 - 15.04.2023 - 15.10.2023
Kupon Ödemesi (USD) (A) 5.000 - 5.000 - 5.000 - 5.000 - 20.000
İndirilecek İşlemiş Faiz (USD) (B) 0 - 0 - 4.588 - 0 - 4.588
Kupon Başına Düşen Fazla Anapara Ödemesi (USD) (C)
1.200 - 1.200 - 200 - 200 - 2.800
Beyan Edilmesi Gereken Faiz Geliri (USD) D=(A-B-C)
3.800 - 3.800 - 212 - 4.800 - 12.612
Kur (F) 19,3363 - 27,7439 - 19,3363 - 27,7439
Beyan Edilmesi Gereken Faiz Geliri (TL) G=(DxF)
73.610,56 - 105.616,82 - 4.300,41 - 133.410,72 - 316.938,51
Dikkat edilirse, vergi mevzuatımızın vermiş olduğu imkanlar nedeniyle 20.000 USD’lik kupon ödemelerinin 7.388 USD’lik kısmı indirilebilmiş, 12.612 USD karşılığı TL beyan edilmiş olmaktadır.
Burada sonuç olarak 2023 yılı beyannameye eklenmesi gereken Menkul Sermaye İradı 316.938,51 TL olmaktadır.
Yıl İçinde Elden Çıkardığınız Eurobondlarınız Varsa Geliri Nasıl Hesaplanır?
2023 yılında elden çıkarılmış olan 2 nolu Eurobond için örnek Değer Artış Kazancı hesaplaması da şu şekilde olacaktır. Eurobond’u 16.10.2023 tarihinde sattığımızı varsayalım.
Eurobond Kodu - 1
Alış Tarihi - 01.04.2023
Satış Tarihi - 16.10.2023
Nominal Tutar (USD) - 100.000
Maliyet Bedeli (USD) - 105.788
Satış Bedeli (USD) - 102.000
Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 80. maddesine göre, menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar değer artış kazancı olarak vergilendirilmektedir.
Mal ve hakların elden çıkarılmasında iktisap bedeli, elden çıkarılan mal ve hakların, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere Devlet İstatistik Enstitüsünce belirlenen toptan eşya fiyat endeksindeki artış oranında artırılarak tespit edilir. Şu kadar ki, bu endekslemenin yapılabilmesi için artış oranının %10 veya üzerinde olması şarttır.
Nisan 2023 döneminde 105.788,00 USD bedeliyle aldığı, Ekim 2023 tarihinde 102.000,00 USD karşılığında elden çıkardığı eurobond için endeksleme hesaplamaları alış ve satış tarihlerinden bir önceki ayın ÜFE oranları karşılaştırılarak aşağıdaki şekilde yapılacaktır.
Mart 2023 ÜFE: 2.147,44 Eylül 2023 ÜFE: 2.749,98 Artış Oranı (Endeks): %28,06 %10’u geçtiği için maliyet bedeli bu oranla endekslenebilecektir.
Maliyet bedelini tespit ederken, 257 sayılı tebliğde yer alan açıklamalar dikkate alındığında, öncelikle temiz fiyatın tespit edilmesi gerekiyor.
Burada, terimleri açıklamak gerekirse, kirli fiyat, Eurobond satın alırken ödenen işlemiş faiz dahil toplam tutar, temiz fiyat ise, satın alma tarihine kadar işlemiş olan faizin çıkarılması ile elde edilen tutardır.
Temiz Fiyat = Kirli Fiyat – İşlemiş Faiz
Temiz Fiyat = 105.788 – 4.588 = 101.200,00
Bu tutardan da kupon ödemelerinde dikkate alınan kupon başına fazla ödeme tutarları çıkarılarak maliyet bedeli olarak dikkate alacağımız alış bedeli bulunmaktadır.
Maliyet Bedeli = Alış Temiz Fiyatı – Önceki kupon ödemelerinde dikkate alınan kupon başına fazla ödeme tutarı
Maliyet Bedeli = 101.200,00 – 400,00 = 100.800,00
01.04.2023 alış tarihli kur = 19,1532 Maliyet Tutarı TL: 1.930.642,56 = (100.800 x 19,1532) Endekslenmiş Maliyet Bedeli TL: 2.472.380,86 = (1.930.642,56 x 1,2806)
16.10.2023 satış tarihli kur = 27,8364 Satış Fiyatı TL: 2.839.312,80 = (102.000 x 27,8364)
Alım-Satım Karı: 366.931,94 = (2.839.312,80 – 2.472.380,86)
Beyannameye “değer artış kazancı” olarak eklenmesi gereken tutar 366.931,94 TL’dir.
Bazı elden çıkarmalarda kur farkı ve enflasyon değerlemesinden kaynaklanan zararlar da doğabilmektedir. Böyle bir zarar çıkması durumunda, diğer kazanç ve iratlardan doğan zararların, diğer gelir unsurlarından elde edilen kazanç ve iratlardan mahsubu mümkün bulunmamaktadır.
Ancak, değer artışı kazancı kapsamında ticari bir organizasyon olmaksızın aynı yıl içerisinde birden fazla menkul kıymet alım-satım işlemi yapılması ve bu işlemlerin bir kısmından zarar elde edilmesi diğer bir kısmından ise kar elde edilmesi durumunda beyan edilecek kazancın hesabında zararın kardan mahsup edilmesi mümkündür.
Şu önemli hususu belirtmek isterim ki, yukarıdaki hesaplamaları doğru bir şekilde yapabilmeniz için gelir elde etmiş olduğunuz Eurobondlara ait alış dekontlarını, satış dekontlarını, yıl içinde yapılan kupon ödemelerinin ekstrelerini çalıştığınız bankalardan temin etmelisiniz. Hesaplamada kullanabileceğiniz alış fiyatı, kupon ödemeleri, işlem kurları gibi tüm detaylı bilgiler bu belgelerde bulunmaktadır. Temin ettiğiniz belgelerde işlemiş faiz/birikmiş faiz gibi tutarların yer almaması durumunda bu tutarların tespiti için gün bazında hesaplama yapabileceğinizi de unutmayın. Beyan ettiğiniz gelirler ile ilgili Vergi Dairesi tarafından izahat istenmesi durumunda veya olası bir vergi incelemesinde, elinizde bulunacak bu belgeler ve hesaplama özetleri ile beyanınızın dayanaklarını izah edebileceksiniz.
Son olarak, geçmiş yıllara (2019, 2020, 2021, 2022 yıllarına) ilişkin beyan etmediğiniz Eurobond gelirlerinizi de -vergi idaresinin bu konuda herhangi bir tespiti olmadan önce- “pişmanlık” kapsamında cezasız olarak beyan edebileceğinizi, öncesinde verilmiş ancak Eurobond gelirlerinizi dahil etmemiş olduğunuz beyannameler varsa, bunlar için de yine pişmanlık kapsamında cezasız “düzeltme” beyannameleri verebileceğinizi unutmayın.
Fatih Kaya
* 21.03.2024 tarihinde MuhasebeTR.com sitesinde yayınlanmıştır.
Eurobond Nedir?
Eurobond, devlet ya da şirketlerin, kendi ülkeleri dışında kaynak sağlamak amacıyla, uluslararası piyasalarda yabancı para birimleri üzerinden satışa sundukları ve genellikle uzun vadeli olan borçlanma aracıdır.
