DEĞERSİZ ALACAKLAR
Değersiz alacaklar Vergi Usul Kanunun 322. Maddesinde “Kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline artık imkân kalmayan alacaklar değersiz alacaktır. Değersiz alacaklar, bu mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara geçirilerek yok edilirler. İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin bu madde hükmüne giren değersiz alacakları, gider kaydedilmek suretiyle yok edilirler.’’ Şeklinde düzenlenmiştir.
Kısaca değersiz alacaklar; Yargı Kararına veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline imkân olmayan alacaklardır.
Değersiz Alacağın Şartları:
1- Alacak, bilanço veya işletme hesabı esasına göre defter tutan ticari veya zirai kazançla iştigal eden işletmelere ait olmalıdır.
2- Alacak ticari işle veya işletmeyle ilgili olmalıdır.
3- Alacağın tahsili, kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre imkânsız hale gelmelidir.
4- Alacak ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve devam ettirilmesi ile ilgili olmalıdır.
Kanaat Verici Vesikalar;
1- Borçlunun herhangi bir mal varlığı bırakmadan ölümü veya Medeni Kanunun 31 ve izleyen maddelerine göre mahkemelerce borçlu hakkında verilen gaiplik kararı ve mirasçıların da mirası reddettiklerine dair sulh hukuk mahkemelerince verilmiş bulunan mirası ret kararı,
2- Borçlunun yurt dışına kaçması ve haciz edilebilecek malı olmadığını gösterir belge,
3- Alacaktan vazgeçildiğini gösteren mahkeme tutanakları,
4- Borçlunun adresinin saptanamaması nedeniyle icra takibat dosyasının kaldırıldığını gösteren icra memurluğu yazısı,
5- Alacaktan vazgeçildiğine dair konkordato anlaşması,
6- Borçlunun, ülkeyi dönmemek üzere terk ettiğini belirleyen gazeteler ve bunu doğrulayan resmi makam belgeleri.
7- Borçlunun dolandırıcılıktan mahkûm olması ve herhangi bir mal varlığı bulunmadığını belgeleyen resmi evrak ve diğerleri,
8-Ticaret mahkemesince borçlu hakkında verilmiş ve ilgili masa tarafından tasfiyeye tutulmuş bulunan iflas kararına ilişkin belgeler.
DEĞERSİZ ALACAKLARDA ÖZELLİKLİ KONULAR
1- Bir alacağın değersiz alacak sayılabilmesi için tüm hukuki yolların tüketilmiş olması gerekir.
2- Alacağın değersiz hale geldiği yıl hesaplarına gider (zarar) yazılması gerekir. Aksi takdirde izleyen yıllarda dikkate alınamaz.
3- Değersiz alacaklar daha sonra tahsil edilirse tahsil edildiği yıl gelir yazılır.
4- Bilanço esasına göre defter tutan işletmeler değersiz hale gelen alacaklarını değersiz hale geldikleri yıl mukayyet değerleri ile zarara geçirerek, işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler ise defterlerine gider kaydederek yok ederler.
5- KDV içeren değersiz alacaklarda KDV de değersiz alacak olarak kabul edilecektir.
6- Özel sağlık kuruluşlarınca Sosyal Güvenlik Kurumu mensuplarına verilen sağlık hizmetlerine ilişkin düzenlenen fatura bedellerinin Kurumca ödenmesi sırasında kesintiye tâbi tutulması nedeniyle oluşan alacaklar değersiz alacak kabul edilir.
ÖRNEK:
SANCAK AŞ’nin 140.000,00 TL tutarındaki senetli alacağı 15.09.2023 tarihinde değersiz hale gelmiştir.
———————————————15.09.2023——————————————–
689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
140.000,00
121-Alacak Senetleri
140.000,00
Değersiz hale gelen alacakların gider kaydı
———————————————/————————————————–
———————————————31.12.2023——————————————–
690-Dönem Kâr/Zararı
140.000,00
689-Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
140.000,00
Yapılan Gider Kaydın Sonuç Hesaplarına Aktarılması+
ÖRNEK:
Sancak AŞ’nin Değersiz hale gelmiş bulunan 110.000,00 TL Alacak,2018 yılı dönem sonu hesaplarına zarar olarak işlenmiştir. Ancak; söz konusu alacak, 14.09.2023 tarihinde tahsil edilmiştir.
Bunun muhasebe işlemi:
———————————————……14.09.2023——————————————–
102- Banka
110.000,00
671 Önceki Dönem Gelir ve Karları
110.000,00
2023 Yılında Tahsil Edilen Alacağın Gelir Kaydı
———————————————/————————————————–
———————————————…31.12.2023——————————————–
671- Önceki Dönem Gelir ve Kârlar
110.000,00
690-Dönem Kâr/Zararı
110.000,00
Önceki dönem Gelirin Sonuç Hesaplarına Aktarılması
———————————————/————————————————–
VAZGEÇİLEN ALACAKLAR
Vazgeçilen Alacaklar; VUK’ un 324. maddesine de “Konkordato veya sulh yoluyla alınmasından vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterinde özel bir karşılık hesabına alınır. Bu hesabın muhteviyatı alacaktan vazgeçildiği yılın sonundan başlayarak üç yıl içinde zararla itfa edilmediği takdirde kar hesabına aktarılır.” Şeklinde düzenlenmiştir.
Konkordato veya sulh yoluyla alınmasından vazgeçilen alacaklar, alacaklı yönünden değersiz alacaktır. Borçlu yönünden ise gerçek pasifte bir azalma olmuş, öz sermaye artmıştır. Bu nedenle vazgeçilen alacak borçlu yönünden hâsılat (kâr) hükmündedir. Ancak borcu bağışlanan bir kimsenin mali durumunun esasen bozuk olduğu göz önünde tutularak bu kârın alacaktan vazgeçildiği yılda değil, daha ileriki yıllarda vergilendirilmesi öngörülmüştür.
BORÇLU İŞLETMENİN MUHASEBE KAYITLARI
ÖRNEK:
Sancak A.Ş. borçlu olduğu X, Y ve Z şirketleri ile Konkordato uyarınca anlaşmıştır. Her bir şirket alacağının %30’undan vazgeçmiştir.
X Şirketi Borç Tutarı 12.000.000,00 ₺ 30% = Vazgeçilen borç tutarı 3.600.000,00 ₺
Y Şirketi Borç Tutarı 8.000.000,00 ₺ 30% = Vazgeçilen borç tutarı 2.400.000,00 ₺
Z Şirketi Borç Tutarı 10.000.000,00 ₺ 30% = Vazgeçilen borç tutarı 3.000.000,00 ₺
Böylece Vazgeçilen borç tutarı Toplam 9.000.000,00 ₺ tır.
———————————————/——————————————–
320 Satıcılar
900.000,00
320. 01 X şirketi 3.600.000,00
320. 02 Y şirketi 2.400.000,00
320. 03 Z şirketi 3.000.000,00
549 Özel Fonları
900.000,00
Vazgeçilen tutar özel hesaba aktarılması
Şayet üç yıl içinde özel fona yazılan tutar zararla itfa edilmemişse fon hesabından çıkarılarak gelir hesabına aktarılacaktır.
———————————————/——————————————–
549 Özel Fonlar
900.000,00
671 Önceki Dönem Gelir ve Karları
900.000,00
Zararla itfa edilmeyen vazgeçilen tutarın gelire aktarılması
———————————————/————————————————–
Dönem sonunda yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
———————————————31.12.2020——————————————–
549 Özel Fonlar
900.000,00
690 Dönem Karı veya Zararı
900.000,00
Vazgeçilen tutarın kara aktarılması
———————————————/————————————————–
Eğer Borçlu işletme SANCAK A.Ş. fona devrettiği vazgeçilen alacak tutarını üç yıl içinde zararla itfa edebilir (VUK, m.324).
Borçlu işletmenin vazgeçilen tutarı fona devretmesini izleyen 1. Yıl 3.000.000,00 tl 2. Yıl 2.000.000,00 TL zarar ettiği varsayılırsa, yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
———————————————31.12.2020——————————————–
549 Özel Fonlar
3.000.000,00
690 Dönem Karı veya Zararı
3.000.000,00
31.12.2020 Tarih Zararla itfa edilme işlemii itibari ile
———————————————/————————————————–
———————————————31.12.2021——————————————–
549 Özel Fonlar
2.000.000,00
690 Dönem Karı veya Zararı
2.000.000,00
31.12.2021 Tarih Zararla itfa edilme işlemii itibari ile
———————————————/————————————————–
ALACAKLI İŞLETMENİN MUHASEBE KAYITLARI
VUK 322’de belirtilen nedenlerden dolayı tahsil imkânı kalmayan alacaklar değersiz hale gelen alacaklardır. Konkordato anlaşması sonucu alacaklılar alacaklarının belirli bir kısmından vazgeçmiş olduğundan vazgeçilen kısım değersiz alacak olarak nitelik kazanacak ve bu tarihte zarar yazılarak yok edilebileceklerdir. Bu zararlar Tek düzen hesap planında “689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR” hesabına borç kaydı yapılarak izlenecektir
ÖRNEK:
X Anonim Şirketi konkordato uyarınca yapılan anlaşmada SANCAK A.Ş. işletmesinden alacağı olduğu 12.000.000,00 TL’nin %30’undan vazgeçmiştir. Değersiz hale gelen alacak tutarı 3.600.000-TL’dir.
X Anonim Şirketinin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
———————————————/————————————————–
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
3.600.000,00
120 Alıcılar
120.01 Sancak A.Ş.
3.600.000,00
Değersiz alacak kaydı
———————————————/————————————————–
Dönem sonunda yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır
———————————————/————————————————–
690 Dönem Kar/Zarar
3.600.000,00
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
3.600.000,00
Gider kaydının sonuç hesabına aktarılması
———————————————/————————————————–
Y Anonim Şirketi konkordato uyarınca yapılan anlaşmada SANCAK A.Ş. işletmesinden alacağı olduğu 2.400.000,00 TL’nin %30’undan vazgeçmiştir. Değersiz hale gelen alacak tutarı 720.000,00 TL’dir.
Y Anonim Şirketinin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
———————————————/————————————————–
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
720.000,00
120 Alıcılar
120.01 Sancak A.Ş.
720.000,00
Değersiz alacak kaydı
———————————————/————————————————–
Dönem sonunda yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır
———————————————/————————————————–
690 Dönem Kar/Zarar
720.000,00
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
720.000,00
Gider kaydının sonuç hesabına aktarılması
———————————————/————————————————–
Z Anonim Şirketi konkordato uyarınca yapılan anlaşmada SANCAK A.Ş. işletmesinden alacağı olduğu 3.000.000,00 TL’nin %30’undan vazgeçmiştir. Değersiz hale gelen alacak tutarı 900.000,00 TL’dir.
Z Anonim Şirketinin muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
———————————————/————————————————–
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
900.000,00
120 Alıcılar
120.01 Sancak A.Ş.
900.000,00
Değersiz alacak kaydı
———————————————/————————————————–
Dönem sonunda yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır
———————————————/————————————————–
690 Dönem Kar/Zarar
900.000,00
689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar
900.000,00
Gider kaydının sonuç hesabına aktarılması
———————————————/————————————————–
ŞÜPHELİ ALACAKLAR
Vergi Usul Kanununun 323. maddesinde şüpheli alacağın ne olduğu ve hangi alacakların şüpheli alacak sayılacağı açıkça ifade edilmektedir.
Bu hükme göre; ticari veya zirai kazancın elde edilmesiyle ilgili olmak şartıyla;
1.Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar
2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan ve 2021 yılı için 3.000,00 TL, 2022 yılı için 4.000.00 TL ve 2023 yılı için 8.900,00 Türk lirasını aşmayan alacaklar
Şüpheli alacak sayılır.
Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar- zarar hesabına intikal ettirilir.
Muhasebe Uygulama
———————————————/————————————————–
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
100.000,00
120 Alıcılar
100.000,00
Alacağın Şüpheli Hale Gelmesi
———————————————/————————————————–
654 Karşılık Giderleri
100.000,00
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
100.000,00
Şüpheli Hale Gelen Alacak İçin Karşılık Ayrılması
———————————————/————————————————–
102-Banka
100.000,00
129-Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
100.000,00
128-Şüpheli Ticari Alacaklar
100.000,00
644-Konusu Kalmayan Karşılıklar
100.000,00
Şüpheli Hale Gelen Alacağın Tamamının Tahsil Edilmesi
———————————————/————————————————–
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
100.000,00
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
100.000,00
Tahsilin İmkânsız Hale Gelmesi
———————————————/————————————————–
Şüpheli Alacaklar
Madde 323 – (Değişik: 30.12.1980-2365/55 md.)
Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
1. (Değişik: 1.5.1981-2455/3 md.) Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan ve 3.000 (4.000) Türk lirasını aşmayan alacaklar;(1)(2)
Şüpheli alacak sayılır.
Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar- zarar hesabına intikal ettirilir.
(Ek beşinci fıkra:14.10.2021-7338/35 Md.) İşletme hesabı esasında defter tutan mükellefler, yukarıdaki fıkralar kapsamında tespit edilen şüpheli alacaklarını defterlerinin gider kısmına ve bunlardan sonradan tahsil edilen miktarları ise tahsil edildikleri dönemde defterlerinin gelir kısmına, hangi alacaklara ait olduğunu gösterecek şekilde, kaydederler.”
Vadesinde tahsil edilemeyen ve ileride tahsil edilip edilemeyeceği belirsiz olan senetli veya senetsiz alacaklar “şüpheli alacak” durumundadır. Senetli veya senetsiz alacakların şüpheli hale gelmeleri ve bu konu ile ilgili işlemler VUK’ta 323. madde ile düzenlenmiştir. Şüpheli hale gelmiş alacakların normal alacaklar arasından çıkarılması gerekir. Kanunun 323. maddesine göre ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla ;
- Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar,
- Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar, şüpheli alacak sayılır.
Dava ve icra safhasında bulunan alacaklar şüpheli alacak olarak kabul edilir. Alacağın şüpheli sayılması için dava veya icra safhasına intikal etmesi temel şart olup, dava için sadece şekli bir müracaatın yapılması alacağın şüpheli sayılması için yeterli değildir. Dava veya takibin, müracaattan sonra ciddi bir şekilde sürdürülmesi ve izlenmesi gerekir. Aksi takdirde alacak, şüpheli alacak olarak kabul edilmez. Danıştay kararlarına göre, icra takibine başlanmış borçlular hakkında ödeme emri gönderilmiş olmasına rağmen haciz işlemi yapılmamış ise alacak, şüpheli alacak vasfını kaybeder.
Diğer bir husus, maddenin 2. fıkrasında belirtilen alacakların senetli veya senetsiz olmaları önemli değildir. Mahiyeti itibariyle, icra veya dava takibine değmeyecek alacaklar için belli bir sınır konulmamıştır. Bunun için, dava veya takip masrafları tutarı ile işletmenin bu tür küçük alacaklar toplamı önem taşır. Ancak işletmenin alacakları genellikle düşük tutarlı alacaklardan oluşuyorsa, bunların icra ve dava takibine değmeyeceğinden söz edilemez. Senetli alacaklarda ödeme vadesi senet üzerinde yazılıdır. Bunlar vadesinde ödenmediklerinde protesto edilirler. Bunların yazı ile istenmesi söz konusu değildir. Senetli küçük alacakların protesto edilmesi, şüpheli alacak sayılması için yeterlidir. Senede bağlı olmayan alacaklar, ticari defterlerde şahıs hesaplarında takip edilir. Bu tür alacaklarda kesin bir vade yoktur. Bu konuda belirleyici ticari teamüldür. Teamülen normal sayılacak bir süre içinde ödeme yapılmadığı taktirde, borcun ödenmesi belli bir süre tanınarak borçludan istenir. Bu istemin protesto yoluyla yapılması ve tayin edilen sürede ödenmemesi şüpheli alacak sayılması için yeterlidir. Yazı ile isteme halinde ise, tayin edilen sürede ödenmeyen alacak için ikinci defa yazı çıkarılması gerekir. Buna rağmen ödeme yapılmazsa, alacağın şüpheli alacak haline geldiği kabul edilir. Danıştay 13.’ncü Dairenin 24.01.1978 tarih ve E:1976/3483, K:1978/139 sayılı kararında yazılı istemin, en azından taahhütlü mektup veya noter kanalıyla yapılması gerektiği hükmüne yer verilmiştir.
Muhasebeleştirilmesi;
———————————————/————————————————–
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
10.000
120 Alıcılar
10.000
Alacağın Şüpheli Hale Gelmesi
———————————————/————————————————–
654 Karşılık Giderleri
10.000
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
10.000
Şüpheli Hale Gelen Alacak İçin Karşılık Ayrılması
———————————————/————————————————–
100-Kasa
10.000
129-Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
10.000
128-Şüpheli Ticari Alacaklar
10.000
644-Konusu Kalmayan Karşılıklar
10.000
Şüpheli Hale Gelen Alacağın Tamamının Tahsil Edilmesi
———————————————/————————————————–
———————————————/————————————————–
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
10.000
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
10.000
Tahsilin İmkansız Hale Gelmesi
———————————————/————————————————–
* Dönem sonunda gelir tablosu hesapları olan “654. KARŞILIK GİDERLERİ” hesabının borç bakiyesi ile “644. KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR” hesabının alacak bakiyesi “690. DÖNEM KARI veya ZARARI” hesabına aktarılarak bu hesaplar kapatılır.
———————————————/————————————————–
690 Dönem Karı Veya Zararı
10.000
654 Karşılık Giderleri
10.000
Dönem sonu Kayıtları
———————————————/————————————————–
644 Konusu Kalmayan Karşılıklar
10.000
690 Dönem Karı Veya Zararı
10.000
Dönem sonu Kayıtları
———————————————/————————————————–
** Gerçekleşen zararın ayrılan karşılık tutarından fazla olması halinde, ayrılan karşılık kadar “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabına, zarar fazlası ise “681. ÖNCEKİ DÖNEM GİDER ve ZARARLARI” hesabına borç; tahsil edilemeyen tutar ise “128. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR” hesabına alacak kaydedilir.
*** Tahsil edilemeyeceği kesinleşen şüpheli bir alacak daha sonraki yıllarda tahsil edilirse, tahsil edilen tutar kadar “129. ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI” hesabının borcuna, “671. ÖNCEKİ DÖNEM GELİR ve KARLARI” hesabına da alacak kaydedilir.
